Nevevi Kırk Hadis Şerhi

Kim birşeyi sever, ona itaat eder, onun için sever, onun içi kızarsa, o onun ilanıdır. Kim ancak Allah için sever ve buğz edere, Alah için dostluk ve düşmanlık ederse, Allah onun gerçek ilahıdır. Kim de hevası için sever ve oun için buğz edere, onun için dostluk edip düşmanlık ederse, onun ilahı da hevasıdır. Allah tealanın buyurduğu gibi: Hevasını ilah edineni gördün mü? (4) Hasan dedi ki: O kimse hevasının her istediğini yapandır. (S: 413) Katade dedi ki: o hevası her zaman istese yapan, her istirak duyduğu şeye gelen ve bundan kendisini takva ve aranın engellemeyemediği kimsedir. (5) Ebu Ümeme’den merfu olarak rivayet edildiki: Gökyüzü gölgesi Allah katıda, tabi olunan hevadan başka

(1) Hadis sahihtir, Müslim bunu uzun bir hadis içinde tahric etti. (2) Buhari bunu cenazeler kitabında ta’lik olarak zikretti, tarih kitabında da mevsul olarak zikretti. (3) Ebu Nuaym Hilye’de Katade’den rivayetetti, fakat katede İbni Ömer’den dumadı. (4) Casiye 234 (5) Ababin humeyd ve İbni Ebi Hatim tahric eti.

en büyük tapılan başka bir şey yoktur” (1) Aynı şekilde Allah’a isyanda şeytana itaat eden, ona ibadet etmiştir. Allah teala buyurduki: Ey Adem oğulları! Size şeytana tapmayın, çünkü o, sizin apaçık düşanınızdır, demedim mi? (2) Bununla açığa çıktı ki: La ilahe İlallalhh’ın manası ancak kalbinde Allah’ın sevmediği şeyde, ve Allah’ın isteediği şeyi istemede ısrarı olmayan kimsede gerçekleşir.

Ne zaman kalpte bundan bir şey olsa tevhidde bir noksanlık olur, ve o gizli şirkten bir çeşittir. Onun için Mücahid (O’na hiçbir eyi ortak koşmayın) ayeti hakkıda dedi ki: Benden başkasını sevmeyin.

Hakim’in sahihinde Ayşe (r.a)’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğu rivayet edildi: Şirk karanlık gecede taşın üzerinde karıncanın ayak sesinden daha gizlidir. (şirkin en aşağısı zulüm üzere bir şeyi sevmen, adalet üzere birşeye buğzetmendir, din acak sevmek ve buğzetmek değil midir? Allah azze ve celle buyurduki: Rasulüm dedi ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana tabi olunuzki, Allah sizi sevsin) (3) Bu Allah’ın sevmediğini sevmenin, sevdiğini sevmemenin hevaya tabi olmak olduğu hususunda kesin ifadedir. Bunun üzerine sevmek ve düşmanlık etmekte gizli şirktir.

İbni Ebid dünya Enes’ten merfu olarak tahric ettiki: Dünyaların dinlerine tercih etmedikçe La ilahe illallah kulları Allah’ın gazabından engeller, dinlerine dünyayı tercih ederler ve) sonra derler ki: La ilahe illalah’ı Allah’ın gazabından engeller dinlerine dünyayı tercih ederler ve sonra derler ki: La ilahe illalah’ı Allah geri kedilerine çevirdi kabul etmedi), Allah teala buyurduki: Yalan söylediniz. “ (4) Bu mana ile peygamber (s.a.v)’in 8 şu hadisi açığa kavkuşmuştur:kim kalbinden sadık olarak Allah’tan başka ilah yoktur, derse Allah ile Ona ateşe haram kılar.” Bu kelimenin ehliden kim ceheneme girmişse onu söylemede sıdkının doğruluğuun azlığıdandır, çükübu kelied sadık olunduğu zaman kalp Allah’tan bakasıdan temizlenir.Kim La ilahe illlah sözünde sadık olursa, O’ndan başkasına sevmez, ancak O’nu ümit eder, Allah’tan başka kimseden korkmaz, ancakAllah’a tevekkül eder güvenir,dayaır), nefsiin ve hevasını tercih etmez, kalpte ne zaman Allah’tan başkasının izikalmışsa, La ilahe illalah kelimeside ki doğruluğunun azlığıandır.

