Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR

Yüklə 5,61 Mb.

səhifə	31/42
tarix	03.06.2018
ölçüsü	5,61 Mb.
	#52596

1 ... 27 28 29 30 31 32 33 34 ... 42

YER ADLARI SIRASINA GÖRƏ OĞUZ BOYLARI

Boyun adı	XVI əsr	Bu gün
Kayı	94	25
Avşar (Əfşar)	86	53
Kınık	81	46^{^*}
Eymür	71	28
Karkın	62	34
Bayındır	52	28^{^**}
Salur	51	22
Yürəgir	44	9
Çəpni	43	36
İğdir	43	14
Bayat	42	32
Ala-Yundlu	29	1
Kızık	28	21
Yazır	24	19
Dodurğa	24	12
Bəydili	23	9
Büğdüz	22	6
Çavuldur (Çavundur)	21	17
Yıva	19 (?)	-
Döyər	19	6
Qara-Evli	8	6
Peçeneq	4	10^{^***}
Alka-Bölük (Alkaravlı)	-	-
Baharlu	-	-

ANADOLU və SURİYADAKI TÜRKMƏN

OYMAQLARI İLƏ İLGİLİ SİYAHILAR
Anadolu və Suriyada yaşayan türkmən oymaqları haqqında bəzi siyahılar vardır. Bu siyahılardan ən əskisi XIV əsrdə tərtib edilmişdir. Digərləri isə XV, XVII və XVIII əsrlərdə meydana gətirilmişdir Bunlardan başqa, XIX əsrdə Çuxurovada və Qərbi Anadoluda yaşayan oymaqlarla əlaqədar siyahılar da vardır. Kitabda yeri gəldikcə bu siyahılardan istifadə edilmişdir. türkmən oymaqlarının tarixini tədqiq etmək istəyənlərə kömək üçün Katib Çələbinin siyahısı orijinalda, digər müəlliflərin siyahılarının türkcə tərcüməsi aşağıda verilmişdir.

Ən əski siyahı XIV əsrdə yazılmış “Kitabü icabət is-sail ila mərifət ir-rəsail” adlı əsərdədir. Bu siyahı XV əsrın ilk rübündə ölən (1418) Kalkaşəndi adlı misirli müəllifin “Sübh ül-aşa”adlı kitabında da var. O, türkmənlərə dair başqa bilgilər də verir. Bundan dolayı həmin müəllifdəki siyahı əsas kimi qəbul olunmuş və “Kitabü icabət is-sail”dəki siyahıya istinadən lazımi düzəlişlər edilmişdir.

1. ƏN ƏSKİ SİYAHI (XIV əsr)
"Ət-Təskif”də^¹ deyildiyinə görə, türkmən oymaqlarının çox azına Şərq ölkələrinin böyüklərinə göndərilən məktublar kimi məktub yazılırdı. Geri qalanlarına “taətiş-şərifə” sözü yazılır. Bununla bərabər, onlara göndərilən mühüm yazılarda yalnız “şərifə” kəlməsi olur.

1. Türkmənlərdən Murad xoca^². Buna əs-sami yazılmır, yalnız adı yazılır.

2. Bozdoğan oğlunun qardaşı oğlu Böyük Bakiş (Bəgiş?). Buna əs-sami yazılmır, yalnız adı yazılır^³.

3. Zeyn ül-mülk Bozdoğan. Buna da əs-sami yazılmır, yalnız adı yazılır. Ancaq onun üçün “Şərq ölkələrindəki türkmən böyüyü” sifəti adından öncə yazılır^⁴.

4. Boz-oxlular. Türkmən İnal oğlu Əli bu icmadandır, əs-sami yazılmır, bilinən adı yazılır.

5. Əlişar oğlu Yaqub. Buna adı və əs-sami yazılır. “Ət-Təskif”də deyildiyinə görə, 741-ci ildə (1340/1341) qazı Nəsrəddin bin ən-Nəsai ona (yəni Əlişar oğlu Yaquba) belə yazmışdı^⁵.

6. Döğər Salim^⁶. Adı və əs-sami^⁷ yazılır.

Bilinməlidir ki, yenə “ət-Təskif”dən nəql edilərək Suriya (Şam) yörələrindəki türkmənlər haqqında bilgi verilmişdir. Həmin kitabda türkmən bəylərindən heç birinə taət^⁸ kəlməsi yazılmamışdır. Əgər onlara yazılması lazım gələn bir şey olsa, bütün oymaqlarına göndərilən yazılarda mütləq şərif^⁹ kəlməsi işlənirdi.

