Obidova shahloxon shuhratjon qizi

3.3 Zamonaviy ingliz tiliga kirib kelgan sohaviy yangi so’zlar. Ijtimoiy tarmoq neologizmlari.
Yangi so’zlarning yaratilishi, eng avvalo, jamiyatning fan, texnika, madaniyat, ijtimoiy munosabatlar rivojlanishidan doimiy ravishda kelib chiqadigan yangi tushunchalarni ifodalash ehtiyojlarini tilda aks ettirish sifatida amalga oshiriladi.Ingliz tilida nisbatan yaqinda paydo boʻlgan soʻzlar neologizmlarga quyida misollar keltiramiz.
Internet ishga tushirilgandan beri va odamlar undan tez suhbatlashish, elektron pochta xabarlarini yuborish, sharhlar yozish uchun foydalanishni boshladilar. Shu sababli, yangi yaratilgan iboralarning sezilarli miqdori kundalik foydalanishga kirdi. Ushbu texnologik inqilob bizning shaxsiy hayotimizga, ish sharoitimizga, kundalik hayotimizga ta'sir qildi. So’nggi yigirma yoki undan ortiq yil davomida yangi iboralar ishlab chiqilgani ajablanarli emas. Birinchi navbatda, ijtimoiy tarmoq, ko’pchilikning fikriga ko’ra, yangi leksik qatalamni taqdim qiladigan sohadir.
Tweet cred
The Urban Dictionary ma'lumotlariga ko’ra, onlayn tweet cred ko’cha crediga o’xshaydi va sizning kulgili, ajoyib va ​​aqlli tvitlaringiz orqali ijtimoiy mavqeni yoki o’ziga xos hurmatni anglatadi. Shuning uchun "tweet" - bu status yoki twitterga qo’shilgan har qanday hissa va "cred" so’zi "kredit" ning qisqartmasi. Buni “Tweet cred” birikmasi sifatida tasniflash mumkin.
404
404 – bu World Wide Web xato xabaridan 404 Not Found, ya'ni so’ralgan hujjatni topib bo’lmadi degan ma’noni anglatadi . Shubhasiz, bu qiziqarli yangi "so’z" dir, chunki u aslida so’z emas, balki raqamdir.
Crowdsourcing
Crowdsourcing - bu katta guruh odamlarni loyiha yoki vazifaga hissa qo’shishga jalb qilish faoliyati, ayniqsa odamlar hissa qo’shishi mumkin bo’lgan veb-saytdan foydalanish; masalan, onlayn tuzatish xizmatlari. Ko’rinishidan, bu olomon va manba birikmasi bo’lib, bu ikki so’zni birlashtirib, zamonaviy faoliyat nomini hosil qiladi.
Geobragging
E'tiborni jalb qilish yoki boshqa odamlarni hasad qilishi uchun joylashuvingizni ko’rsatadigan takroriy statusni yangilaydi. Geo, shubhasiz, geografiya va maqtanchoqlik bilan aralashib ketgan, ya'ni "geobragging" so’zini yaratish uchun birlashtirilgan.
Unfriend
Do’stning teskarisi sifatida, har qanday ijtimoiy tarmoq bilan bog'liq bo’lgan odamlarda kontaktlar ro’yxati mavjud - ular asta-sekin qo’shilgan do’stlar. EOLD qisqacha qilib unfriendni "ijtimoiy tarmoqdagi do’stlar yoki kontaktlar ro’yxatini (kimdirni) olib tashlash" fe'li sifatida belgilaydi.
Selfi
EOLD da ta’riflanishicha, selfi norasmiy atama bo’lib, "odamda smartfon yoki veb-kamerada olingan va ijtimoiy tarmoqlar orqali baham ko’rilgan o’z-o’zidan olingan fotosurat" degan ma’noni anglatadi.
Wall
Internet olamida lotincha "vallum" so’zidan kelib chiqqan asl ma'nosidan tashqari, bu so’z butunlay boshqacha ma'noda ishlatila boshlandi. Wall - bu sizning ijtimoiy tarmoq profilingizdagi virtual maydon bo’lib, unda siz fotosuratlar, his-tuyg'ular, videolar va boshqalarni ko’rsatishingiz va almashishingiz mumkin va boshqa a'zolar buni ko’rishlari mumkin. Bu yangi ma'noni bildiruvchi metafora.
