Müqəddİmə Bir neçə zəruri xatırlatma

HƏVALƏ

Həvalənin hökmləri

Məsələ 1954: Əgər borclu şəxs borc sahibinə borcunu başqasından alması üçün həvalə (qəbz) versə və borc sahibi qəbul etsə, borc o şəxsin (həvalə verilənin) öhdəsinə düşür və borclu şəxs borcdan xilas olur.

Məsələ 1955: Həvalə verən, borc sahibi və həvalə edilən şəxslərin hər üçü həddi-büluğa çatmalı, aqil olmalı, heç kəs onları məcbur etməməli, səfeh və öz malından istifadə etmək hüququndan məhrum olmamalıdırlar. Lakin, öz malından istifadə etmək hüququndan məhrum olan şəxsi ona borclu olmayan bir şəxsə həvalə etməyin eybi yoxdur.

Məsələ 1956: Əgər borclu olan şəxsin başını həvalə versələr, qəbul etməsi lazımdır. Lakin, borclu olmayan şəxsin başını həvalə verməsələr, qəbul etməsi lazım deyil. Həmçinin, insan borc sahibinə başqa bir mal həvalə vermək istəsə, məsələn, 100 kq. buğda alacağı var, onun əvəzində 100 kq. buğda almağı həvalə etsə, borc sahibi bunu qəbul etdiyi halda, (həvalə) düzgündür.

Məsələ 1957: Həvalə insan borclu olduğu halda düzgündür. Bir şəxsə “səndən sonradan alacağım borcları indidən həvalə edirəm” demək düzgün deyil.

Məsələ 1958: Həvalə verən və borc sahibi həvalənin miqdarını, növünü bilməlidirlər və bilmədikləri halda həvalə batildir. Əgər “verdiyin iki borcdan birini filan kəsdən al” deyilsə, düzgün deyil.

Məsələ 1959: Həqiqətən borc müəyyən olsa, lakin borc sahibi və borclu şəxs həvalə verilən zaman onun növünü və yaxud miqdarını bilməsələr, həvalə düzgündür. Məsələn, əgər bir nəfərin borcunu dəftərə yazsa və dəftəri görməzdən öncə həvalə versə, sonra dəftəri görsə və borc sahibinə borcunun miqdarını desə, həvalə düzgündür. Bir şərtlə ki, borcun hədləri mə’lum olsun.

Məsələ 1960: Borc sahibi, başı həvalə verilənin imkanlı və yaxud fəqir, hesabında düzgün olub-olmamasından asılı olmayaraq, həvaləni qəbul etməyə bilər.

Məsələ 1961: Əgər borclu olmayan bir şəxsin başını həvalə versələr, o, həvaləni ödəməzdən öncə onun miqdarını həvalə verəndən ala bilməz və əgər borc sahibi o miqdardan aza razılaşsa, yalnız o miqdarı həvalə verəndən ala bilər.

Məsələ 1962: Həm həvalə verən və həm də həvalə alan həvalə müqaviləsini poza bilməzlər, lakin hər ikisi razı olduqları halda, istisnadır. Əgər başı həvalə verilən şəxs həvalə verilən vaxtda fəqir olsa, (bunu) borc sahibi bilməsə, həvaləni poza bilər. Amma sonradan fəqir olsa və yaxud borc sahibi onun əvvəldən fəqir olduğunu bilibsə, müamiləni pozmaq hüququ yoxdur.

Məsələ 1963: Əgər borclu şəxs, borc sahibi və həvalə verilən adam və yaxud onlardan biri özü üçün fəsx (müqaviləni poza bilmə) hüququ qərar versə, ona uyğun olaraq həvaləni poza bilər.

Rəhn (girov)

Məsələ 1964: Borclu şəxsin borc aldığı şəxs ilə, malının bir miqdarını onun yanında qoymasına və borcunu vaxtında qaytarmadığı halda borcunu o maldan götürməsi üçün bağladığı müqaviləyə “rəhn” və yaxud “girov qoymaq” deyilir.

Məsələ 1965: Rəhni şifahi siğə ilə oxumaq olar. Məsələn, “bu malı o borc müqabilində sənin yanında qoyuram” desin və o da (rəhn yanında qoyulan)“qəbul etdim” desin və yaxud əməli olaraq yerinə yetirsinlər. Yə’ni, borclu şəxs öz malını girov qəsdi ilə borc sahibinə versin və o da həmin məqsədlə qəbul etsin.