Meşhur hadiste olduğu gibi cehennem ateşi tevhid ehlinin imanın nuru ile söndürülür: Cehennem mü’mine derki: Geç ey mü’min nurun ateşimi söndürüdü.” (5) İmam Ahmed’in müsnedinde Cabir (r.a)’den peygamber (s.a.v)’in şöyle buyurduğu rivayet edildi: Takva sahibi ve fasıktan hiç biri kalmaz illaki ona cehenneme girer, İbrahim’e olduğu gibi mü’minlere soğuk ve selametli olur, hatta soğukluklarından dolayı cehennemde bir titreme olur” Bu mü’minlerin ibrahim (A.S)’den aldıkları mirastır, mü’minlerin kalplerideki sevgi ateşinden cehennem ateşi korkuyor.

Cüneyd dedi ki: Cehennem dedi ki: Ya Rabbi, şayet sana itaatetmesem,benden daha şiddetli bir şeyle beni azaplandırırmısın? Buyurdu ki:Senin üzerine daha büyükateş musallat ederdim? (Cehenem) dedi ki: Benden daha büyükve şiddetli ateş var mı? (S: 415) Buyurduki: Evet, mü’min evliyalarımın kalplerine yerleştirdiğim sevgi ateşi. Bunun hakkında biri dedi ki:

Sevenin kalbinde sevgi ateşi daha sıcaktır. Cehennemi ateşi ondan daha soğuktur

Bu manaa Muaz (r.a)’ın peygamber (s.a.v)’den rivayet ettiği şu hadis delildir: Kimin son sözü La ilahe illallah olursa cennete girer” (6) Sekeratta can çekişen onu ihlas ve tevbe onu ihlas ile tevbe ve geçmişe pişmanlık söylüyor, bunu Hata Tevhidi isimli kitabında tercih etti, o kitap güzeldir.

(1) Uydurma hadistir, Taberani Kebir’de İbni Adiy Kamil’den tahric etti. (2) Yasin: 60 (3) Ali İmran 31 (4) Zayıftır, Bezzar tahric etti. Heysemi dedi ki: Senedinde Muhamed bin Aclan vardır, o gerçekten zayıftır.

Fakat Bezzar güzel bir isnatla Enes’ten tahric etti. Rasulullah (sav) buyurduki: La ilahe illalah dilerini dünyalarına tercih etmedikçe Allah’ın gazabına egeldir, eğer böyle yaparlar sonra: La ilahe illalah derlerse, Allah: Yalan söylediniz, buyurur. (5) Zayıftır, Taberani Kebir’de Ebu Ya’la’dan tahric etti. Heysemi senedinde Süleym bi Mansur var, zayıftır ,dedi. (6) Sahihtir, Ahmed, Ebu Davud, Hakim tahric etti.

YİRMİ ÜÇÜNCÜ HADİS

SALİH AMEL TOPLAYICILARI

Abu Malik elHaris bin Asım el eşari (r.a)’den şöyle dediği rivayet edildi: Rasululah (s.a.v) buyurduki: Temizlik imamın yarısıdır, Elhamdu lillah mizanı doldurur, sübhanellahi velhamdu lillah yer ve gök arasını doldururlar veyadoldurur, namaz nurdur,sadaka bürdandır delildir, sabır ışıktır, kuranlehie veya aleyhie delildir, herinsan nefsini satar ya onu azad eder, ya da helak eder” Müslim rivayet etti.

Bu hadisi Müslim BinKesir rivayetinden tahric etti, kendisine Zeyd bin Sellam’dan, O’da dedesi Sellam’dan, O’da Abdurrahman bin Ğanm’dan, O’da Ebu Malik4ten rivayet etti, İsnadında Abdurrahman bi Ğanm4 ziyade etti, bu rivayeti bazı hafızlar tercih etti, ve dedi ki: S: 417) Muaviyebi Selam kardeşimin hadisini Yahya bin Kesir’den daha iyi bilir.Bunu şuda kuvvvetlendiriyor.Abdurrahman bin Ğanm’dan O’da Ebu Malik’ten başka bir vecihle rivayet etti,o zama Müslimin rivayetinin senedikopuk oluyor.

