Bir komponentali momentga ega bo'lgan kvadrupolning potensialiJ
ni (5.37) va (5.49) ga muvofiq aniqlaymiz:
u
=-
D
1
/
r
4 1
1
r
5
-
r 3
J
(5.50)
Simmetriya o'qi (z o'qi) bilan kuzatish nuqtasining radius-vektori
r
orasidagi burchak
в
bilan belgilansa:
cos в = z / r ,
3 D
V
2
= I 3 ( 3 c o s
2
9 - l ) .
(5.51)
4 r
3
Bu formula tatbiqiy ahamiyatga ega, masalan, atom yadrosining shakli
o'rganilganda uning kvadrupol momentini bilish g'oyat muhimdir. Atom
yadrosining kvadrupol momentga ega bo'lishi, uning shakli sferadanl
farq qilishini bildiradi.
Yuqoridagilarga o'xshash (5.20) ifodadagi keyingi hadlarni ko'rishnM
davom ettirsak, yanada yuqori tartib momentlarni hosil qilamiz. Shunl
day qilib ko'rdikki, bir-biriga nisbatan biror masofaga siljitilgan ikkita
qarama-qarshi ishorali zaryadlar sistemasi dipolni hosil qiladi. BirJ
biriga nisbatan biror masofaga siljitilgan qarama-qarshi yo'nalishga
ega bo'lgan ikkita dipol kvadrupolni hosil qiladi. Bir-biriga nisbatan
biror masofaga siljitilgan va mos ravishda qarama-qarshi bo'lgan ikkita
kvadrupol sistema
oktupol
ni hosil qiladi. Bu yerda keltirilgan ayrim
sistemalar n-tartibli multipol deb ataluvchi sistemaning xususiy holi
laridir. Zaryad - nolinchi tartibli multipol, dipol - birinchi tartinli
multipol, kvadrupol - ikkinchi tartibli multipol va hokazo. Bu fikrlarni
umumlashtirib quyidagi xulosaga kelamiz. Bir-biriga nisbatan biror
masofaga siljitilgan va mos zaryadlari qarama-qarshi bo'lgan ikkita
Dostları ilə paylaş: 