Like
Sir emaski, o’xshash so’z fe'l bilan bir qatorda otni ham anglatishi mumkin, lekin uning ma'nosi biror narsaga ijobiy munosabatda bo’lish, hamdardlik bildirishdir. Shunga qaramay, ijtimoiy tarmoq dunyosida bu kimgadir qo’shgan hissasiga munosabat bildirish uchun "bosh barmog'ini ko’tarish" tugmasi.
Troll
Qadimda odatda trol shved folklorida gigant yoki mitti xunuk mavjudotni ifodalagan. Odamlar bu atamani Facebook yoki boshqa ijtimoiy tarmoqlarda qo’pol izohlar qo’yib, boshqalarni bezovta qiladigan kishiga nisbatan ishlata boshladilar.
Tweet
Bu onomatopoeik ibora dastlab qushlar tomonidan chiqarilgan tovushga ishora qiluvchi Twitter ijtimoiy media ilovasidagi post nomiga aylandi. EOLD ga ko’ra, tweet xuddi shu ma'noda fe'l sifatida ham ishlatilishi mumkin.
FAN VA TEXNOLOGIYA
Darhaqiqat, fan va texnika sohasi yangi leksik qatlamning tubsiz manbai bo’lib ko’rinadi
Google
Google bu World Wide Web ma'lumotlarini qidirish uchun onlayn qidiruv tizimidan foydalanishni anglatadi. Bu eng ko’p ishlatiladigan internet qidiruvi bo’lgan Google so’zidan olingan fe'ldir. "Google da ma'lumot qidirish" uzun iborasi ataylab ancha qisqaroq versiyaga almashtirildi. Bu so’z konvertatsiya orqali hosil qilingani ko’rinadi.
Spam
Spam - bu Internetni bir xil xabarning ko’plab nusxalari bilan to’ldirishdir, bu xabarni qabul qilishni tanlamaydigan odamlarga majburlashga urinishdir.
App
Bu smartfon yoki planshet kompyuter uchun dasturiy ta'minotni anglatadi. Bu uzun application so’zining qisqartma shakli.
Noob
Noob - bu onlayn hamjamiyat yoki o’yinda yangi bo’lgan kishi. Noob geymerlar tomonidan qo’llaniladigan atama bo’lib, malakasiz, o’yinda yangi bo’lgan va "yangi" yoki "yangi" deb ataladigan kishiga ishora qiladi. Vaqt o’tishi bilan "noob" dan foydalanish mashhur bo’ldi.
Ego surfer
Google va boshqa qidiruv tizimlarida o’z ismini qidirib, o’z egosini kuchaytiradigan odamga ego surfer deyiladi. Bu ego va surfer otlarining birikmasidir.
Surf
EOLD ma'lumotlariga ko’ra, surf nafaqat dengizda bortda sayr qilish, balki "internetda saytdan saytga o’tish" degan ma'noni anglatadi. Ushbu neologizm butunlay boshqacha ma'noda ishlatilganligi sababli, bu metafora.
Mac
Mac, albatta, Apple Inc tomonidan ishlab chiqarilgan Macintosh kompyuterining brend nomidir. 21-asrda u kompyuter turi sifatida boshqa metaforik ma'noga ega bo’ldi.
Youtuber
Youtuber - bu o’z videolarini ko’rsatish va baham ko’rish uchun o’zining You Tube akkauntidan foydalanadigan odam. Ifoda affiksatsiya orqali yaratilgan – You Tube+er.
Blog
Blog - bu bir yoki bir nechta mualliflar tomonidan muntazam yangilanib turadigan veb-sayt. Blog yozish har kuni amalga oshirilishi mumkin bo’lgan ushbu veb-saytga yozish yoki hissa qo’shishni anglatadi. EOLDda tushuntirilganidek, asl veb-logning qisqartmasidir.
Hashtaglar
The Guardian online da ta'kidlanganidek, xeshteg kilogrammdagi vaznning qisqartmasi uchun ishlatilgan. Faqat Twitterda ijtimoiy muloqotda kod sifatida foydalanilmaguncha ishlatilmagan. Masalan: #thankgoditsfriday#. Shuning uchun uni metafora sifatida tasniflash mumkin - chunki u turli ma'noda ishlatiladi.
OMMAVIY MADANIYAT
Quyidagi misollarning ta'riflari www.vappingo.com veb-saytidan olingan.
