KirkçEŞme tesisleri

KITLIKLAR

KITLIKLAIl

kerleri için kışla yapımı gerektiğinden, modern anlamda kışla binaları yoktu. Yeni düzen ile birlikte modern bir askeri sınıfın yetiştirilmesi amaçlandığından yeni kışla binalarına da gerek duyuldu. Batılılaşmanın mimari alandaki tipolojisine bakıldığında, farklılaşma ve değişim III. Selim döneminde olmuştur denilebilir. Tanzimat'ın ilanı ile birlikte ise bu daha da hızlanmıştır. Bu süreçte yaptırılan en önemli kışla yapıları olarak Gümüşsüyü Kışlası(->), Maçka Si-lahhanesi(->), Taşkışla(->), Kuleli Süvari Kışlası (bak. Kuleli Askeri Lisesi binası), Da-vutpaşa Kışlası(-0, Humbaracı Kışlası(-+), Topçu Kışlası'nı(->) saymak mümkündür. III. Selim'in adını taşıyan Selimiye Kışla-sı(-») ise ek binaları ile kendi içinde âdeta bir şehir görünümü verir. Bu dönemde ahşap olarak yapımlarına başlanan kışlalar II. Mahmud döneminde de (1808-

"^'

Selimiye Kışlası'mn 19. yy'da yapılmış bir çizimi (üstte) ve yüzyıl başında Taksim Topçu

Kışlası.

F. Muhtar Katırcıoğlu koleksiyonu (üst), tÜMK, Yıldız Fotoğraf Albümleri no. 5009-5010/TETTV Arşivi

ler ve süsleme programlarının yamsıra, şehircilik açısından da farklı bir kent görünümüne bürünen istanbul'da özellikle 19. yy' da kent görünümüne hâkim olan camilerin yanında heybetli kagir binalar da yükselmeye başlar. Bu dönemde kurumsallaşan birçok yapı arasında bulunan kışlalar aynı zamanda Batı'ya açılmaya başlayan devletin bu dönem için mimari alanda bir simgesi gibidir. Bu değişim ve yenileşim, özellikle I. Abdülhamid (hd 1774-1789) ve III. Selim dönemlerinde daha da hızlıdır. İlk modern kışla olarak Cezayirli Hasan Paşa'nrn(-0 yaptırdığı Kalyoncu Kışla-sı(-») kabul edilmektedir. Gerçi II. Mehmed ve II. Bayezid dönemine indirilen Tophane' deki Topçu, Arabacı kışlaları ile Top Dökümhanesi de vardır, ancak bunlar 1823' te yanmıştır.

Eski sisteme göre sadece kapıkulu as-

1839) kagire çevrilerek kalıcı olmaları sağlanmıştır.

Biçim açısından genelde, kolossal, ne-obarok ve neorönesans üslupları kullanılmıştır. Büyük boyutlu ve etkileyici yapılar olarak genelde o günkü kent içi alanlarının dışına ya da sınırına inşa edilmeleri sonucu daha önce idari açıdan Eyüp, Üsküdar, Galata ve istanbul şeklinde ayrılan bölgelerin bütünleşmeye başladıkları görülür. Yer seçiminde ortaya çıkan bir başka sonuç ise, genelde hasbahçelerde ve bu bahçelerin içinde yer alan saray veya köşklerin yerinde yapılmış olmalarıdır. Yeni yerleşim alanları yaratan kışla yapıları, şehrin genel peyzajını ve siluetini de değiştirmiştir. Diğer bir olgu da; sultanlar tarafından yaptırılan dini yapı inşaatının aza indiği, buna karşılık devletin prestij yapısı olarak ele alınabilecek olan büyük saray yapıları yanında kışlaların da yükselmeye başladığıdır. Aynı zamanda hem devletin hem de ordunun prestij yapısı olan kışlalar, istanbul peyzajının ve sivil binaların ölçülerini aşan ilk yapılardır.

Bibi. Cezar, Beyoğlu; M. Cezar, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, Ankara, 1972; Uzunçarşılı, Merkez ve Bahriye; Uzunçarşılı, Kapıkulu, I; Kuban, Barok; Ayvansarayî, Ha-dîka, I; î. Ortaylı, "Istanbulun Mekânsal Yapısının Tarihsel Evrimine Bir Bakış", Amme idaresi Dergisi, X (1977); S. Eyice, "Tarih içinde istanbul ve Şehrin Gelişmesi", Atatürk Konferansları VII, Ankara, 1980; Tuğlacı, Balyan Ailesi; N. Berkes, Türkiye de Çağdaşlaşma, Ankara, 1974; E. Z. Karal, ///. Selim'in Hatt-ı Hümayunları, Ankara, 1988; S. Ünver, "Yeniçeri Kışlaları", Belleten, S. 160 (1976).

AYŞE YETİŞKİN KUBİLAY