Muaviye hadisinde Yahya binKesirhadisinebazı muhalefet var, çünküO’nun hadisinin lafzı ibni Mace’nin yanıdaşöyledir. Abdesti tam güzelce almak imaın yarısıdır, elehamdu lillah mizanı doldurur, tesbih ve tekbirikisi yer ve göğü doldurur,namaz nurdur, zekat bühandır,sabırışıktır, kuran lehine veya aleyhine delildir,her insan nefsini satar ya onu azad ede, ya da helak eder”

Tirmizi Müslim’intahric ettiği Yahya bin Kesir hadisini tahric etti ve Onun hadisininlafzı şöyledir: Abdest imanın yarısıdır” Hadisinin gerikalanı İmam Ahmed ve Tirmizi4nin Süleyman oğullarından bir adamdan tahric ettiği Müliminsiyakı gibidir, (Süleyman oğullarından adam7dedi ki: Rasululullah (sav) onları benimelimde veya kendielinde saydı: Tesbih mizanın yarasıdır. Elhamdu lillah dolduur, tekbir gökile yer arasını doldurur, oruç sabrın yarısıdır, temizlik imanın yarısıdır”

Temizlik imaın yarısıdır” sözünübazısı: Temizlik burda Allah tealanın şu ayetinde olduğu gibi günahların tekkiyle olandır. Onlar fazla temizlenen insanlardır” (1) Ve: Elbiseni temizle) (2) Allah çok tevbe edenleri ve çok temizlenenleri sever (3)

Ve dedi ki:İma iki çeşittir. Fiil ve terk yarısı emirlerin yapılması,yarısı da haramların terkidir, o masiyetlerin terkiyle nefsi temizlemektir, bu görüşü Abdeste imanın yarısıdır” rivayeti ve Abdestitam güzelce almakimaı yarısıdır” rivayeti reddetmeseydi muhtemeldi. Yine manacihetindeonda görüş vardır, çünkü namaz gibi, amellerin çoğu nefsi geçmiş günahlardan temizler, o nasıl temizleyici isminedahilolmaz,ne zaman amelerveya bazılar ıtemizleyici ismine dahil olursa, günahların terkiin imanınyarısı oluşu gerçekleşmez.

(S: 418 Çoğunluğun kabulettiği,sahih görüş ise,burada temizleyici ile murad:Su ile hadeslerden küçükvebüyük abdestsizlikten temizlenmektir, Müslim’de bu şekilde abdest bablarının tahricine başladı. İbni Mace veNesai ve bu ikisindenbaşkası daub şekilde tahric ettiler.Bunun üzerine insanlar su ile temizlemenin imanın yarısıoluşu manasında ihtilaf ettiler.

Bazıları dedeki:Şatr yarı ile murad, cüz’dür parçadır,zatı itibariyle yarı değildir, temizlik imandan bir cüzoluyor, bu görüşte zayıflık, var, çünkü şatr kelimesinin sözlükte kullanımıyarı olarak biliniyor, çünkü Süleym kabilesiden bir adamınhadisi hakkında Temizlik imanın yarısıdı” Daha önce geçtiği gibi bazısı dedi ki: Manası: Abdestin sevabı

_________

(1) A’raf: 82 (2)Müddessir: 4 (3)Bakar: 222

imanın sevabının katlanmamış yarısına kadar, katlanarak verilir, bunda görüş ve uzaklık vardır. Bazısı dedi ki: İman bütün büyük günahları, abdestte küçük günahları örter, bu itibarla o imanın yarısıdır, bunu şu hadis reddediyor. Kimislamda kötülük yaparsa cahiliyede yaptığıdan da hesaba çekilir”

Bazısı dedi ki: Abdest iman ile birlikte günahları örter, bu şekilde imanınyarısı olur, bu da zayıftır.

Bazısı dedi ki: Allah tealanın şu kavlinde olduğu gibi burda imandan murad namazdır: (Allah sizin imanınızı asla zayi edecek değildir)(1) Murad: Beytül Makdise doğru kıldığınız namazları zayi edecek değildir. İmanilemurad namaz olunca, namaz temizliksiz (abdestsiz) kabul edilme, bu itibarla temizlik imanın yarısıdır,bu tefsiri Muhammed binNasr el Mervezi Namazkitabında ishakbin Rabeveyh’ten hikaye etti, O’daYahya bin Adem’derivayet etti, O,bilmiyorumilminyarısıdıy, sözü hakkında dedi ki: İlim, ancak biliyorum ve bilmiyorumdur, ikisinden biri, diğerinin yarısıdır.

