Musiqa ta’limida ilmiylik, sistemalilik va davomiylik printsipi

Mavzu yuzasidan tayanch so’zlar:
Ta’lim printsiplari, tadqiqot ob’ekti, amaliy malakalar doirasi, didaktik kategoriyalar, musiqa pedagogikasi va amaliyoti, o’quv elementlari, predmetlararo aloqa, musiqa idroki, metodik talab, ongli emotsional idrok.

Mavzu yuzasidan adabiyotlar ro’yxati:

1. Dmitrieva L. G., Chernoivanenko N.M. Metodika muzikalnogo vospitaniya v shkole.- M., 1989.

   
   

2. Gulomov A.K. O’qitish printsiplari va metodlari. -T., 1992.

   
   

3. Omonullaev D. Maktabda musiqa tarbiyasi metodikasidan lektsiyalar kursi (musiqa-pedagogika fakultetlari studentlari uchun o’quv qo’llanma)-T., 1990.

   
   

4. Telcharova R.A. Uroki muzo’kalnoy kulturo’. -M., 1991.

   
   

5. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida musiqa madaniyati fani bo’yicha sinov dasturi (1-7 sinflar) -T., 1998.

   
   

6. O’zbekiston Respublikasi umumta’lim maktablarida musiqa ta’lim-tarbiyasi Kontseptsiyasi. «Ma’rifat» gazetasi, 1992, 25-noyabr.

   
   

7. Hasanov A. Musiqa va tarbiya. -T., 1993.

   
   

6-MAVZU. Musiqa o’qitish metodlari.
Reja: Musika ukitish metodlarining didaktik asoclari.

Musikiy ta’lim va tarbiyasining asosiy metodlari.

Ta’lim-tarbiya jarayonida musikaning ta’limiy

rivojlantiruvchi va tarbiyaviy imkoniyatlarini amalga

oshirish.

Musiqa darslari-ijtimoiy faol shaxsni, ma’naviy barkamol insonni tarbiyalashning vositalaridan biridir. O’quvchi musiqa mashg’ulotlari orqali san’at olamiga kirib, musiqaning joziba kuchi, sir-asrorlarini egallaydi. Musiqa vositasida go’zallikni anglash unga o’z munosabatini bildirish o’unikmalarini rivojlantiradi. Bir so’z bilan aytganda musiqa mashg’ulotlarida o’quvchining ma’naviy kamolot tarbiyasi amalga oshiriladi.