Aşağıdaki oymaqlar türkmənlərdən sayılır:

Birincisi: boz-oxlar. Dulqədir oğlunun oymağı və daha öncə adı çəkilən İnal oğulları bunlardandır.

İkincisi: üç-oxlar. Ramazan oğulları və özərlilər^¹⁰.

Üçüncüsü: avşarlar. Bunlar Hələb türkmənləridır.

Dördüncüsü: döyərlər^¹¹. Bunlar Döyər Salimin oymağıdır.

Beşincisi: xarbəndəlilər^². Bunlar Mustafanın oymağıdır.

Altıncısı: ağac ərilər.

Yeddincisi varsaq(lar). Bunlar Tarsus türkmənləridir.

Səkizincisi: kınıklar.

Doqquzuncusu: bayındırlar. Bunlar kınıklardandır^³.

Onuncusu: bəydililər^⁴. Taşbun (Taşkun) oğulları bu oymağın başlarıdır.

Onbirincisi: bayatlar.

“Təskif”də “türkmənlər daha da çox oymaqdır, burada hamısını anmaq mümkün deyildir” deyilir^⁵.

2. XƏLİL ZAHİRİNİN SİYAHISI (XV əsrın birinci yarısı):
"Sonra Qəzzədən Diyarbəkirə qədər uzanan bölgədəki türkmənlər haqqında bilgi vermişdim. Bu türkmənləri meydana gətirən oymaqlar bunlar:

Qut bəyi oğulları^⁶
Köpək oğulları
Saqqalsız oğulları
Dülqədir oğulları [ibn Dülqədir]
Ramazan oğulları
Özərlilər
Bəydililər
Bayatlar^⁷
Bozcalular^⁸

10. Maraşlular^⁹ (?)

Ürəgirlilər^¹⁰
Üç-ohlu (oxlu)
Boz-ohlu (oxlu)
İnallular
Xarbəndəlilər
Gündüzlülər^¹
Kınıklar^² (?)

Adı çəkilən boylar da çoxlu obalara ayrılırlar. Bunların hamısının çıxar-

dıqları əsgərin sayı 180.000 atlıdır”^³.
3. KATİB ÇƏLƏBİNİN SİYAHISI (XVII əsrin ortaları)
Osmanlının ən böyük elm adamlarının biri olan Katib Çələbi “Cahannüma” adlı coğrafiya əsərində əski və yeni Hələb türkmənlərinə dair bir siyahı vermişdir.

Bu siyahını olduğu kimi təqdim edirik^⁴:

“Və ol vəqt türkmani-Hələb səkkiz taifədir:

Zülqədriyyə (dülqədirli) Əlbistanda yaşayırdı.
Özəriyyə (özərlilər). Davud bin Özər camaatından, Misisada (Misisdə)^⁵.
Zəkəriyyə (Dögəriyyə=döyərlər); Salimi-Zəkəri (döyəri) camaatı Çakıtdadır^⁶.
Ramazan oğlu Adanada.
Avşariyyə (avşarlar) biladi-Cabərdə^⁷.
Varsaq Tarsusda.
Bayadiyyə (Bayatlar) və
Köbəkiyyə (köpəklilər) zahiri-Hələbdə (Hələbin dışında, dolayında) olurdular.

Amma ol əsami (adlar) mütəbəddil oldu (dəyişdi) ki, bunlardır:

Taifeyi-Pəhlivan oğlu
Taifeyi-bayat
Taifeyi-qaçar
Taifeyi-avşar. Bunlar Rəcəb oğullarıdır^⁸
Taifeyi-eymir
Taifeyi-köçəklü^⁹
Taifeyi-cərid sil-süpür^¹⁰.
Taifeyi-abalu^¹¹

Taifeyi-ördəklü^¹
Taifeyi-qaraqoyunlu^²
Taifeyi-ağqoyunlu^³

4. SƏYYAH NİBURUN SİYAHISI (1764-cü il)
Türkmən oymaqlarına dair Avropalı səyyahların əsərlərində bəzi siyahılar müşahidə olunur. Bildiğımizə görə, bu siyahılarin ən qədimi məşhur səyyah Niburun (Niebuhr) kitabındakı siyahıdır Nibur bu siyahını 1764-cü ildə Hələbdə yaşayan Dr. R. Rasseldən almışdı^⁴.