Derimiki: Her şeyin altında iki çeşit vardır: Biridiğerinin yarısıdır, ister adedçe eşit isterse biri diğerinden daha fazla olsun böyledir,buna şu hadis delildir” Namazı benimle kulum arasında ikiye böldüm” (2) Murad: Namazın kıraatıdır, onun için fatiha ile tefsir bazısı etti. (S: 419) Onunla murad: O namaz ibadet veistemeye ayrılmıştır, ibadet rabbın hakkıdır, istee kulun hakkıdır, kelimelerinin eşit olarak bölünmesi murad değildir.

Buu Hattabi zikretti, Arab’ın şu sözünü delil gösterdi: Seneni yarısı sefer, yarısı da ikamet. dedi ki: İki zamanı da eşit olması anlamında değildir, fakat müddeleri farklı da olsa zaman bu ikisine bölünmüş.Şüreyh diyorki: O’na denildiki:Nasıll sabahladın? dedi ki: insanarı yarısı bana kızgın olaraksabahladım, şunumurad ediyor: İnsanlarlehine hüküm verilenler ve aleyhine hüküm verileler diye iki kısımdır,aleyhi8e hüküm verilenler kendisine kızıyor, lehiehüküm verilenler ondan razı oluyor, onlar iki farklı gruptur.

Derim ki: Ebu Hureyre’nin Feraiz miras hukuku hakkındaki merfu hadisi0 O ilmin yarısıdır:Bunu ibiMace tahric etti, çünkümükelleflerin hükümleri iki çeşittir. Hayatla alakalı olanı ve ölümden sonraki ile alakalı olan çeşittirki o da feraizdir. İbni Mesuddedi ki: İlim üçtürbunun haricideki fazlalıktır: Muhkem ayet,sahih sünet,adaletli fariza feraiz,miras hukuku ilmi’dir. (3)

Mücahid’den şöyle dediği rivayet edildi: Ağza ve burna su vermek abdestin yarısıdır (4) Herhalde abdesti ikikısımdır0Biri kurandan zikredilen diğeri de sünnetten alınandır,o da ağza ve burna su vermektir, ağza veburna su vermek cesedin iç kısmını diğer azaları da yıkamak cesedin dış kısmını temizler demek istemiştir.Bu itiarla oikisi yarımdırlar abdestin yarısıdırlar).İbniMesud’un sözü de bu kısımlandır: Sabırimanın yarısıdır,yakin imanın tamamıdır( 5)

Yezid er Rakkaşi’nin Enes’ten merfu olarak rivayetinde geldiki: İman iki yarıdır: Yarısı sabır,yarısıda şükürdedir. (6) İman farzların yapılması haramların terkedilmesini de kapsayınca,bütün bunlar daanca sabırla yapılınca sabır imanın yarısı oluyor, aynışekilde abdest hakkında da denilirki: O namazın yarısıdır.

Yine namaz abdestin tam ve güzel alınması şartıyla günahları vehatalır örter yine bu itibarla namazın yarısı olur. Sahihi Müslim’de Osman (r.a)’dan peygamber (sav)’i şöyle buyurduğu rivayet edildi. Mü’min müslüman temizlenir ve kendisine yazılan farz kılınan temizliği tam yapar,bu beş vakitnamazları kılarsa, ancak aralarındakine iki namaz arasındaki günahlara keffaret olur” Yine onun bir rivayetinde: Allah’ın emrettiği gibi kimabdestitamamlarsa, farz namazlar arasındakine

keffarettir.

_____

(1) Bakara: 143 (2) Hadis Kudsi,sahihtir. Müslim ve dörtsünen sahibleri tahric etti. (3) Zayıftır, Ebu Davud, İbniMace, Hakim ve Beyheki Tahric etti. Senedinde Abdurrahman binZiyan bien’um el Afriki var,zayıftır.(4) İbni ebi Şeybe zikretti. (5) Zayıftır, Ebu Nuaym Hilye’de, Taberani Kebir’de tahric etti. Hakim doğrulardı.(6) Zayıftır, Beyheki Şuab’ta tahric etti. Yezid er Rakkaşi zayıftır.

