Günahın qarşısının alınması və onun tərk edilməsi nəfsin paklaşdırılmasının ən yaxşı yoludur. Ümumiyyətlə günaha aludə olmayan və ilkin zati səfa və paklıqda qalan insan şübhəsiz sonradan tövbə edən insandan fəzilətlidir. Hələ günah işə mürtəkib olmayan, ona adət etməyən bir şəxs gözünü günahda daha asan yuma bilər. Amma bu iş günaha aludə olan və onu tərk etmək istəyən şəxsə bir qədər çətindir.
Əmirəl-mö’mininƏliyyibniƏbitalib (ə) buyurur: “Günahıtərketməktövbəetməkdəndahaasandır.”2
Amma əgər insan günaha aludə olsa belə, Allahın rəhmətindən mə’yus olmamalıdır. Çünki Allah dərgahına yüksəliş və nəfsin islah olunması yolu heç vaxt bağlanmamış, mehriban Allah tövbə və qayıdış yolunu bütün günahkarlar üçün açıq qoymuş və onlardan istəmişdir ki, Allah dərgahına qayıdıb tövbə etsinlər, tövbə suyu ilə nəfs lövhəsini aludəliklərdən və günah çirkinliklərindən təmizləsinlər.
Günahkarlar üçün tövbədən də zəruri və vacib bir iş olmasını güman etməməliyik. Allaha, Peyğəmbərə, məada, savaba, cəzaya, hesaba, kitaba, behişt və cəhənnəmə iman gətirən bir şəxs tövbənin və onun dərhal yerinə yetirilməsinin zəruri olmasına şəkk etməz. Öz nəfsimizdən, günahlarımızın nə qədər olduğundan xəbərdar olduğumuz halda nə üçün tövbədən qafil olmalıyıq? Məgər, məada, hesaba, kitaba, cəhənnəm əzabına inanmayırıqmı? Məgər Allahın və’dəsində – günahkarları cəhənnəmdə cəzalandıracağına dair və’dəsinə şəkk edirikmi? İnsanın nəfsi günah vasitəsilə qaralır, çirkinləşir, onun, hətta, insan surətindən heyvan surətinə çevrilməsi də mümkündür. Necə ola bilər ki, belə bir qaranlıq və çirkin nəfs ilə Allah hüzuruna yol tapa bilək, behiştdə Allah övliyaları ilə qonşu olaq? Günaha mürtəkib olmaqla Allah dərgahına doğru aparan «sirati-müstəqim»i boşlayıb heyvaniyyət vadisinə süqut edir, Allahdan uzaqlaşıb şeytana yaxınlaşırıq. Bununla belə, yenə də axirət dünyasında xoşbəxt olub nicat tapmağımızı, behiştdə ilahi ne’mətlərdən faydalanmağımızı necə gözləyə bilərik? Necə də xam xəyallardır!
Deməli, öz xoşbəxtliyinin fikrində olan günahkar bir insan üçün tövbə edib Allah dərgahına qayıtmaqdan başqa bir çıxış yolu qalmır. Bu da Allahın böyük mərhəmətidir; O, tövbə qapısını bəndələrin üzünə açıq qoymuşdur.
Öz sağlamlığının fikrində olan zəhərlənmiş bir insan heç vaxt özünün müalicə olunmasının və zəhərlərin bədənindən çıxarılmasının vacibliyində şəkk etmir, bu işdə tə’xiri rəva görmür. Çünki, gec hərəkət edəcəyi təqdirdə öləcəyini yəqin şəkildə bilir. Halbuki, günah insan nəfsi üçün zəhərdən də öldürücüdür. Əgər zəhər insanın bu dünyadakı bir neçə günlük həyatına son qoyursa, günah nəfsi əbədi həlakətə salır və insanın axirət səadətini məhv edir. Əgər zəhər insanın əlini dünyadan kəsirsə, günah insanı Allahdan uzaqlaşdırır və Onun dərgahına yaxınlaşmaq feyzindən məhrum edir.