Brangelina
Bu Bred Pitt va Anjelina Jolining super juftligiga ishora qilish uchun ishlatiladi. Bu aralashtirish( blending)ning ajoyib namunasidir.
Metrosexual
Bu o’zining tashqi ko’rinishiga ko’p vaqt va pul sarflaydigan odam. Metropolitan va sexual ikki so’zning qo’shilishidan 1994 yilda yaratilgan.
Stitch’n’bitch
Bu trikotaj yoki to’qish paytida suhbatlashadigan yoki g'iybat qiladigan odamlarning yig'ilishini anglatadi. Bu stitch va bitch so’zlarining birikmasi bo’lib, oddiygina tikuvchi yoki to’quvchi yoki to’qayotgan ayollar degan ma'noni anglatadi.
BFF
BFF abadiy eng yaxshi do’stlarni anglatadi. Boshqa shaxsga qanchalik yaqin ekanligingizni bildirish uchun ishlatiladi. Bu uchta so’zning qisqartmasi best friend forever
Chillax
Bu tinchlanish yoki dam olishni anglatadi, bu kimdir sodir bo’layotgan narsadan asabiylasha boshlaganida ishlatiladigan jargon atama. Chillax blendinga misol bo’la oladi.
Racne
Racne - bu ayolning ko’kragida joylashgan akne (rackda akne). Bu so’z rack va akne aralashmasidir.
Staycation
www.vapingo.com ma'lumotlariga ko’ra, turar joy - bu uyda yoki yaqin hududda dam olish. U stay va vacation ni aralashtirish orqali hosil qilingan.
Bromance
Bromance - bu ikki erkak o’rtasidagi yaqin, ammo jinsiy bo’lmagan munosabatlar. Bu brother (birodar) va romance ( romantika) degan ikki so’zning qorishmasidan hosil bo’lgan.
SAVDO VA MAXSULOT NOMLARI
Ushbu guruhga hozirda umumiy foydalaniladigan reklama va PR kompaniyalari uchun maxsus yaratilgan brend nomlari yoki so’zlari kiradi. Bular baʼzan generonymlar (oʻz-oʻzidan neologizm) deb ham ataladi: Ular bu yerda neologizmlar sifatida kiritilgan, chunki ular asl tovar belgisi mahsulotlariga oʻxshash maʼnolarni bildiruvchi atamalarga aylangan. Savdo belgilarining ba'zi nomlari barcha o’xshash narsalarga murojaat qilish uchun ishlatiladi.
aspirin
19-asrning oxiri: nemis tilidan, "atsetillangan salitsil kislotasi" (Spir elementi - Spiraea o’simligidan) kirib keldi. Aspirin kislota va Spiraea aralashmasidan ishlab chiqarilganga o’xshaydi. Bu atama odatda har qanday og'riq qoldiruvchi vositani ifodalash uchun ishlatiladi va u Ibuprofen yoki Paratsetamol yoki boshqa har qanday vositalar bo’lishi mumkin.
hoover
hoover - bu ot - changyutgich, to’g'risi, Hoover kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan. Bu ham fe'ldir - changyutgich bilan (bir narsani) tozalash. U V. X. Guver nomi bilan atalgan
Kleenex
Kleenex - bu changni yutish uchun ishlatiladigan bir martalik qog'oz ro’molcha. U mavjud bo’lgan har qanday tozalash to’qimasini nomlash uchun ishlatiladi. Neologizm sifatida tasniflanadi
Tippeks
Tippex - bu tuzatish suyuqligining bir turi. Bu ibora nemis tilidan kelib chiqqan bo’lib, tippen dan "type" va lotincha ex "out". Tippex tez-tez bu tuzatish suyuqligi bilan matnni o’chirish uchun fe'l sifatida ishlatiladi. Bu yangi so’zdir.
xerox
Bu kserografiyaga asoslangan ixtiro qilingan nom, kserografik nusxa ko’chirish jarayoni. Ifoda fe'l sifatida boshqa ma'noga ega - hujjatni nusxalash yoki nusxalash.
tupperware
Tupperware - bu oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash uchun ishlatiladigan bir qator plastik idishlar. 1950-yillar: Tupperdan, amerikalik ishlab chiqaruvchining nomi, + buyum.