Yine Ahmed ve Tirmizi’nin Cabir’den merfu olarak tahric ettiği gibi (1) Namaz cennetin anahtarı abdest te namazın anahtarıdır. Abdesve namaz ceetkapılarının anahtarıdır. Sahihi Müslimde Ukbe bin Amir’den peygamber (sav)’i şöyle buyururkenişittiği rivayet edildi: Hangi bir müslüman abdestini güzelce alır,sonra kalkar iki rekaz namaz kılarsa o ikisine abdest ve namaza kalbi ve yüzüyle dönerse,kendisine cenet vacip olur” Ukbe Ömer (r.a)’den peygamber (sav)’inşöylebuyurduğunu rivayet etti:Sizden herhangi biriniz güzelce abdest alırve sonra derseki: Eşhedü en la ilahe illaahu ve ene Muhammeden abduhu ve rasuluh ona cennetinsekiz kahısı açılır, hangisinden dilersegirer”

Sahihaynde Ubade (r.a)’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğu rivayet edildi: Kim Tekve ortağı olmayan Allah’tan başka ilah olmadığına, Muhammed’in O’nun kulu ve rasulü olduğuna, İsa’nın Allah’ın kuluolduğuna,cariyesiin oğlu ve Meryem’e attığı bir kelimesi olduğuna,ve odan Allah’tan bir ruh olduğuna, cenetin, hak, cehenneminhak olduğuna şehadetederse, Allah onu cennetin sekizkapısından dilediğiden cennete girdirir” Abdest ikişehadetle birlikte cennetkapılarının açılmasıı gereklikılınca, buitibarla Allah ve rasüleneimanın yarısı olmuş oluyor.

Yineabdestimanı gizli hasletlerindendir, onu ancak mü’minmuhafazaeder.Sevbanve başkasında peygamber (sav)’inşöylebuyurduğu rivayet edildi. Abesti ancak mü(minmuhafazaede” Cünüplükten yıkanmanın emaneti eda etmek olduğu variddir. UkayliEbud derda (r.a)’dan peygamber (sav)’in şöyle buuyurduğunurivayet ettiğii tahric etti0beş şeyikimimanla bilikte yaparsa cennete girer. Kimbeşvakit namazları abdestleri,rükuları, secdeleri vakitleri üzeremuhafaza ederse, gönül hoşluğuylamalının zekatını verirse, dedi ki: Buyuruyorki: Allah’a yemin olsunki bunu ancak mü’min yapar,ramaan orucunututar, yoluna gücü yeter de haccederse,ve emaneti yerinegetirise” dediler ki: EyEbu Zer emanetin edası yerinegeirilmesi nedir? (S:422) dedi ki: Cünüplükten yıkanmaktır, çünkü Allah dininde odan başkasını ona emenat vermemiştir. (2)

İbni Mace Ebu Eyyub’tan peygamber (sav)’inşöyle buyurduğunu tahric etti:Beş vakit namaz, cumaya kadar Cuma ve emanetin edasıaralarıdakine keffarettir,denildiki: Emanetinedasınedir? Buyurduki: Cünüplükten yıkanmıktır,çünkü her kılın dibinde cünüplük vardır”Bundan öncekiEbudderda hadasi abdesti namazın bir parçasıkılmıştı.

Bezzar’ın Şebabe binSivarrivayet ettiği hadiste şöyledir:(Şebabe dedi ki: bize Muğirebin MüslimA’meş’tenOdaEbuSalih, O’daEbu Hurey’den merfu bir rivayetle anlattı ki: Namaz üç tane üçte birdir: Temizlik üçte bir rüku çüçtebir secdeüçte birdir,kiminnamazı reddedilirse, diğerameli de reddeililir” dedi ki:Muğire bu rivayetle yalnızkaldı,. ezberlenmiş ola, Ebu Salih’ten, O’daKa’b’ınsözünden rivayetediliş olmasıdır.