Peyğəmbəri-Əkrəm (s.ə.v.v) buyurur: “Hərbirdərdindərmanıvardır. Günahlarındadərmanıistiğfaretməkdir.”3
İmamMəhəmmədBaqir (ə) buyurur: “Hərbəndəninqəlbindəağbirnurvardır. Hərgahgünahamürtəkibolsaoağnurdaqarabirləkədəəmələgəlir. Əgərtövbəedərsəqaraləkədərhalaradangedir. Əgərogünahlarınadavamedərsə, qaraləkədətədricənartırvəeləbirhəddəçatırki, ağnurtamamiləaradangedir. Sonraonunsahibiheçvaxtxeyrədoğruqayıtmaz. BunagörədəMütəalAllahbuyurur: “Kəsbetdiklərinəgörəonlarınqəlblərinəmöhürvuruldu.”1
İmamCə’fərSadiq (ə) buyurur: “Tövbənintə’xirəsalınmasıbirnövqürurvəaldatmadır. Tə’xirəsalmağındavametdirilməsisərgərdançılıqvəheyrətdir. Allahınqarşısındabəhanəgətirməkhəlakətdir. GünahişlərəisraretməkAllahıncəzalandırmasındanəmin-amanlıqhissikeçirməkdir. HalbukiziyankarlardanbaşqaheçkimAllahıncəzalandırmasımüqabilindəəmin-amanlıqhissikeçirməz.”2
Yaxşı olar ki, bir qədər özümüzə gələk. Keçmiş günahlarımızı xatırlayaq və axır-aqibətimizin necə qurtaracağı barədə fikirləşək. Hesab dayanacaqlarını, əməllərin mizanını, Qəhhar Allahın hüzurunda, mələklərin və bütün məxluqatın arasında rüsvay olmağı, qiyamətin çətinliklərini, nəhayət, cəhənnəm əzabı və Allahın rəhmətindən məhrum olmağı nəzərimizdə canlandıraq, batini və əsaslı bir dəyişiklikdə Allaha doğru qayıdaq. Bütün günahlarımızı tövbənin həyat bəxş edən suyu ilə yuyaq, nəfsin aludəliklərini və çirkinliklərini aradan qaldırmaq, günahlardan çəkinmək, axirət səfərinə hazırlaşmaq və Allah dərgahına yaxınlaşmaq barədə qəti qərara gələk.
Lakin, görəsən şeytan belə sadəliklə bizdən əl çəkəcəkmi? Məgər bizim tövbə edərək Allah dərgahına qayıtmağımıza imkan verəcəkmi? O, həmin şeytandır ki, bizi həmişə günaha vadar edir, tövbə etməyimizin qarşısını alır, günahlarımızı əhəmiyyətsiz və kiçik qələmə verir. Onları bizim yadımızdan elə çıxardır ki, hamısını birdəfəlik unudur, ölüm, hesab, cəza fikrinə belə düşmürük. Bizi dünyaya elə məşğul edir ki, heç vaxt tövbə edib qayıtmaq fikrinə düşmürük. Nəhayət əcəlimiz gəlib çatır və aludə nəfs ilə dünyadan gedirik. Vay olsun bizə! Vay olsun bizim qəflət və bədbəxtçiliyimizə!!
TÖVBƏNİN QƏBUL OLUNMASI
Əgər tövbə düzgün olsa Allah dərgahında hökmən qəbul olunur. Bu da mehriban və mərhəmətli Pərvərdigarın ne’mətlərindən biridir. Allah bizi cəhənnəm və onda əzaba düçar olmaq üçün deyil, əbədi səadət və behişt üçün yaratmışdır. Peyğəmbərləri göndərmişdir ki, insanları əbədi səadət və xoşbəxtlik yoluna hidayət etsinlər, günahkarları tövbə edib Allah dərgahına qayıtmağa çağırsınlar.
