O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi f. I. Xaydarov n. I. Xalilova

A.N.Seversov
bilan 
V.A.Vangerning
ilmiy ishlarida 
rivojlantirildi. Bu hayvonlar psixik faoliyatining turli xil shakllarini, ularning kelib 

---

44 
chiqishidan 
boshlab 
tadqiq 
etish 
imkonini 
beradi. 
A.N.Seversovning 
tasdiqlashicha, hayvonlarda organizmlar tuzilishi o’zgarmagan holda faqat 
ularning xatti-harakatini o’zgartirish yo’li bilan muhitga moslashtirishning 
evolyusiyasi bir-biriga qo’shilmaydigan ikki yo’ldan borgan va hayvonot 
olamining ikkita tipida o’zining yuksak taraqqiyot darajasiga erishgan. 
Bug’imoyoqlilar turida xatti-harakatning irsiy o’zgarishlari jadal tarzda 
evolyusiyalasha boshladi, ularning yuksak taraqqiy etgan vakillari bo’lgan 
hashoratlarda esa hayot tarzining barcha ikir-chikirlariga moslashgan g’oyat 
murakkab va mukammal instinktiv faoliyatning bu murakkab va mukammal 
apparati ayni chog’da o’ta qoloq hamdir, hayvonlar muhitning tez o’zgarishlariga 
moslasha olmaydilar. Xordalilar turida evolyusiya boshqa yo’ldan boradi, 
instinktiv faoliyat juda katta yuksaklikka erishmasa, ham lekin xatti-harakatni 
individual tarzda o’zgartirish orqali moslashuv jadalroq rivojlana boshladi va 
organizmning 
o’zgaruvchanligini 
juda 
ham 
oshirib 
yuboradi. 
Irsiy 
moslashuvchanlik ustida xatti-harakatning individual tarzda o’zgaruvchanligidan 
iborat ustqurma paydo bo’ladi.
Shunday 
qilib, 
evolyusion 
ta'limot 
xulq-atvorning 
irsiyat 
bilan 
programmalashtirilgan instinktiv shakllarining ham hayot kechirish davomida 
shartli reflekslar murakkab tizimining paydo bo’lishi natijasida orttiriladigan 
shakllarining ham kelib chiqishini tushuntirib berish imkonini tug’diradi.
Tibbiyot psixologiyasi
asoslarini tadqiq etgan klinisist psixologlar 
(V.M.Bexterov, S.P.Botkin, S.S.Korsakov, A.R.Luriya, V.N.Myasishchev va 
boshqalar) tadqiqotlarining kishi xulq-atvorida psixikaning qanday rol o’ynashini 
aniqlashdagi o’rni kattadir. Psixologiya va tibbiyotning tutashgan joyida bo’lgan 
tibbiyot psixologiyasi psixologiya fanining yutuqlarini kasalliklarning oldini olish
bilan bog’liq masalalarni o’rganishda qo’llab kelayotir. Kasallikning zo’rayishi bir 
tomondan psixik omillarga (tushkunlikka berilish vasvasaga tushush, hadiksirash 
va shu kabilarga) bog’liq bo’lsa, ikkinchidan dardning o’zi ham, jumladan 
terapevtik muolajaning samaradorligini pasaytirib yuborishi mumkin bo’lgan 
alohida psixik holatlarni keltirib chiqaradiki, bu hol vrach va psixologning kuch-
g’ayratlari birlashtirilishini zarurat qilib qo’yadi. Shu bilan barobar miya 
qobig’ining ba'zi bir joylari, masalan, chakka qismi lat yeganda psixikaning 
buzilishini klinik-psixologik tadqiq qilish natijasida idrok va xotiraning 
qonuniyatlarini tushunish imkonini beradigan yangi ma'lumotlar olindi. Psixolog-
klinisist bemorning og’zaki yoki yozma nutqi psixologik jihatdan buzilishi 
xususiyatlarini aniqlab, dardning manbai kishi bosh miyasi katta yarim sharlarining 
muayyan bo’lmasida ekanligini qayd qiladi va bu bilan neyroxirurgiyaga yordam 
beradi. 
Yuqoridagilardan shuni xulosa qilish mumkinki, psixologiya tibbiyot, 
tabiatshunoslik fanlari bilan chambarchas bog’liq bo’lib, ular bir-birini nazariy va 
amaliy bilimlar bilan boyitib boradi.
Umumiy psixologiyani bu sohalar bilan bir qatorda qo’yish noto’g’ri chunki, 
umumiy psixologiya inson ruhiyatining umumiy qonunlarini turlarini metodologik 
va nazariy tamoyillari asosida o’rganish bilan shug’ullanadi. 

---

45 
Albatta, bugungi kunda psixologiya fani ko’plab fanlar bilan uzviy 
bog’liqdir. Buni psixofizika, psixofiziologiya, psixolingivistika, matematik 
psixologiya va hokazolar misolida ko’rish mumkin. Akademik