Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Hz. Osman Dönemi Olayları Geniş çaplı fetih hareketlerinin, sosyal ve kültürel açıdan bir mayalama işlevi gördüğü ve son iki halîfe dönemindeki kimi olumsuzlukların arka planını oluşturduğu rahatlıkla düşünülebilir. Hz. Ömer’in Nihavend savaşında esir alınanlardan biri tarafından öldürülmesi (v. 24/644), sonrasında yaşanacak gerilimlerin habercisi niteliğindedir. Ölmeden önce kendisine devlet başkanının kim olacağı sorulmasına karşın, Hz. Ömer doğrudan bir isme işaret etmedi; bunu Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Talha, Hz. Zübeyr, Hz. Sa‘d b. Ebî Vakkâs ve Hz. Abdurrahman b. Avf’tan oluşan altı kişilik bir şura heyetine havale etti. Abdurrahman b. Avf’ın başkanlığını yaptığı heyette, Hz. Osman’ın halîfeliği üzerinde karar kılındı. Onun halîfe oluşu Müslümanların ittifakıyla gerçekleşti. Hz. Osman en uzun süre halîfelik görevinde kalan kimse oldu. Hz. Osman’ın on iki yıl süren hilafetinin ilk altı yılı, sonradan yaşanacak ihtilafların ipuçlarını bünyesinde taşımakla birlikte genellikle sorunsuz geçti. Bu süreçte ilk iki halîfe döneminde başlayan fetih hareketleri hız kesmeden sürdü; kuzeyde Azerbeycan ve Ermenistan, batıda Kuzey Afrika, doğuda ise İran ve Horasan bölgesi İslâm topraklarına dâhil edildi. İslâm sınırları Hz. Osman’ın idaresinin ilk döneminde en ileri noktasına kadar genişleyerek, büyük devletlerin kapısına kadar dayandı. Bu aşamadan itibaren fetihler hız kesti ve ele geçirilen bölgelerin kalıcı olarak İslâm toprakları haline getirilmesi dışında yapılabilecek fazla bir şey kalmadı. Bu amaçla fethedilen bölgelere yeni valiler atandı. Bu süreç bir içe kapanma niteliği taşımaktaydı ve halîfenin icraatlarının sorgulandığı yeni ve sıkıntılı bir döneme kapı araladı. Hz. Osman’ın hilafetinin ikinci altı yılı oldukça sıkıntılı geçti. İslâm toplumunun kalbinde derin yaraların oluşmasına yol açtı. Ümeyye Oğulları’ndan olan Hz. Osman’ın devlet görevlerinde ve vali atamalarında kendi akrabalarını tercih etmesi, kökleri İslâm öncesine kadar geriye giden Ümeyyeoğulları-Haşimoğulları çekişmesini ve rekabetini tetikledi ve kabile asabiyetinin yeniden müslümanların zihinlerinde yer bulmasına sebebiyet verdi. Aslında Hz. Osman yapı itibariyle son derece sakin, zühd ehli ve ince ruhlu bir insandı. Ancak onun en büyük talihsizliği, Hz. Ömer gibi kudretli 35 ve otoriter bir halîfenin sonrasında bu göreve gelmesiydi. Halîfeliğinin ilk yılları fetihlerle geçtiği için, bu durum ilk altı yılda çok fazla kendisini göstermedi. Fetihlerin durmasıyla birlikte Hz. Osman’ın otoritesi sorgulanmaya ve önceki halîfelerle kıyaslanmaya başlandı. O, önceki halîfenin otoritesini kendi idaresi sırasında gösteremedi ve bu husus ikincil derecede ama rahatsız edici kimi uygulamalarla da birleşince, şehit edilmesine kadar varacak bir dizi halk isyanının tetikleyicisi oldu. Bu uygulamalar arasında, Hz. Ebû Bekir döneminde kitaplaştırılan Kur’an’ın çoğaltılması ve farklı nüshaların yaktırılması, bazı arazilerin devlet tarafından kamulaştırılması, yöneticilerin onun akrabaları arasından seçilmesi gibi hususlar bulunmaktaydı. Onun diğer halîfelerin uygulamalarıyla uyuşmayan söz konusu tutumları, tümüyle keyfi değildi; temelinde önemli hassasiyetler yatmaktaydı. Ancak bu hususlar, otorite boşluğu ile birleşince onun sonunu hazırladı. Hilafetten kendi isteği ile vazgeçmesi yönündeki taleplere kulağını tıkadı ve sonunda isyancı Müslümanların elinde şehit oldu (35/656). Gerek genel tarih kitaplarında gerekse Mezhepler Tarihi kaynaklarında Hz. Osman döneminde yaşanan siyasi ve sosyal kargaşanın baş sorumlusu olarak, Sebeiyye diye anılacak olan fırkanın kurucusu kabul edilen Abdullah b. Sebe gösterilmektedir. Buna göre o, Hz. Osman’a karşı halk tabanında oluşan öfkeyi ve öldürülmesine kadar varan isyan hareketini örgütleyen kimsedir. Bu amaçla Mısır, Kufe ve Basra’da yönetim aleyhinde faaliyetlerde bulunmuş, önemli bir taraftar kitlesi edinmiş ve mektuplar yoluyla da isyan hareketini yönlendirmiştir. Hz. Osman’ın ölümü öncesinde Medine’de yaşanan kargaşa, yeni halîfenin kim olacağı konusunda da kendisini gösterdi. Kargaşanın mimarları, Hz. Ali’nin hilafeti üzerinde uzlaştılar ve Medine halkını ona biat etmeye zorladılar. Aslında onlar böyle bir talepte bulunmamış olsaydı bile, Hz. Osman’dan sonra halîfeliğin en güçlü adayı Hz. Ali’ydi. Ancak isminin isyancılar tarafından telaffuz edilmesi, Hz. Ali’nin yaşanan olayların tarafı olarak algılanmasına yol açtı. Bu yüzden de Medine halkı onun hilafetini şartlı kabul etti. Hz. Osman’ın katillerini bulup cezalandırması koşuluyla Hz. Ali’ye halîfe olarak biat edildi. Şartlı biat, dört buçuk yıllık halîfeliği süresince Hz. Ali’nin ciddi sıkıntılar yaşamasına ve otoritesini sağlam şekilde tesis edememesine sebep oldu. Çünkü halîfe olur olmaz, ilgisi olmadığı halde, kendisini çok boyutlu bir denklemin tam ortasında buldu. Zira Hz. Osman’ın katilleri bir veya birkaç kişiyle sınırlı değildi; aksine bir topluluk tarafından öldürülmüştü ve bu topluluk Hz. Ali’nin halîfe olmasını sağlayan kesimdi. Dolayısıyla kimin ne ile suçlanacağı tam bir muamma niteliği taşımaktaydı. Suçluların tespiti ve hak ettikleri cezayı almaları noktasındaki belirsizlik, zamanın Hz. Ali’nin aleyhine işlemesine yol açtı. İdaresi sırasında, Hz. Osman döneminde fitili ateşlenen kargaşalar daha da alevlendi. İslâm toplumu siyasi açıdan tam bir istikrarsızlığa sürüklendi. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|