Allah tövbə qapısını hamı üçün açıq qoymuşdur və daim insanları öz dərgahına doğru də’vət edir. İlahi peyğəmbərlər və övliyalar insanları daim tövbəyə doğru çağırmışlar. Çoxlu Qur’an ayələrində Allah-təala günahkarları Öz tərəfinə də’vət edir və onların tövbəsini qəbul edəcəyini və’də verir. Allahın və’dələrində də yalana yol yoxdur. Peyğəmbəri-Əkrəm (s.ə.v.v) və mə’sum imamlar (ə) da yüzlərlə hədisdə camaatı tövbə edib Allah dərgahına qayıtmağa də’vət etmiş, onlara ümid vermişlər.
Qur’andabuyurulur: “OhəminAllahdırki, bəndələrinintövbəsiniqəbuledibgünahlarıbağışlayır. O, gördüyünüzişlərinhamısındanagahdır.”1
İmamMəhəmmədBaqir (ə) buyurur: “Günahdantövbəedənşəxsümumiyyətlə, günahetməyənşəxskimidir. Günahişlərəolduğukimidavamedənvəsadəcədildəistiğfaredənşəxsməsxərəçişəxsəoxşayır.”2
İmamMəhəmmədBaqir (ə) buyurur: “Allahıntövbəedənbəndədənrazılığıqaranlıqbirgecədəminikheyvanınıvəyolehtiyatınıitirdikdənsonratapanşəxsinsevincindəndahaartıqdır.”4
İmamCə’fərSadiq (ə) buyurur: “BəndəxalisvədavamlıtövbəedəndəAllahonusevirvəgünahlarınınüstünüörtür.”Raviərzetdi: EyPeyğəmbərinövladı, onungünahlarınınecəörtür? Buyurdu: “Əməliyazanmələklərobəndəningünahlarınıunudur, Allahbəndəninbədənüzvlərinəvəyerə (günahınedildiyiyerə) göstərişverirki, Bizimtövbəedənbəndəmizingünahlarınıörtün. BeləadamAllahla (Qiyamətdə) görüşəndəheçkəsvəheçbirşeyonungünahlarınımüşahidəetmir.”5
TÖVBƏ NƏDİR?
Tövbəinsanınkeçmişəməllərindənpeşmanolmasıdır. Okəsəhəqiqitövbəkardeməkolarki, doğrudanda, səmimiqəlbdənkeçmişgünahlarındanpeşmanolsun. Peyğəmbər (s.ə.v.v.) buyurur: “(Günahdan) peşmanolmaqtövbədir.”6
Düzdür ki, Allah tövbəni qəbul edir və günahları bağışlayır, lakin, təkcə dildə “əstəğfirullah” deməyi, yaxud peşmançılıq izhar etməyi, yaxud da bə’zən ağlamaq kimi işləri həqiqi tövbəyə dəlil hesab etmək olmaz. Yalnız üç əlamətin varlığı ilə tövbəni həqiqi hesab etmək olar:
1.Keçmiş günahlardan qəlbən peşman olub onlara nifrətlə yanaşsın. Öz-özlüyündə qəmlənib peşman olsun və xəcalət hissi keçirsin.
2.Gələcəkdə günaha batmamaq barədə ciddi şəkildə qərar qəbul etsin.
3.Əgər günah nəticəsində bərpa olunmağı mümkün olacaq bir iş görmüşsə onun əvəzini ödəməyə qərara alsın. Məsələn, camaatın haqqını qaytarsın. Əgər bir kəsin malını qəsb etmişsə, yaxud, oğurlamışsa, yaxud, tələf etmişsə yaranan ilk fürsətlərdə onu sahibinə qaytarmağa dair qərara gəlsin. Əgər onu verə bilməzsə mümkün olan hər bir yolla sahibini razı salsın. Əgər kiminsə qeybətini etmişsə, ardınca pis sözlər danışmışsa ondan halallıq istəsin. Əgər bir kəsin haqqını tapdalayıb ona zülm etmişsə məzlumun razılığını cəlb etsin. Əgər mal-dövlətinin vacib hüquqlarını (xums, zəkat, və s.) verməyibsə versin. Əgər namaz və oruc kimi əməllər fövtə gedibsə qəzasını yerinə yetirsin.