Bu taksime göreabdest namazınüçtebiri oluyor, ancak şekilce yakınlığıdan dolayı rüku ve secdetek şe gibisayılırsa abdest yine namazın yarısıolur, şöyle denilmesi de muhtemeldir: İmanın sözlerden ve filerden olan hasletleriin hepsi kalbi temizler. Su ile temizlik ise cesedin temizliğine özeldir, imanhasletleri iki kısım olmuş olur: Birincisizahiri dışı temizler, diğeri batını içitemizler,buitibarla oikisi iki yarımdır.Bütünbunlarda Allah ve rasülununmuradını Allaheniyi bilendir.

Elhamdü lillah mizanı doldurur, sübhanellahvelhamdulillahgökve yerarasınıdoldururveya doldururlar”Bu lafızda ravinin şüphesidir. Müslim, Nesai ve ibniMace’nin bir rivayetinde: Tekbir ve tesbih gökve yeri dolusudu”Süleym oğularından bir adamın hadisinde ise: (S: 423) Tesbihmizanın yarısıdır, Elhamdulillahonu doldurur, tekbirgök ile yerarasını doldurur”

_____(1) Ahmed, Tirmizi ve Taberani Sağiri’de Süleyman bin Karm (ezberikötüdür) yoluyla Ebu Huyay elKattat’tan ( o zayıftır)tahric etti. (2) Hadis zayıftır, ukayliDuafa’da tahirc etti,Taberani güzelbir isadlatahrcetti.

Tirmizi Afriki hadisini AbdullullahbinYezid’den tahric etti, O’da Abdullah bin Amr’danpeygamber (sav)’inşöyle buyurduğunu tahric etti: Tesbih mizanın yarısıdır, elhamdulillah onu doldurur,La ilahe illlaha için Allha’a ulaşıncayakadar birperde (engel yoktur) dedi ki: İsnadı kuvvetli değildir. Derim ki: Afriki üzerine snadında ihtilaf edildi, O Ebu Alkame4den, O’da, Ebu Hureyre’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu rivayet etti, ondaşu ziyade var: Ebu Hureyre’den peygamber (sav)’inşöylebuyurduğunu rivayet etti, ondaşu ziyada var: Allahu ekberyer ve göğün dolusudur” Cafer el Firyabi ve başkası zikir kitaıda Ali (r.a)’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu rivayet etti.: Elhamdu lillah mizanın dolusudu, sübhaellah mizanın yarısıdır,ve Lai ilahe illalahu vallahu ekber yer ve gök ve buikisi arasındakilerin dolusudur”

Firyabi yine Muaz (r.a)’dan peygamber (sav)’inşöyle buyurduğunu tahric etti. İki kelime var ki, birisini kim söylerse onun araştan önce sonu yoktur (doğru arşa gider), diğeri de yer ile gök arasını doldurur: (O ikikelime): La ilahe illah, ve Allahu ekber’dir” (1) Bu hadislerbu kelimelerinfaziletini içirde, onlarenfaziletli sözdür, onlar: Sübhanellah elhumdu lillah, La ilahe illallah ve allahu ekber’dir.

Elhamdu lillah’a gelince: Hadislerin hepsi onun mizanı doldurduğunu ittifak etti, ve denildi ki: Bu bir temsildir, manası: Ham eğer cisimolsa mizanı doldurur, denildiki: Allah teala Adem oğlunun söylediği sözlei ve fiillerinikıyametgünügörünür şekillere çevirir, peygamber (sav7’in buyurduğu gibi kıyamet günü kuran gelir, önünde iki bulut veya iki başıgölgeleyen gölgelik gibi, veya iki grup kuş sürüsü gibi bbakara ve ali imran gelir” (2) Ve: İki kelime Allah’a sevimli,mizanda ağır, ve dile hafiftir: Sübhanellahi ve bihamdihi, sübhaellahilazim”(3) (S: 4247 Ve: Mizana konulan en ağır şey güzel ahlaktır” ‘(4), Yine kabrinde mü’mine ameli engüzel bir şekilde gelir, kaire ise ameli en çirkinbir şekilde gelir (5),Namaz,oruç , zekat veiyilik amellerinin kabirde ölünün etrafında ölüyü koruduğu rivaytedildi, kuranın şefaat ettiği yinerivayet edildi. (6).

