Nəsirov Samir Şakir oğlunun «AZƏrbaycanda müƏSSİSƏLƏRİn vergitutma mexanizmmiNİn təKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİqaməTLƏRİ»

Misal 1. Tutaq ki, iyun ayının birinci yarısında tikiş fabri­kində qiymətlərin artdığı şəraitdə 3 cür qiymətə ümu­mi miqdarı 2000 metr olmaqla parça alınıb, həmin ayın ikin­ci yarısında isə alınan parçanın 1600 metri istehsala bu­ra­xılıb.

Materialın adı	Alınma tarixi	Ölçü vahidi	Miqdarı	Qiyməti (manat)	Məbləği (manat)
Parça	01.06.06	metr	400	1,0	400,0
Parça	06.06.06	metr	700	1,1	770,
Parça	14.06.06	metr	900	1,2	1080,0
15.06.06 tarixə qalıq		metr	2000		2250,0
İstehsala buraxılıb		metr	1600

İstehsala silinən parçanın maya dəyərini müvafiq üsul­lar­la hesablayaq.

1. 
   FİFO üsulu ilə:
   

400,0 x 1,0 + 700,0 x 1,1 + 500,0 x 1,2 = 1770,0 manat
2.LİFO üsulu ilə:

900,0 x 1,2 + 700,0 x 1,1 = 1850,0 manat

3. Orta maya dəyəri üsulu ilə:

2250,0 : 2000,0 x 1600,0 = 1800,0 manat

Göründüyü kimi qiymətlərin artdığı şəraitdə FİFO üsu­lun­dan istifadə etdikdə məhsulun maya dəyəri həmin döv­rün qiymətləri ilə müqayisədə aşağı olur və deməli mü­əs­si­sənin gəliri artır. Bu isə mənfəət vergisi məbləğinin art­masına səbəb olur.

Misal 2. Tutaq ki, iyun ayının birinci yarısında tikiş fab­ri­kində qiymətlərin azaldığı şəraitdə 3 cür qiymətə ümu­mi miqdarı 2000 metr olmaqla parça alınıb, həmin ayın ikinci yarısında isə alınan parçanın 1600 metri isteh­sa­la buraxılıb.

Materialın adı	Alınma tarixi	Ölçü vahidi	Miqdarı	Qiyməti (manat)	Məbləği (manat)
Parça	01.06.06	metr	900	1,2	1080,0
Parça	06.06.06	metr	700	1,1	770,
Parça	14.06.06	metr	400	1,0	400,0
15.06.06 tarixə qalıq		metr	2000		2250,0
İstehsala buraxılıb		metr	1600

İstehsala silinən parçanın maya dəyərini müvafiq üsul­lar­la hesablayaq.

1. 
   FİFO üsulu ilə:
   

900,0 x 1,2 + 700,0 x 1,1 = 1850,0 manat

2. LİFO üsulu ilə:

400,0 x 1,0 + 700,0 x 1,1 + 500,0 x 1,2 = 1770,0 manat

3. Orta maya dəyəri üsulu ilə:

2250,0 : 2000,0 x 1600,0 = 1800,0 manat

Göründüyü kimi qiymətlərin azaldığı şəraitdə birinci mi­sa­lda olduğunun tamamilə əksi baş verir. Yəni FİFO üsu­lu maya dəyərinin artmasına gətirib çıxarır ki, bu da gə­li­rin azalmasına, deməli ödəniləcək mənfəət vergisinin məb­ləğinin az olmasına səbəb olur.

Əsas vəsaitlərə amortizasiyanın hesablanması üsulu. Amor­tizasiya məbləğinin artması məhsulun maya dəyəri­nin artmasına, deməli mənfəət vergisinin məbləğinin azal­ma­sına səbəb olur. Həmçinin amortizasiya ayırmaları gə­lir­dən çıxılır və müəssisənin xərclərinin tərkibinə daxil edi­lir. Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsində amorti­zasiya ayırmalarının maksimal illik normaları əks etdiril­mişdir. Bu isə o deməkdir ki, müəssisə amortizasiya ayırmalarının həcmini müəyyənləşdirərkən Vergi Məcəlləsində göstərilən maksimal normalardan aşağı normalar da tətbiq edə bilər. Beləliklə, müəssisə amortizasiya ayırmalarının məbləğini tən­zim­ləməklə məhsulun maya dəyərinə təsir göstərə bilər.

Vergitutma məqsədləri üçün optimal uçot siyasətinin for­malaşması vergi optimallaşdırmasının əsas elementidir və mü­əssisənin maliyyə vəziyyətinə bilavasitə təsir göstərir.