Belə bir şəxs barəsində demək olar ki, o, doğrudan da keçmiş günahlarından peşman olmuşdur və tövbəsi də qəbul olunur. Amma sadəcə “istiğfar” kəlməsini deyən, lakin, qəlbdə peşman olmayan və gələcəkdə onu tərk etməyə dair qərara gəlməyən, yaxud, bərpa olunası günahların əvəzini çıxmayan şəxs tövbə etməmiş olur və o, dua məclisində iştirak etməsinə, atifələrdən tə’sirlənməsinə, göz yaşı axıdıb ah-nalə etməsinə baxmayaraq tövbəsinin qəbul olmasını gözləməməlidir.
BirnəfərƏmirəl-mö’mininƏliyyibniƏbitalib (ə) hüzurundaistiğfarkəlməsinidilinəgətirdikdəHəzrət (ə) buyurdu: “Ananmatəmindəotursun! Bilirsənmiistiğfarnədeməkdir? İstiğfarİlliyyindərəcəsidirvəonunaltımə’nasıvardır: 1.Keçmişgünahlardanpeşmanolmaq. 2.Həmişəlikolaraqgünahıtərketməkqərarınagəlmək. 3.Camaatınhaqqınıödəmək. Beləki, qiyamətdəAllahınhüzurunagələnzamanüzərindəbaşqasınınhaqqıolmasın. 4.Tamdəqiqliklətərketdiyiibadətlərinqəzasınıyerinəyetirsin. 5.Günahlarınaoqədərqəm-qüssəliolsunki, haramyeməklərdənbədənindəəmələgələnətlərəriyibaradangetsinvədəribədəninəyapışsın, sonradan (onunyerinə) təzəətgəlsin. 6.Əvvəllərgünahınşirinliyinidaddığınkimi, itaətinçətinlikvəəzabınıdabədəninədadızdırasan. Bundansonra «əstəğfirullah» de!”1
Şeytan o qədər hiyləgərdir ki, insanı hətta tövbə barəsində belə aldadır. Mümkündür günahkar insan dua məclisində iştirak edib tə’sirlənsin, göz yaşı axıdıb nalə etsin. Bu zaman şeytan deyər: “Bəh-bəh, nə qədər yaxşı hal tapmısan! Artıq sən tövbə edib günahlardan paklanmısan.” Halbuki qəlbən günahlardan peşman olmayıb, gələcəkdə günahların tərk olunmasına dair qərar qəbul etməyib, camaatın və Allahın haqqını ödəməyi qərara almayıb. Belə bir əməl həqiqi tövbə sayılmır və insanın nəfsinin paklaşmasına, axirətdə xoşbəxt olmasına səbəb olmaz. Belə insan günahlardan qayıtmamış və Allah dərgahına üz tutmamışdır.
Nədən tövbə etməliyiK?
Günah nədir və hansı günahdan tövbə etməliyik? Cavab budur ki, insanın Allah dərgahına yaxınlaşmasına mane olan və insanı dünyaya bağlayıb tövbə edərək Allah dərgahına qayıtmasına mane olan hər bir şey günah hesab olunur və ondan uzaq olmaq, nəfsi belə işlərdən təmizləmək lazımdır. Günahı iki qismə bölmək olar:
1.Əxlaqi günahlar.
2.Əməli günahlar.
1.Əxlaqigünahlar. Rəzil əxlaqi xüsusiyyətlər və çirkin sifətlər insanı günaha aludə edir. Ona insaniyyətin «siratəl-mustəqim» yolunu ötməyə, Allah dərgahına yaxınlaşmağa mane olur. Çirkin sifətlər nəfsdə kök salarsa artıq xasiyyətə çevrilir, insan zatının batinini tamamilə dəyişdirir və hətta insanın nə olmasında belə tə’sir qoyur. Əxlaqi günahların sadəcə olaraq əxlaqi olmasını bəhanə edərək əhəmiyyətsiz və kiçik saymaq və nəfsin onlardan təmizlənməsindən və tövbə etməkdən qafil olmaq olmaz. Əksinə, nəfsin onlardan paklanması zəruri və həyati bir məsələ hesab olunmalıdır.