Escalator
Eskalator - harakatlanuvchi zinapoya bo’lib, u motor tomonidan boshqariladigan cheksiz aylanma zinapoyalar kamaridan iborat bo’lib, u jamoat binosining qavatlari orasida odamlarni olib yuradi. 20-asr boshlarida (aslida AQSH, savdo nomi sifatida) lift naqshidagi “devorga narvon boʻylab koʻtarilish” dan kelib chiqqan. Eskalator - fe'lning otga aylanishi.
SIYOSAT
Mitthead
Mitthead o’z auditoriyasi va maqsadlariga mos ravishda siyosiy pozitsiyalarini doimiy ravishda o’zgartiradigan shaxsdir. So’z mitt (xunuk yuz) va boshdan qo’shilib ketgan.
Moon – basing
Nomzod yoki uning o’rnini bosuvchi shaxsning o’z-o’zidan shunday g'azablangan siyosatni taklif qilish harakati nomzodning saylanish qobiliyatiga jiddiy zarar yetkazadi. Bu oy va asosning birikmasi kabi ko’rinadi.
Obamania
Bu Urban Dictionary onlaynda "senator Barak Obamaga milliy obsessiya" deb tushuntirilgan.
Euroscepticism
Vikipediyaga koʻra, yevroskeptitsizm Yevropa Ittifoqini tanqid qilishdir. Bu so’z Yevropa va skeptitsizmning aralashmasidir.
XABAR VA YOZISHMALAR
Matn yozish tili - bu asosan yoshlar tomonidan qo’llaniladigan qisqartmalar, qirqishlar va kodli so’zlarning ulkan ma'lumotlar bazasi, shunga qaramay, keksa foydalanuvchilar bu so’zlarni zamonaviy turmush tarziga moslashish uchun asta-sekin o’zlashtirmoqda.
Matn yozishda eng mashhur so’zlar qisqartmalardir. Bu iboraning bosh harflari. Biroq, omofonlar kabi talaffuz qilinadigan raqamlar yoki harflar bilan almashtiriladigan bir qator so’zlar mavjud. Masalan: G8 –great ajoyib, U2 – you too , 4U - for you siz uchun va hokazo.
Ijtimoiy tarmoq neologizmlari
Neologizmlarning turli guruhlarini o’rganib chiqqanimizdan so’ng, biz ijtimoiy tarmoqlar bilan bog'liq neologizmlar haqida to’xtashga qaror qildik, chunki bugungi kunda bu eng mashhur faoliyat sohasi. Shuning uchun, bu yerda ijtimoiy tarmoqlardan olingan "eng qaynoq" neologizmlar ma'nolari bilan, ijtimoiy tarmoq nomi bilan guruhlarga bo’lingan.
Facebook neologizmlari:
#hashtag - bu ijtimoiy tarmoq va mikroblog xizmatlarida qo’llaniladigan yorliq yoki metama'lumotlar yorlig'i turi bo’lib, u foydalanuvchilarga ma'lum bir mavzu yoki kontentga ega xabarlarni topishni osonlashtiradi.
Newsfeed - yangiliklar yangilanishlaridan iborat ma'lumotlarni sindikatlangan yangiliklar xizmati provayderi orqali veb-saytlarga uzluksiz uzatish. Obunachilar yangiliklar tasmasini, shuningdek, veb-kanal sifatida ham tanilgan, foydalanuvchini dastlabki yangiliklar manbasiga havola qiladigan xulosalar yoki havolalar sifatida qabul qilishadi.
Timeline - tegishli shkala bo’yicha chizilgan chiziq (kunlar, oylar, yillar, asrlar, eonlar) bunda asosiy tarixiy, rejalashtirilgan yoki prognoz qilinadigan voqealar va davrlar ularning sodir bo’lish ketma-ketligida belgilanadi.
Like - odamlarga biror narsa yoqsa (foto, jumla va boshqalar) ijtimoiy tarmoqlarda maxsus belgi.
Unlike - "yoqadi" ga qarama-qarshi.
Facebook stalking - boshqa Facebook foydalanuvchisining onlayn harakatlarini kuzatish uchun Facebookdan foydalanishni anglatadi. Facebookni ta’qib qilish muayyan foydalanuvchining profili va suratlarini haddan tashqari ko’p ko’rish, shuningdek, boshqa Facebook foydalanuvchisiga qayta-qayta xabar yuborish yoki izoh qoldirishni o’z ichiga olishi mumkin.
Notification - xabar berish harakati yoki instansiyasi.
