Andijon mashinasozlik instituti MT fakulteti MTMICHJA yo’nalish K-81-21 AbdumuxtorovBurxoniddinning “MKMT” fanidan tayyorlagan
Mustaqil ishi
Mavzu:Konstruksion materiallar to‘g‘risida umumiy ma’lumot
KONSTRUKSION MATERIALLAR — kuch qabul qiladigan, nagro‘zka tushadigan, konstruksiya detallari tayyorlanadigan, fizik, mexaniq va kimyoviy xossalari yaxshi bo‘ladigan materiallar. Metall, metallmas va kompozitsion, kuymabop xillari bor. Metall Konstruksion materiallar ichida po‘lat eng keng tarqalgan; bo‘lardan tashqari cho‘yan, alyuminiy qotishmalari, berilliy qotishmalari, volfram qotishmalari, magniy qotishmalar, titan qotishmalari, xrom qotishmalari va b. ham Konstruksion materiallarga taalluqli.
Texnologik alomatlari bo‘yicha, deformatsiyalab (prokatlab, presslab, shtamplab) olinadigan, quyib, payvandlab, pishirib, elimlab tayyorlanadigan materiallarga; ishlatilish sharoitiga ko‘ra, normal, past va yuqori t-ralarda ishlatiladigan (olovbardosh qotishmalar, olovbardosh beton) materiallarga; strukturasiga ko‘ra, ferritli, austenitli po‘latlar; mustahkamlash turiga ko‘ra, toblanadigan, yaxshilanadigan, dispersli-mustahkamlanadigan (qiyin eriydigan dispers zarrali), eskirtiriladigan, mustahkamlik ko‘rsatkichi bo‘yicha (mustahkamligi yuqori po‘lat va cho‘yanlar) turlarga bo‘linadi.
Texnologik alomatlari bo‘yicha, deformatsiyalab (prokatlab, presslab, shtamplab) olinadigan, quyib, payvandlab, pishirib, elimlab tayyorlanadigan materiallarga; ishlatilish sharoitiga ko‘ra, normal, past va yuqori t-ralarda ishlatiladigan (olovbardosh qotishmalar, olovbardosh beton) materiallarga; strukturasiga ko‘ra, ferritli, austenitli po‘latlar; mustahkamlash turiga ko‘ra, toblanadigan, yaxshilanadigan, dispersli-mustahkamlanadigan (qiyin eriydigan dispers zarrali), eskirtiriladigan, mustahkamlik ko‘rsatkichi bo‘yicha (mustahkamligi yuqori po‘lat va cho‘yanlar) turlarga bo‘linadi.
Materialga qo‘yilgan talablar uning ishlash sharoitiga bog‘liq: mexanik yuklanishiga, haroratiga, tashqi muhitning ta’siriga va hokazo.
Materialga qo‘yilgan talablar uning ishlash sharoitiga bog‘liq: mexanik yuklanishiga, haroratiga, tashqi muhitning ta’siriga va hokazo.
Masalan, traktorning ishqalanuvchi detallari abraziv ishqalanib yeyilishga chidamli bo‘lishi lozim (ayniqsa, O‘rta Osiyo sharoitida); paxta terish mashinasi shpindellari ham abraziv, ham kimyoviy yeyilishga chidamli materialdan yasalishi kerak; samolyot sinchlari (lonjeron, stringer va hokazo) statik mustahkam, katta bikirlikka ega materialdan yasaladi
Zamonaviy mashinasozlik mahsulotlarini ishlab chiqarishda metallar va nometallardan keng qo’llanilib kelinmoqda. Temperatura pasaygan sari elektr o‘tkazuvchailigi ortadigan, elektron o‘tkazuvchanlika ega bo‘lgan, bolg‘alanuvchan, issiq o‘tkazuvchan va yaltirok moddalar metallar deb ataladi.
Zamonaviy mashinasozlik mahsulotlarini ishlab chiqarishda metallar va nometallardan keng qo’llanilib kelinmoqda. Temperatura pasaygan sari elektr o‘tkazuvchailigi ortadigan, elektron o‘tkazuvchanlika ega bo‘lgan, bolg‘alanuvchan, issiq o‘tkazuvchan va yaltirok moddalar metallar deb ataladi.
Nometall materiallarning afzalliklari ularning kimyoviy, fizik va mexanik xossalarini talab darajasi mahsulotni murakkab shakllarda tayyorlanishida kam xarajatliligi va yuqori texnologikligi bilan uyg‘unlikdadir. Metallarga nisbatan nometall materiallardan mahsulotlar tayyorlanishida mehnat sig‘imi 5-6 marta kam va ular 4-5 marta arzondir. SHuning uchun nometall materiallarni mashinasozlikda, avtomobilsozlikda, aviatsiyada, oziq ovqat va boshqalarda ahamiyati o‘sib bormoqda.
Shuni aytish kerakki, hozirgi zamon mashinalarida kompazitsion materiallar (shular jumlasida “nanomaterial”lar ham) borgan sari keng qo‘llanilmoqda. Bularning hajmi 5-10% dan 70-80% gacha yetmoqda. Kompazitsion materiallar ajoyib maxsus xususiyatlarga ega. Yuqori puxtalik; ishqalanib yeyilishga chidamlilik; issiqlik va elektr tokini kam o‘tkazishligi; kerak bo‘lsa, o‘ta o‘tgazgich material olsa ham bo‘ladi; kimyoviy turg‘unlik, yorug‘likni yaxshi o‘tkazuvchanligi.
Shuni aytish kerakki, hozirgi zamon mashinalarida kompazitsion materiallar (shular jumlasida “nanomaterial”lar ham) borgan sari keng qo‘llanilmoqda. Bularning hajmi 5-10% dan 70-80% gacha yetmoqda. Kompazitsion materiallar ajoyib maxsus xususiyatlarga ega. Yuqori puxtalik; ishqalanib yeyilishga chidamlilik; issiqlik va elektr tokini kam o‘tkazishligi; kerak bo‘lsa, o‘ta o‘tgazgich material olsa ham bo‘ladi; kimyoviy turg‘unlik, yorug‘likni yaxshi o‘tkazuvchanligi.
