4.1. SHNI BAJARISH TARTIBI Ekran, yig’uvchi linza va buyum taglikka o’rnatiladi. Ularning markazlari bir to’g’ri chiziqda yotishi kerak. Linzani taglikda o’ngga yoki chapga siljitish bilan buyumning aniq tasviri ekranda hosil qilinadi va shu hol uchun buyum, ekran, linza vaziyatlari chizg’ich bilan o’lchanadi.
Tasvirning tiniqligini ko’z bilan baholashda yuqori aniqlikka erishib bo’lmasligini nazarga olib, o’lchashni kamida besh marta takrorlash kerak. Har bir o’lchash natijalarini (3) formulaga qo’yib, linzaning bosh fokus masofasi hisoblanadi va uning o’rtacha arifmetik qiymati topiladi. Olingan natijalar jadvalga yoziladi.
2 usul: Fokus masofasini BESSEL usulibilan aniqlash Agar buyum va tasvir orasidagi masofa (4F)dan ortiqroq bo’lsa, unda hamma vaqt linzaning shunday ikki vaziyatini ko’rish mumkinki, linza birinchi (I) vaziyatda turganda buyumning ekrandagi tasviri yaqqol, ammo aslidan kichik, ikkinchi (II) vaziyatda turganda ham tasvir yaqqol, ammo aslidan katta bo’ladi (5-rasm). (3) formuladan foydalanib, linzaning (I) vaziyati uchun
(4)
(II) vaziyati uchun esa (5)
tenglamalarni yozish mumkin.
Bu tenglamalarning tomonlarini tenglashtirib, quyidagini topamiz
va uning qiymatini (4) yoki (5)ga qo’ysak,
(6)
formulani hosil qilamiz. Bu formuladan foydalanib, linzaning bosh fokus masofasi hisoblanadi.
5. ISHNI BAJARISH TARTIBI Buyum bilan ekran bir-biridan D >4F masofada o’rnatilib, ularning orasiga linza joylashtiriladi va uni o’ng yoki cha’ga siljitib, buyumning kattalashgan va kichiklashgan yaqqol tasvirlari hosil qilinadi. Linzaning mana shu vaziyatlariga tegishli x1 va x2 lar o’lchanadi. Mazkur o’lchashlar bir necha marta takrorlanadi. Tajriba turli lar uchun o’tkazilib, ularga mos keluvchi d1,d2,d3 ... lar aniqlanadi va (6) yordamida linzaning fokus masofasi hisoblanadi. Olingan natijalar jadvalga yoziladi.
JADVAL