Profile – foydalanuvchining Ijtimoiy Grafik va Faoliyat oqimini (mikro-blog) aks ettiruvchi profil veb-sahifasi. Ixtiyoriy ravishda ekspertizani qidirish uchun foydalanuvchining qiziqishlari va tajribasini ko’rsatishi mumkin.
Post - onlayn forumga yuborilgan va ko’rsatiladigan elektron xabar.
Teg - rasm o’rniga matn, ayniqsa muallifning ismi aks ettirilgan graffiti parchasi.
Poke - har bir akkauntga kiritilgan Facebookdagi kichik dastur. Bosh sahifangizning o’ng tomonida "Pokes" deb nomlangan kichik quti ko’rinadi, agar kimdir sizni qoqib qo’ygan bo’lsa.
Poke war – Facebookning poking mexanizmidan foydalangan holda oldinga va orqaga jang.
Wall - profil yaratuvchisi yoki profilga kirish huquqiga ega bo’lgan boshqa odamlar tomonidan e'lon qilingan turli xil ma'lumotlarni o’z ichiga olishi mumkin bo’lgan profilning bir qismi.
Friends - profilingiz ma'lumotlariga kirish huquqiga ega bo’lgan odamlar sizga xabarlar yuborishlari va devoringizga postlar qo’yishlari mumkin.
Block - kimgadir sizning sahifangizga (profilingizga) kirishni taqiqlash. Demak, bu devorga xabar jo’natish va postlar qo’yish mumkin emas.
Twitter neologizmlari:
Tweet ! Sweet! har doim Twitter bilan bog'liq narsa haqida gapirganda foydalaniladi.
Retweet - twitterda, tvitni nusxalash va keyin uni yana twitterga yuborish.
Dm - Twitterda to’g'ridan-to’g'ri xabar yuborish uchun.
Favorite - sevgilisi, qiz do’sti yoki yaxshi do’stiga nisbatan qo’llaniladigan atamasi. "Asal" yoki "shirinim" o’rniga ular sizning sevimli ma'nongizdir.
Feed - Twitterdagi yangi post.
Follow - ijtimoiy tarmoqlarda, ayniqsa Twitterda, bu obuna haqidagi fikrlar yoki g'oyalarga tezkor kirish uchun mashhur shaxslar, kompaniyalar yoki tashkilotlarga obuna bo’lishdir. Ko’pincha kompaniya iste'molchilardan ularni Twitterda kuzatishni so’raydigan reklama roliklarida ko’rinadi yoki eshitiladi.
Trending - "Trending" ingliz tilining mutilatsiyasi bo’lib, "hozirda mashhur" degan ma'noni anglatadi. Bu "trend bo’lmoq" ma'nosidagi "to trend" fe'lidan kelib chiqadi.
Unfollow –
1) birovning Twitter tasmasiga obunani bekor qilish;
2) obunani bekor qilayotganingiz haqidagi deklarativ bayonot;
3) guruh yoki do’stingizni tark etayotganingiz haqidagi deklarativ bayonet.
Instagram neologizmlari:
OOTD (Kun kiyimi) Outfit of the day - odatda moda bloglarida yoki odamlar kiygan yoki kiyganligini boshqalarga ko’rsatadigan boshqa joylarda qo’llaniladi.
WIDN (Men hozir nima qilyapman) what I’m doing now - hozir sodir bo’layotgan narsa bilan post.
MCM - Instagramda mashhur bo’lgan "Man-Crush Monday" ning qisqartmasi.
WCW - odamlar buni Instagram, Twitter va Facebook kabi ijtimoiy tarmoqlarda ishlatishadi. "WCW" "Women crush wensday" degan ma'noni anglatadi.
TBT – Throwback Thursday Payshanba(lar)ni orqaga qaytarish.
Boshqa ijtimoiy tarmoq shartlari:
Vlog - video jurnali. Internetda inson hayoti, fikrlari va qiziqishlari haqidagi jurnalistik video hujjat. Vlog dolzarb va abadiy, o’rgatuvchi va qiziqarli bo’lishi mumkin. Asosiy mavzu auditoriyangiz bilan shaxsiy darajada muloqot qilishga harakat qilishdir.
Snapped – aqli raso bo’lmoq; ruhiy jihatdan kuchli bosim ostida sindirilgan. Vined- birinchi turda uni o’tkazib yuborgan boshqa birovni ko’rsatish uchun tomosha qilgan videoni topish uchun Vine tasmasida orqaga o’tish kerak bo’lganda.
