Ünden bugüN

KIBRISLILAR YALISI

Üsküdar İlçesi'nde, Kandilli'dedir. Yalı 18. yy'ın son çeyreğinde inşa edilmiştir. Selamlık kısmı ve limonluğun bulunduğu divanhane kısmı 19. yy'a tarihlendirilmektedir.

Yalının ilk sahibi olan izzet Mehmed Paşa, I. Abdülhamid dönemi (1774-1789) sadrazamlarmdandır. 1783'te Belgrad valiliği sırasında ölünce yalı, çavuşbaşüık, kapıcılar kâhyalığı, mirahorluk yapan oğlu Sa-id Mehmed Bey'e geçmiştir. 1794'te III. Selim dönemi (1789-1807) sadrazamlarından izzet Mehmed Paşa yalıyı kiralamıştır, izzet Mehmed Paşa, sadaretten azledilince, yalıda tekrar Said Mehmed Bey oturmaya başlamıştır. 1811'de Said Mehmed Bey'in ölümüyle yalıda, Said Bey'in oğlu Kapıcıbaşı Mehmed Ataullah Bey oturmuştur. Ataullah Bey'in 1837 veya 1838'de ölümüyle yalı elden çıkarılmıştır. İzzet Mehmed Paşa ailesinden sonra yalının son sahibi Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa olmuştur. Kıbrıslı Mehmed Paşa çeşitli devlet hizmetlerinde bulunmuş, valilik, sefirlik, iki defa kaptan paşalık ve üç defa sadrazamlık yapmıştır. 1871'de yalısında ölmüştür.

Yalıda, selamlık kısmında ve harem kısmının bir bölümünde bugün Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa'nın torunlarından Refika Hanım'ın oğlu Selim Dirvana, kızı Mih-da Bilgisin ve ailesi oturmaktadırlar. Yalının harem kısmı da ikiye ayrılmış durum-

dadır. Bu bölümlerde de, ismail Paşa Ya-lısı'na yakın olan kısımda Sedat Ürün, diğer kısımda da Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa'nın torunlarından Aziz Başkan oturmaktadır.

Yalı, harem ve selamlık kısımlarından oluşmaktadır. Üç sofalı plan tipindedir ve sofalarının etrafında odalar yer almaktadır. Orta sofanın bulunduğu kısım iki katlı, diğer taraflar tek katlıdır. Toplam 21 o-da bulunmaktadır.

Güney bölümü 1975'te ikinci derece eski eser olarak ve dış görünüşü korunarak yeniden beton ve tuğladan inşa edilmiştir. Bu yenilemede orta sofa, küçük bir açık avlu olarak düzenlenmiştir.

Harem kısmının bulunduğu yapının iki katlı bölümünde orta sofada üst kata çıkan iki taraflı bir merdiven bulunmaktadır.

Selamlık, yalının, özelliklerini en iyi koruyabilmiş kısmıdır. Bu bölüme dört sütun-lu bir portikten girilir. Selamlık sofası Ko-rint başlıklı sütunlara ve duvarlara oturan bir tonozla örtülüdür. Sofanın dört köşesinde odalar yer alır. Bu bölümdeki mutfak ve tuvalet-banyo günün koşullarına uygun olarak inşa edilmiştir. Harem kısmının bir bölümünü içeren üst kata mutfağın arkasındaki merdivenlerden çıkılır.

Selamlık kısmına 19. yy'da, limonluk-lu bir divanhane eklenmiştir. Limonlukta fıskiyeli bir havuz yer almaktadır. Limonluğun ahşap tavanının ortasında kabartma bir motif bulunmaktadır. Havuzun etrafında, yer iki renk küçük taşlarla döşenmiştir. Geniş pencereler bu mekâna ferah bir görünüm vermektedir.

Selamlığın odalarının tavanlarında alçı kabartma, bitkisel motifli süslemeler bulunmaktadır. Deniz ve bahçe tarafındaki eyvanların tavanlarında, ahşap kabartmalar vardır. Selamlık sofasının tonozunda, alçı kabartmaların arasında vazo içinde çiçekler resmedilmiştir. Yapının cephesi, ritmik bir şekilde yer alan çıkmalarla

oldukça hareketlidir. Dikdörtgen pencereler kullanılmıştır.

Yalının duvarlarını süsleyen çok sayıdaki tablo içinde bulunan, Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa'nın yağlıboya tablosu da selamlık salonunda yer almaktadır. Bunların ya-nısıra, camlı dolaplarda bulunan küçük dekorasyon elamanları ve limonlukta bir ca-mekân içinde korunan çeşitli deniz kabukları ilgi çekicidir. Selamlıkta iki tane mermer musluk taşı vardır.

Yalının bahçesinde, yol tarafında bulunan 18. yy'ın sonuna ait, iki katlı bina yıktırılarak, 1975'te S. H. Eldem ve Turhan Gi-ritlioğlu tarafından, duvarları beton ve tuğla, dışı ahşap kaplama olarak yeniden inşa edilmiştir. Bunun dışında bahçede, yeni inşa edilmiş küçük birimler yer almaktadır.

Çeşitli dönemlerde yapılan onarımlarda, üç büyük hamam yıkılmıştır. Hamamlardan birinin 18. yy taş işçiliğinin güzel bir örneği olduğu kaynaklarda geçmektedir. Yalının, diğer yalılardan farklı olarak altında değil de Küçüksu Deresi'nde bulunan kayıkhane binası şimdi mevcut değildir. Yalının bahçesinde mermer bir musluk ve dilimli bir havuz yer alır.

Bibi. Eldem, Plan Tipleri; Erdenen, Boğaziçi Sahilhaneleri, II, 199-204; Şehsuvaroğlu, Boğaziçi.

EMiNE ÖNEL