Musiqa darslarida rivojlanish va maqsadga muvofiq tarbiya avvalo ta’limning dogmatik metodlaridan voz kechish, ko’proq o’quvchini uylash, fikrlash, musiqiy faoliyat ko’rsatishga undaydigan metodlarni qullash, musiqa darslarining ta’limiy, tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi imkoniyatlarini butun choralar bilan ishga solish orqali amalga oshiriladi. Buning uchun avvalo musiqani o’qitish metodlarini mukammal bilish, metodlarni tanlash mahoratiga ega bo’lish va har bir metodni amalga oshirishning shart-sharoitlaridan xabardor bo’lish lozim.
Xo’sh, «Metod» qanday ma’noni anglatadi?
Metod (yunoncha metxodes- tadqikot yoki bilish yo’li, nazariya ta’limot) voqelikni amaliy yoki nazariy o’zlashtirish usullari yoxud operatsiyalarning mazmunidir» (O’zb. S.Entsiklopediyasi, T. 1976, 7-tom, 171-bet)
Falsafiy ma’noda metod tushunchasi tabiat va jamiyat hodisalarini kuzatish hamda voqelikka ilmiy nuqtai nazardan yondashish demakdir. Didaktik ma’noda bu tushuncha o’quvchilarni bilim, malaka, ko’nikmalar bilan qurollantirish yo’llarini o’z ichiga oladi. Ayrim fanlarni o’qitish bilan aloqador masalalarni xususiy metodika o’rganadi. SHuning uchun ta’lim metodlarini didakt olimlarini ham, metodistlarni ham bab-baravar qiziqtirayotgan eng dolzarb muammolardan biri bo’lib sanaladi.
Didakt olimlar keyingi yillarda ta’lim metodlari va ularning tasnifiga oid anchagina salmoqli ilmiy izlanishlar olib bordilar. Ular o’qitish metodlarini turlicha tasnif qilishadi. Bir guruh olimlar (S.Petrovskiy, E.N.Golant) ta’lim metodlarini bilim olish manbaiga qarab og’zaki, ko’rgazmali va amaliy metodlarga bo’lsalar, ikkinchi guruhdagi olimlar (M.A.Danilov, B.P.Esipov) ma’lum tipdagi darslarda bajariladigan o’quv vazifasidan kelib chiqib bilimlarni egallash, ko’nikma va malakalarni shakllantirish, egallagan bilimlarni mustahkamlash, malaka va ko’nikmalarni tekshirish hamda baholash kabi metodlarga bo’lishadi.
Agar musiqa o’qitish metodikasini xususiy metodikalar oilasiga navqiron predmet ekanligi va unda metodlar borasida hali muammolar mavjudligini hisobga oladigan bo’lsak, maktabda mazkur fanning samaradorligini oshirishda uning optimal (qulay) metodlarini belgilash va ulardan darsda unumli foydalanish naqadar muhimligini tasavvur qilish qiyin emas. Bu ko’proq musiqa mashg’ulotlarining o’ziga xos xususiyatlariga bog’liq. Musiqa tarbiyasi vazifalarini amalga oshirish darsda o’qitishning optimal metodlaridan unumli foydalanishga bog’liq. Ammo maktabda musiqa o’qitishning optimal metodlari va ulardan foydalanish usullari amaldagi qo’llanmalarda etarlicha ochib berilmagan. A.B.Abdullin, D. Kabalevskiy musiqa tarbiyasi tizimi asosida yaratilgan («Teoriya praktika muzo’kalnogo obucheniya v obxeobrazovatelnoy shkole» M., 1983) qo’llanmasida 4 metod asosli bayon etilgan. Darsni musiqaviy umumlashtirish; o’tilajak darslarda oldindan «yugurib» bog’lanish va o’tilganlarga qaytish; dars mazmunining emotsional dramaturgiyasi; darsning pedagogik kuzatilishi hamda bilimlarning baholanishi.
Musiqa darslarida o’quvchi faoliyatini o’z-o’zidan faollashmaydi, albatta. U birinchi navbatda o’qituvchi tomonidan turli tanlangan metod bilan bog’liq. Ilmiy asosda tug’ri tanlangan metod bola shaxsini rivojlantirish va uni faollashtirishga asosiy o’rin egallaydi. Kuzatishlar shuni ko’rsatadiki, o’qituvchilar ta’lim metodlarini tanlashda juda ko’p qiyinchiliklarga duch keladilar. Ayrim o’qituvchilar ma’lum bir metodning rolini oshirib, ikkinchisini e’tibordan chetda qoldirsalar, ba’zilari har bir metoddan bir shingil olishga urinadilar.
Ta’lim samaradorligi ko’p jihatdan tanlangan metodning tug’riligiga bog’liq. Musiqani o’qitishda metod tanlashda o’quvchilar imkoniyatini kengaytirish, o’quvchilar musiqiy faoliyatlarini oshirishga xizmat qiladigan ta’limning optimal (qulay) metodlarini ishga solish masalasi alohida ahamiyatga molik.
Hozirgi kunda o’qitish metodlari tasnifiga nisbatan bir necha qarashlar mavjud. Musiqa o’qitishda o’quvchi va o’qituvchi faoliyatida o’zaro aloqadorlik va o’quvchilarning bilish jarayonida mustaqil izlanishga undovchi metodlar sistemasini qullash maqsadga muvofiqdir. Zero, metodlar- o’qituvchi bilan o’quvchi orasidagi vositachi hamdir. CHunki aynan bir metod (masalan, vokal-xor mashqlari) bilan o’qituvchi o’rgatadi, o’quvchilar o’rganadi.
Metodlar uch guruhga bo’linadi: Og’zaki, amaliy va ko’rgazmali metodlar.

1.