Natijada, eng ommabop ijtimoiy tarmoqlardan (masalan, Facebook, Twitter, Instagram va boshqalar) so’nggi neologizmlarning paydo bo’lishi muloqot va axborot almashinuvining yangi shakllarini yaratish mahsulidir.


XULOSA
O’zbek tili leksikasi juda boy. Unda serqirra ma’noga ega bo’lgan polisemantik va ma’nodosh, zid ma’noli va shakldosh, emotsioanal-ekspressiv bo’yoqdor so’zlar borki, ular nutqni obrazli va jozibador etishga xizmat qiladi. Ona tilimizning imkoniyatlarida foydalanish, go’zal badiiy tasvirlar yaratish ijodkoning so’z qo’llash mahoratiga bog’liq.
Ona tilini o’rganish nihoyatda dolzarb vazifa. Inson tafakkurining erishgan eng yuksak yutuqlari,eng chuqur bilimlari va g’oyat otashin hislar,agar ular so’z vositasi bilan aniq va ravshan ifoda qilinmasa, odamlar uchun noma’lumligicha qolaveradi. Keyingi o`n yilliklar mobaynida barcha mamlakatlar singari bizning yurtimizda ham tarjimachilik faoliyati izchil rivojlanib kelmoqda . Unga hamohang tarzda tarjimalarning sifati ham asta sekin yaxshilanmoqda . Bunga sezilarli turtki berayotgan omillaradan biri – tarjima nazaryasining so`ngi paytlarda jiddiy ravishda oldinga siljib borayotganligidadir.
Tarjima nazaryasi o`z tadqiqotlarini boshqa qator an`anaviy filologik, ayniqsa, lingvistik tadqiqod metodlaridan o`rni bilan foydalangani holda , ko`proq siyosiy solishtirma metod bilan chambarchas bog`liqlikda qo`llaniladigan semantik-uslubiy metod asosida olib boradi. Shu bilan birga asliyat va tarjima tillari lisoniy vositalarni batafsil tahlil qilish zaruriyati lingvistik tadqiqodning boshqa ayrim maxsus metodlaridan ham, jumladan, komponentlar tahlil qilish metodidan foydalanishni taqozo etadi. Bunday paytda qiyoslanayotgan ikki til birliklarining turli kontekstlarda qo`shimcha ma’no belgilarini kasb etish holatlari tahlil etiladi . Bir-birlarini to`ldirishga xizmat qiladigan mazkur metodlar amalga oshirilgan tarjimalarni har jihatdan puxta va xolis baholash imkoniyatini beradi.
Fan va texnikaning shiddat bilan rivojlanishi tilshunoslik sohasiga ham o`z tasirini o`tkazmasdan qolmaydi, buning natijasida yangi neologizmlarni yuzaga kelishiga olib keladi.
Ushbu tadqiqot ishimizda ingliz va o`zbek tilshunosligida hali atroflicha o`rganilmagan terminalogik xarakterdagi neologizmlarni, ularning struktural tuzilishi va semantik – etimologik aspektlarni tadqiq qilinishini mavzu qilib olganligimiz sababli ishimizning birinchi bobida neologizmlarning mohiyati, turli aspektlardagi klassifikatsiyalari, atama-so`z o`rtasidagi farqlarga, ularning kelib chiqish manbalariga alohida to`xtaldik. Neologizmlar bir yoki bir necha so`zdan iborat bo`lib tilning lug`at tarkibida fan va texnikaga oid yagona tushunchalarni ifodalaydigan, ko`chma ma’noda ishlatilmaydigan, tilda sinonim variantga ega bo`lmagan va ko`pincha baynalminallashgan til vositalari sifatida kirgan.
Til tarixini o`rganar ekanmiz, biz amin bo`lamizki, ko`plab so`zlar o`zgarishiga qaramay, asliyatning tub ma’nosini saqlab qolgan, lekin ayrim holatlarda bu narsa umuman yo`qolib ketgan. Shunday qilib, ingliz tilidagi neologizmlarni o`zbek tiliga tarjima qilishda ikki bosqichda o`tiladi.
1. Yangi so`z ma’nosini aniqlash (qachonki tarjimon nashrdan chiqqan inglizcha terminologik lug`atlarga murojat qiladi , yoki matn yo so`zning tarkibiga ko`ra uning mazmunini aniqlash).