Rəhnin şərt və hökmləri

Məsələ 1966: Girov qoyan və malı girov alan şəxs həddi-büluğa çatmış, aqil olmalı və kimsə onları məcbur etməməli, səfeh olmamalı və həmçinin, müflis olduğuna görə şəriət hakimi onu malından istifadə etmək hüququndan məhrum etməməlidir.

Məsələ 1967: İnsan şəriət baxımından istifadə edə bildiyi bir malı rəhn qoya bilər və əgər başqasının malını rəhn qoysa, düzgün deyil. Əgər mal sahibi icazə versə istisnadır. Əgər mal sahibi borc sahibinə “mən bu malı filan şxəsin borcu müqabilində rəhn qoyuram” desə və o da qəbul etsə, düzgündür.

Məsələ 1968: Girov qoyulan şeyin alqı-satqısı düzgün (şəriət baxımından icazəli) olmalıdır. Elə isə şərab, qumar alətləri və bunlara oxşar şeyləri girov qoymaq olmaz.

Məsələ 1969: Girov qoyulan malın mənfəəti, məsələn, heyvanın südü, ağacın meyvəsi və s. mal sahibinə məxsusdur.

Məsələ 1970: Vacib ehtiyata əsasən, girov borc sahibinə təhvil verilmədən baş tutmur. Lakin, girov qoymaq belə olsa, məsələn, evi qanuni sənədləşmə əsasında girov qoysalar və lazım olduğu vaxtda onu satmaqla öz borcunu götürə bilməsi üçün sənədi borc sahibinə versələr, borclu şəxsin o evdə yaşamasına baxmayaraq, maneəsi yoxdur.

Məsələ 1971: Girov qoymağın əksi olan hər bir istifadə caiz deyil. Bu baxımdan borc sahibi və borclu şəxs girov qoyulan malı digərinin icazəsi olmadan, başqasının mülkü edə bilməz; məsələn, onu bağışlaya və yaxud sata bilməz. Lakin, onlardan biri onu bağışlasa və yaxud satsa və sonra ayrısı icazə versə eybi yoxdur. Ehtiyata əsasən, başqasının icazəsi olmadan (onlardan) heç biri rəhnə xələl gətirməsə də belə, başqa istifadələr etməməlidir.

Məsələ 1972: Əgər borc sahibi girov götürdüyü şeyi borclu şəxsin icazəsi ilə satsa rəhn batil olur və onun pulu rəhn sayılmır. Əgər satmağa verilən icazə onun pulunu girovun yerinə qoymaq şərti ilə olsa, istisnadır.

Məsələ 1973: Əgər borclu şəxs təyin edilmiş vaxtda və borc sahibi borcunu tələb etdikdə borcunu verməsə, borc sahibi girov götürdüyü malı satıb öz borcunu götürüb, qalanını borclu şəxsə verə bilər. Əgər şəriət hakiminin yanına getmək mümkündürsə, vacib ehtiyata əsasən, bu işi onun icazəsi ilə görməlidir.

Məsələ 1974: Əgər borclu şəxs girov qoymamışsa və yaşadığı ev, mənzilin zəruri əşyalarıdan başqa malı olmasa, borc sahibi borcunu ondan tələb edə bilməz. Əksinə, (ona) möhlət verməlidir. Lakin, əgər girov qoyduğu mal ev və yaxud mənzilin zəruri əşyalarından olmasa, borc sahibi onu satıb borcunu götürə bilər.

Məsələ 1975: Camaat arasında (İranda) ev sahibinə borc verib, az da olsa icarə haqqı ödəmək şərti və yaxud ümumiyyətlə, icarə haqqı verməyərək evini girov götürmək adət halını alıb və ona rəhinli ev deyirlər. Bu iş sələm və haramdır. Doğru yol budur ki, ilk olaraq ev sahibi evi müəyyən məbləğdə, hətta az olsa belə, ona icarəyə versin və icarə əsnasında şərt etsin ki, ona filan qədər borc versin və onun müqabilində evi girov qoysun. Bu halda sələm deyil, halaldır.