Rəziləxlaqixüsusiyyətləraşağıdakılardır: Riyakarlıq, münafiqlik, qəsb, təkəbbür, xudbinlik, bədxasiyyətlilik, zülm, hiylə, qeybət, böhtan, söz gəzdirmək, eyb axtarmaq, xəbərçilik, və’dəyə xilaf çıxmaq, yalan danışmaq, dünyaya məhəbbət, hərislik, paxıllıq, valideynin hüququna riayət etməmək, qohum-əqrəba ilə əlaqələri kəsmək, ne’mətlərə qarşı nankorluq və naşükürlük, israfkarlıq, həsəd, acı dillilik, başqalarını söymək və sair sifətlər.
Yüzlərlə ayə və rəvayətlərdə bu sifətlər məzəmmət edilmiş, onların dünya və axirətdəki cəzaları bəyan olunmuş və əxlaqi kitablarda araşdırılmışdır. Amma onların hamısını burada irəli çəkmək olmaz. Maraqlananlar hədis və əxlaq kitablarına müraciət edə bilərlər.
2.Əməligünahlar.
Əməli günahlar aşağıdakılardır: Oğurluq, nahaq yerə adam öldürmək, zina, ləvat, riba (faiz) vermək və ya almaq, camaatın malını qəsb etmək, müamilədə fırıldaqçılıq, vacib cihad meydanından qaçmaq, əmanətə xəyanət etmək, şərab və sair məstedici şeyləri içmək, ölmüş heyvan əti, donuz əti və sair haram yeməkləri yemək, qumar oynamaq, yalan yerə şəhadət vermək, yalan yerə and içmək, günahsız adamlara zina nisbəti vermək, vacib namazları, orucu, həcci, əmr be mə”ruf və nəhy əz münkəri tərk etmək, nəcis yeməklər yemək və sair haram işlər. Bunlar məşhur günahlardır ki, fiqh kitablarında araşdırılmışdır. Maraqlananlar hədis kitablarına müraciət edə bilərlər.
İnsanbuməşhurgünahlardançəkinməlivəonlaradüçarolduqdatövbəedərəkAllahdərgahınaqayıtmalıdır. Başqagünahlardavardırki, məşhurdeyilvəgünahünvanıilətanınmamışlar. Lakin, onlarAllahınseçilmişbəndələrivəövliyalarıüçüngünahhesabolunur. Ocümlədən, müstəhəbləritərketmək, məkruhişlərgörmək, həttagünahıtəsəvvüretmək, Allahdanbaşqasınadiqqətyetirmək, insanıAllahdanqafiledənnəfsanivəşeytanifikirlərvəs. BunlarınhamısıAllahövliyalarınəzərindəgünahhesabedilirvəonlarbuişlərdəntövbəedirlər. Bundanəlavə, onlarhəttaAllahınÖzünü, sifətlərinivəfe’llərinitanımaqdaqüsurayolverdiklərindən (bu, mümkünül-vücudolanhərbirinsanıntəbiətidir) Allahınseçilmişbəndələriüçünnöqsanlıhalvəgünahhesabedilir. Belənöqsanlıhallarıhissetdiklərinəgörəbədənlərilərzəyəgəlir, ah-naləilətövbəedibAllahatərəfqayıdırlar. Mə’sumimamların (ə) vəpeyğəmbərlərin (s) istiğfarvətövbələridəməhzbuqəbildəndir. İmamCə’fərSadiq (ə) buyurur: “Peyğəmbəri-Əkrəmsəlləllahuəleyhivəalihivəsəlləmhərgünyetmişdəfətövbəedirdi. Halbukiheçbirgünahıyoxidi.”1
Peyğəmbəri-Əkrəm (s.ə.v.v) buyurur: “Bə’zənmənimqəlbiməqaranlıqgəlir, bunagörədəgecə-gündüzyetmişdəfəistiğfaredirəm.”