2. O`zbek tilidagi vositalar orqali neologizmlarning mazmunini berish, aynan; transkripsiya, transleteratsiya, kalkalash va tasviriy tarjima usullari orqali amalga oshiriladi. Neologizmlarni tarjima qilishda qaysi bosqichdan foydalanish xususiyatiga to`xtalsak, bu ko`pchilik subyekt faktorlarga bog`liq. Masalan tarjimoning shaxsiga, uning intellektiga, uning qobiliyati va tarjimasiga, abstrakt – mavhum tushunchalar bilan ishlashga tarjima qilish jarayoniga va matn uslubiga ham bog`liq.
Terminlarni tartibga solish amaliyotida u yoki bu lug‘aviy birlikni termin qatoriga kiritishda odatda quyidagi talablardan kelib chiqiladi: u muayyan tizim tarkibiga kirishi va shu tizim doirasida yagona ma’no bildirishi, tartibga tushish belgilariga ega bo’lishi, sinonim (dublet)larga ega emasligi, qisqa, eslash va talaffuzi qulayligi kabi talablarga javob berishi lozim. Albatta, barcha terminlar mazkur talablarga javob berganda, terminologiyani tartibga solish degan gap ham ko’ndalang bo’lmas edi. Biroq amaliyotda ish hali poyoniga etgan emas. Yuqorida aytganimizdek, terminologiya qator nuqsonlarga ega: lug‘aviy va grammatik sinonimiyaning keng tarqalganligi, terminlar imlosidagi har xillik kabilar ana shunday nuqsonlardandir.
Ta’kidlash kerakki, yangidan kirib kelayotgan terminlarning hammasiga ham o’zbekcha muqobilini topish qiyin. Shuning uchun ularning asosiy qismi dunyoning ko’pchilik mamlakatlari tillarida bir shaklda o’z asl holicha ishlatiladi va bu qo’llanish dunyo bizneschilari axborot almashinuvi uchun qulay.
Men bu ilmiy ishni yozar ekanman, izlanishlarim natijasida ona tilimiz va ingliz tili o`zlashma neologizmlarga boyligini, ularning paydo bo`lish tarixi, turli sohadagi turli xil neologizmlar bilan tanishdim. Demak har bir atamani tarjima qilishda uning tarkibi va undagi unsurlar, matnning uslubi ham muhim ahamiyat kasb etishini bilib oldim.
Shunday qilib, mamlakatimizda tarjimachilik hozirgi kunda o`z tarixiga, rivojlanish xususiyatlariga, an`analariga tadqiqod metodlariga tamoyillariga ega bo`lgan ijodiy jarayonga aylanib qoldi, uning nazariy asoslari tadqiqodchilar tomonidan yanada chuqurroq o`rganilmoqda.
Yangi so’zlar va iboralar yoki neologizmlar muhimlik ko’lamidan qat'i nazar, yangi narsalar uchun yaratiladi. Ular juda muhim bo’lishi mumkin va ba'zi ijtimoiy munosabatlarga tegishli bo’lishi mumkin, masalan, davlatning yangi shakli, Xalq Respublikasi yoki insoniyatning mavjudligiga tahdid soladigan narsa, masalan, yadro urushi. Yoki bu narsa raqs, kiyim-kechak, soch turmagi yoki poyafzal modasi (masalan, bo’yinbog') kabi juda ahamiyatsiz va qisqa muddatli bo’lishi mumkin. Har holda, eski so’zlar ma'no jihatidan mos ravishda o’zgartiriladi yoki yangi so’zlar o’zlashtiriladi yoki ko’pincha mavjud til materialidan yoki ma'lum bir rivojlanish bosqichida tilda allaqachon hosil bo’lgan naqsh va usullarga ko’ra ishlab chiqariladi yoki yangi so’zlar yaratadi. Shunday qilib, neologizm - bu yangi yaratilgan so’z yoki ibora yoki mavjud so’zning yangi ma'nosi yoki boshqa tildan olingan so’z.