Sübhanellah ise: Müslimin rivayetindde: Sübhanellah veelhamdu lillah yer ve gök arasını doldurur veyadoldururlar” Ravi yerve göğü dolduran kelime hakkında şüphe etti. İki kileme mi, yoksa biri mi?Nesai ve ibni Mace4nin rivaetinde ise:Tesbih ve tekbir gökve yer dolusudur” Bu rivayette karışıktır, ikisi birlikte mi yerde göğü doldurur, yoksa her biri midoldurur? İkisi nemuhtemeldir. Ebu Hureyre hadisinde ise: Tek başına tekbiryer ve gök arasıı doldurur.

Ali Ebu Hureyre ve Abdullah bi Amr hadisinde açıkça geldiği gibi tesbih (Sübhanellah) fazilet bakımından tahmidden (elhümdulillah’tan) aşağıdadır. Onların hadisinde:Tesbih mizanın yarısıdır, elhamdu lillah onu doldurur. Bunun sebebi de hamd’de bütün övgüleri Allah için isbatetme vardır, bunakemal ve celal büyüklük sıfatlarının hepsi girmiştir, Tesbih: Allah’ı nosanlardan ayıplardan tenzih etmektir,isbat selbten daha mükemmeldir, onun için tesbih mücerred soyutlamış tek başına varid olmamıştır, fakat kemal sıfatına işaret eden bir şeyle birlikte varidi olmuştur, şu sözle olduğu gibi bazanhamd ile birlikte gelir. (S: 425) Sübhanellahivebihamdihi, sübhaellah vel hamdulillah.Bazan da büyüklük vecelale işaret eden bir ismin zikriyle beraber geli.Sübhaellahil azim gibi.Herne kadar EbuMalik hadisiyerve göğü dolduranın bu ikisinin toplamı olduğuna işaret ediyorsa da iş açıktır, eğer herbirininde dolduduğuu muradise,mizan yerve göktendaha geniştir,mizanı doltduranyer ve göğün arasını doldurandan daha büyüktür, bunaSelmandan rivayet edilenşu söz delildir: Kıyamet günü mizan konulur,eğeriçeriside yer ve gök tartılsaydı, ikisini de alırdı, melekler derki: Ya rabbi, bununla kimi tartacaksın? Allah tealabuyururki:Yaratıklarımdan

______(1) Yine bunu Taberani Kebir’de Muaz bin Abdullah bin Rafi’den tahric etti. Heysemi dedi ki:Abdullah bin Rafi’i bilmiyorum,İbni Lehia’ın hadisi güzeldir, geri kalan adamları güveniirdir. (2) Ahmed,Müslim, Tirmizi Nevvas bin Sem’an’dan tahric etti. (3) Ebu Hureyre’den Ahmed, Buhari, Müslim Tirmizi, İbni Mace tahric etti, sahihtir (4) Bu lafızla Ebudderda’dan İbniHibban tahri cetti, Buhari Edeb’ten tahricetti. (5) Buna yakın lafızla Ahmed tahric etti, Hakim Şeyhaynin şartı üzeredoğruladı. (6) Ebu Hureyre’den Hakim , Abdurrazzak ve İbni Ebi Şeybe tahric etti,İbniHibban doğruladı.

dilediğimi, melekler derlerki: Seni tesbih ederiz, sanahakkıyla ibadet edemedik. Bunumerfu olarak Hakim tahric etti, ve doğruladı fakat mevkuf olan daha meşhurdur.

Tekbire gelince: Ebu Hureyre ve Süleym oğullarında bir adamın hadisinegöre o tek başına yer,gök ve ikii arasını doldurur. Fakat tek başına tehlil (La ilahe illalah): Oarada perde olmaksızın doğrudan Allah’a doldurur. Fakat tek başına tahlil (La ilahe illallah): O araa perde olmaksızın doğrudan Allah’a ulaşır. Tirmizi EbuHureyre (r.a)’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu tahric etti. Kul ihlaslı olarak: La ilahe illalah derse, büyük günahlardan sakındıkça,onaarşa varıncaya kadar göğün kapıları açılır” Hadis hasendir).

