Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++

 
MU‘TEZİLE MEZHEBİ 
 
İsimlendirme ve Kavramsal Çerçeve 
Sözlükte "ayırmak, uzaklaştırmak" anlamındaki “a-z-l” kökünden sıfat olan 
mu‘tezile kelimesi "uzaklaşan, ayrılıp bir köşeye çekilen" demektir. 
Mu‘tezile adının ilk defa ne zaman ve kimler için kullanıldığı ile ilgili olarak 
değişik yaklaşımlar mevcuttur. Mesela ilk dönemlerde Hz. Osman’ın ve daha 
sonra Hz. Ali'nin hilâfete getirilmesi veya Ali ile Muâviye’nin anlaşmazlığa 
düşmesi, yahut Hz. Hasan'ın hilâfeti Muâviye'ye devretmesi olayları üzerine 
hiçbir tarafı desteklemeyen, bir kenarda duran gruplara Mu‘tezile veya 
Mu‘tezele denmiştir. Başka bir açıklamaya göre ise Mu‘tezile ismi, aşırı 
uçlardan uzak durduklarını ifade etmek için kendi mensuplarınca tercih 
edilmiştir. Mu‘tezile'nin büyük günah işleyen kimseyi kâfir veya mü’min 
değil fâsık sayması sebebiyle bu adı aldığı da söylenmiştir. Sünnî 
kaynaklarında ise Mu‘tezile isminin daha çok Vâsıl b. Atâ'nın mürtekib-i 
kebîre konusunda farklı bir anlayışa sahip olan hocası Hasan el-Basrî'nin ders 
halkasından ayrılması ve onun, Vâsıl'ın kendilerinden uzaklaştığını ifade için 
Gad i’tezele ‘anne’l-Vâsıl demesiyle ortaya çıktığı bildirilmektedir. Buna 
rağmen Mu‘tezile grubu içinde Hasan-ı Basrî'nin görüşlerini benimseyen ve 
bundan dolayı da kendilerine Haseniyye denilen bir fırka da mevcuttur. 
Bazıları ise Vâsıl yerine Amr b. Ubeyd’in ismini zikrederler.  
Öte yandan Mu‘tezile mensupları, kaderi tartışmaya açıp inkâr ettikleri 
veya kulun kendi fiillerini yaratmaya kadir olduğunu söyledikleri için 
Kaderiyye, Cehm b. Safvân'dan etkilendikleri için Cehmiyye, "Allah şerri 
yaratmaz" dedikleri için Seneviyye ve Mecûsiyye, tövbe etmeden ölenlerin 
bağışlanmayacağını söyledikleri için Vaîdiyye, Allah'a bazı kadîm sıfatları 

---

 
 
55
nispet etmekten kaçındıkları için Muattıla olarak da adlandırılmıştır. Ancak 
Mu‘tezile âlimleri bu isimlendirmeleri reddetmektedirler. Kendilerine 
Mu‘tezile”nin dışında, ashâbü'l-adl ve't-tevhîd, adliyye, ehl-i adl, ehlu’l-hak, 
el-fırkatü'n-nâciye gibi adlar vermektedirler.