Neologiya - bu standartlashtirilgan yechimlarga ega bo’lmagan ko’plab tarjima muammolaridan biridir. Jurnalistikada neologizmlar ko’pincha axborotni to’plash qobiliyati va kuchi va ekspressiv ta'siri tufayli yuzaga keladi. Tarjimonlar matn turi, ijodiy an'analar, adabiy me'yorlar va o’quvchiga tanish bo’lgan an'analar kabi ko’plab omillarni o’z ichiga olgan juda murakkab mulohazalardan foydalangan holda ularni maqsadli tilda tarjima qilishlari kerak. Demak, neologizmlar tilda yangi hodisalar bilan bog‘liq holda paydo bo’lgan yangi so’zlar yoki iboralar bo’lishi mumkin yoki ular tilda doimiy ravishda kirib kelayotgan yangi ma’noli mavjud so’zlar bo’lishi mumkin. Neologizmlar koʻpincha mavjud soʻzlarni birlashtirish yoki soʻzlarga yangi va oʻziga xos qoʻshimchalar yoki prefikslar berish orqali hosil boʻladi. Ular qisqartma yoki oddiygina tovushlar almashtirish orqali ham yaratilishi mumkin. Ularni boshqa tillardan va mashhur adabiyotlardan ham olish mumkin. Barcha neologizmlarni kuzatishning yagona usuli yo’q, chunki ular har kuni, hayotimizning har bir daqiqasida yaratilgan.Bir biriga o’xshash bo’lmagan o’zbek va ingliz tillari ham boshqa barcha tillar singari to’xtovsiz o’zgarib, yangilanib, rivojlanib boradi. Bunga sabab albatta birinchi navbatda o’z ichki imkoniyatlari sabab bo’ladigan bo’lsa, ikkinchi asosiy sabab yangi paydo bo’layotgan atamalar, terminlar, o’zlashma so’zlar umuman olganda neologizmlar hisoblanadi. Xususan o’zbek tiliga ingliz tilidan juda ko’p yangi so’zlar, neologizmlar kirib kelgan. Biz ularni ijtimoiy-iqtisodiy hayotni turli jabhalarida, fan texnika taraqiyoti, evolutsiyasi kirib borgan sohalar: ta’lim, biznes,iqtisodiyot,ommaviy axborot vositalari, ijtimoiy tarmoqlar, sport, madaniyat, tibbiyot, kinomatagrafiya va hokazo sohalarda eng ko’p uchratamiz. Ba’zi so’zlarni o’zbek tilida muqobil ekvivalenti ya’ni aynan tarjimasi bo’lmaganligi bois biz ularni shunday qabul qilamiz va tallaffus qilamiz.
Ingliz tili XXI asr ilm fan va texnika tiliga aylanganligi bois neologizmlar, yangi terminlar ko’pincha ingliz tilida paydo bo’ladi. Shu bois o’zbek tiliga o’zlashgan neologizmlarning aksariyatini ingliz tili tashkil etadi. Biroq biz ingliz tili boshqa hech qaysi tildan yangi so’z qabul qilmaydi degan noto’g’ri xulosaga borib qolmasligimiz kerak chunki avval ta’kidlaganimizdek har qanday til ichki imkoniyatlar hamda tashqi omillar sabab boyiydi. Xususan sport sohasidagi “ kurash”, “halol”, “yonbosh” kabi milliy so’zlar butun dunyoga aynan bizning ona tilimizdan o’zlashgan.
Texnika taraqqiyoti sabab zamona zarurati bilan ijtimoiy tarmoqlardan foydalanuvchilar soni har yili bir necha mlnga ortmoqda bu esa o’z navbatida har bir ijtimoiy tarmoqlar, veb saytlarda soniyasiga o’zgarishlarni keltirib chiqaryapti. Bilamizki , rivojlanish, o’zgarish bor joyda albatta yangilik topiladi. Har qanday yangilik albatta o’z nomi bilan bunyod bo’ladi. Hozirda ushbu soha yangiliklarga, yangi atamalarga boy sohaga aylanib qoldi. Yoshlar orasida ilgari umuman qo’llanilmagan terminlar qulog’imizga chalinsa hech ajablanmaydigan bo’lib qoldik. Bularni bari albatta yagona xulosaga olib kelyapti ya’niki tilshunoslikdagi neologizmlarning paydo bo’lishi va jamiyat ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayotiga integrallashuvi to’xtovsiz davom etar ekan ushbu tadiqot sohasi hech qachon bir joyda stabil turib qolmaydi va albatta to’xtab qolmaydi. Ilm fan kundan kunga yangidan yangi ilm-u urfon eshiklarini ochar ekan biz yosh tadqiqotchilar ham hech qachon izlanishdan, bilim olishdan, yangilik yaratishdan to’xtab qolmaymiz.