Meşhur kart hadisinde La ilahe illallah’a hiçbir şeyin denk gelmeyeceğini variddir. Bunu Ahmed veNesai tahric etti, İmam Ahmed rivayetinde sonunda şu vardır: Rahmanve rahim Allah’ın ismiyle hiçbir şey az olmaz (1).Müsned’de Abdullahbi Amr peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu rivayet etti. (Nuh (a.s)’a ölümgeldiğnde oğlunadedi ki: Sana La ilahe illalah’ emrediyorum, çünküeğer yedi gök veyedi yer bir kefeye, La ilahe illalah bir kefeye konsa, La ilahe illallah onlardan ağır gelir” Ahmed tahric etti, adamları güvenilirdir. (S:426) Yine onda Abdullah bin Amr’dan peygamber (sav)’i şöyle buyurduğu rivayet edildi:(S: 426) Yine oda Abdullahbi Amr’dan peygamber (sav)’in şöyle buyurdu rivayet edildi. (Musa (A.S) dedi ki: Ya Rabbi baabir şe öğret ki seni onunla zikredip, sanaonuladua edeyim, Buyurduki: Ey Musa benden başka yedi gökve onu imar edenler içidebulunanlar7,ve yediyeryüzü birkefede la ilahe illalah da birkefe de olsa, La ilahe illalah onlara yukarı kaldırır (ağır basar). (2)

Hamd kelimesi mi, yoksa La ilahe illallah kelimesi daha üstündür, bunda ihtilaf edildi. Bu ihtilafı ibniAbdil ber ve başkasıhikaye etti. Nahai dedi ki: Sözlerin sevabının katlanışça en çok olanı olarak hamd’i görüyorlar. Sevridedi ki:Sözlerden Elhamdu lillah gibi katlananı yoktur. Hamd bütün kemal’in görüyorlar. Sevri dedi ki: Sözlerden Elhamdu lillah gibi katlananı yoktur. Hamd Bütün kemal’in Allah için isbat edilmesi içerir, ve tevhid de onun içine girer. İmam Ahmed’in müsnedende (3) Ebu Said ve ebu Hureyre’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğu rivayet edildi: Allah sözlerden dördünü seçti: Sübhanellah, elhamdu lillah,lailaheillalah ve Allah ekber derse bunun gibidir, kim0 La ilahe illallah derse, bunun gibidir, kim Elhamdu lillah derse bunugibidi, kim: kim kendi nefside: El hamdu lillahi rabbilalemin derse, ona otuz iyilik yazılır ve ondan gibidir, kim: La ilahe illalh derse bunun gibidir, Kim: Elhamdulillah derse bunun gibidir, Kim kendi nefsinden el hamdu lillahi rabbil alemin derse, ona otuz iyilik yazılır ve ondanotuz kötülük silinir” Bu Ka’b’ten kendi sözüolarak ta rivayet edildi ve merfudan daha sahihtir, denildi.

Namaz nurdur, sadaka bürhandır, sabır ışıktır” Müslimin bazı nüshalarında: Oruç ışıktır” Amellerden bu çeşidinhepsi nurdur, fakat onlardan her biri bir çeitnurile hususileşmiştir, fakat namaz mutlak nurdur. İki isnatla Enes’ten peygamber (sav)’in şöyle buyurduğu rivayet edildi: Namaz mü’minin nurudur “(4) Bu mü’minler için dünyayadır, kalblerinde ve basiretlerinde nurdur, (S:427) onunla kalbleri ve basiretleri nurlanıyor, onun için takva sahiplerinin nurdur, (S. 427) onunla kalbleri ve basiretleri nurlanıyor, onun için takva sahiplerinin gözlerinin nurudur, peygamber (sav) buyuruyorki:Gözümünnuru namaz da kılındı” Bunu Ahmed ve Nesai tahric etti.

Bir rivayet de:Aç doyar, susuzsuya kanar, ben namaz sevgisinden doymam” (5) Müsnedde İbni Abbas’tan şöyle dediği rivayet edildi: Cebrail peygamber (sav)’e dedi ki: Allah sana namazı sevdirdi, ondan dilediği kada al kıl (6) Ebu DavudHuzaa’dan bir adamdan tahrietiki: Peygamber (sav) buyurduki: Ey Billa namaz için kametle ve bizi onunla rahatlat” MalikbinDinar dedi ki:Tevrat okudum ki:Ey Adem oğlu namazıda ağlayarak huzurumda durmaktan acizolma, ben kalbinile ve gayb ile sana yakın oldum, nurumu gördüm,yani nama kılaniçin namazdan açılan kalp inceliği ve ağlamadır. (7)