Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiyot fanlar fakulteti

Asosiy qism

2.1 Bir asosli to’yingan karbon kislotalarning tuzilishi, nomenklaturasi.

Molekulasidagi kislotalilik xossasi bir valentli karboksil gruppasi borligi bilan belgilanadigan moddalargakarbonkislotalardeyiladi;


Molekulasida karboksillarning soniga qarabbir, ikkiva ko’pasoslikarbonkislotalarga ajratibko’rsatiladi:

• 
  To’yingan karbon kislotalarni tegishli uglevodorodlarning molekulasidagi H atomining o’rniga COOH gruppasi almashgan deb qarash mumkin;
  
• 
  Karbon kislotalarning umumiy formulasi:
  

C_n'H_2n+1—COOH bilan ifodalanadi
Agar n=n + 1 deb qabul qilinsa C_nH_2nO₂
Shuning uchun to’yingan karbon kislotalarning izomerlari soni molekulasida bitta H atomi kam bo’lgan spirtlar yoki galoidalkillarning izomerlari soni bilan bir xil bo’ladi.

• 
  Karbon kislotalarning birinchi vakili chumoli kislotasi: H—COOH
  

• 
  Ikkinchi vakili, sirka kislota:CH₃—COOH
  

Yuqori karbon kislotalarni sirka kislotasining xosilasi deb, ya’ni mitel gruppasidagi H atomlarining alkilradikaliga almashgan holati deb qarash mumkin: U holda propion, yoki etan karbon kislotasi mitel sirka kislotasi deyiladi: CH₃—CH₂—COOH
IUPAC nomenklaturasiga ko’ra karbon kislotalarning nomi tegishli uglevodorodlarning nomidan kelib chiqadi

• 
  U holda chumoli kislotasining nomi metan kislotasi, sirka kislotasi – etan kislotasi bo’ladi;
  

Quyidagi tuzilishga ega bo’lgan kislota esa 3-metil butan kislotasi deyiladi:
CH₃ CH CH₃ COOH

CH₃

Bundan tashqari yana bir qancha karbon kislotalarning formulalari quyida keltirilgan

• 
  Karbon kislotalarning trivial nomlari ham keng qo’llaniladi, masalan: chumoli, sirka, propion, moy, valerian, kapron, palmitin, stearin, malon, qaxrabo, adipin, limon, olma, vino, sutkislotalari
  

Radikalning tuzilishiga qarab kislotalar quyidagicha klassifikatsiyalanadi:
aromatik
alifatik
alitsiklik va geterotsiklik
Karboksil gruppaning soniga qarab esa kislotalarquyidagicha klassifikatsiyalanadi:

• 
  Bir asosli
  
• 
  Ikki asosli
  
• 
  ko’p asosli
  

Karbon kislotalarning molekulalariga -OH, =CO, -NH₂ gruppalarining kiritilishi esa oksi-, keto-, amino kislotalarning hosil bo’lishiga olib keladi.