1	Bəydili	12.000 ev/çadır		Bunlar Urfa əyalətində otururlar.
2	Məhmələnli	500 çadır		Hər ikisi Urfa paşasının idarə etdiyi yerlərdə yaşayır.
3	Bayındır	300 çadır
4	Pəhlivanlı	15.000 çadır		Sivas-Anqara arasında oturur.
5	Köçəkli	10.000 çadır		Sivas-Anqara arasında oturur^⁵.
6	Avşar	500 çadır		Bu beş oymaq (yəni avşar, cərid, lək, bəbərli və ağcaqoyunlu) Sivas-Ankara arasında yaşayırlar).
7	Cərid	500 çadır
8	Lək	1.000 çadır
9	Bəbərli^⁶	1.000 çadır
10	Ağcaqoyunlu	500 çadır
11	Şam bayadı	500 çadır		Sivas-Anqara arasında yaşayır.
12	Barak^⁷ (?)	1.000 çadır		Yazda Sivasda, qışda Zorda^⁸.
13	Çağırğanlı^⁹	200 çadır		Yazda Sivasda, qışda Zorda.
14	Reyhanlı^¹⁰	2.000 çadır		Yazda Sivasda, qışda Hələbdə.
15	Kuluk^¹¹ (?)	200 çadır		Qışda Adanada, yazda isə Kayseri bölgəsində.
16	Dadlı^¹	200 çadır		Yazda Kayseridə, qışda Urfada.
17	Ulaşlı		200 çadır	Hələb bölgəsində.
18	Cacalu^²		1.000 çadır	Antəb bölgəsində.
19	Kızık^³		2.000 çadır	Antəb bölgəsində.
20	Dədə karkın^⁴		1.000 çadır	Antəb bölgəsində.
21	Qabalı		1.000 çadır	Şam bölgəsində.
22	Qaraqoyunlu		500 çadır	Şam bölgəsində.
23	Sofular		500 çadır	Sivas bölgəsində.
24	Quluncuqlu		500 çadır	Sivas bölgəsində.
25	Pürnək^⁵		12.000 çadır	Anqara bölgəsində.
26	Elbəyli		2.000 çadır	Bunların yarısı Sivas, yarısı Hələb bölgəsində yaşayır. Ancaq daha əvvəl də deyildiyi kimi, bu iki el-bəyli (Sivas və Maraş) oymaqları arasında sadəcə adaşlıq var.
27	Qаrаса Kərd		500 çadır	Kayseri bölgəsində yaşayır. İndi qaraca-kürd deyilir. Adı Bozulus türkməninin ən mühüm oymaqlarından biri kimi tez-tez çəkilir.
28	Şərəfli^⁶		500 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
29	Ayalı		1.000 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
30	Qıçlı		200 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
31	Eymir		500 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
32	Taxtəmürlü		500 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
33	Saracalar^¹		500 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
34	Geyikli		2.000 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
35	İzzəddinli		500 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
36	Özərli (?)		1.000 çadır	Suriyada, əsasən Şam əyalətində.
37	Musabəyli		500 çadır	Antəb bölgəsində.
38	Ditimli^²		3.000 çadır	Antəb bölgəsində.

5. V.LANQLOİSİN ÇUXUROVADAKI

OYMAQLARA DAİR SİYAHISI (1857-ci il)^³
-Tarsus-

	Adı	Əhalısi	Qoyunu	Keçisi	İnəyi	Dəvəsi
1	Mənəmənci	3.000 ev	80.000	20.000	18.000	2.000
2	Təkəli	600 ev	8.000	25.000	2.400	400
3	Sortan və Küçü oğlu	500 çadır	4.000	8.000	1.500	350
	Qara kahyalu	700 çadır	50.000	6.000	4.100	1.000
	Tor-oğlu	300 ev	800	2.000	1.000	200
	Bəxşiş və hacıhəsən oğlu	300 ev	500	4.500	2.000	150
	Qara təkəli	150 ev	4.000	40.000	500	100
	Puran və Mustafa bəy	200 çadır	6.000	5.000	500	300
	Kalavunlu	30 ev	500	500	1.500	475

-Adana-

Qara hacılı	500 ev	3.000	5.000	3.500	300
Dündarlu	200 çadır	7.500	3.000	1.000	150
Cərid	1.200 çadır	3.7500	3.500	25.000	1.800
Sırkıntılı oğlu	800 çadır	30.000	5.000	1.800	1.000
Kərim oğlu^⁴	2.500 çadır	40.000	4.000	20.000	2.000
Qarıntılu	100 çadır	4.000	4.000	2.000	150
Kozan oğlu^¹	500 ev	7.000	5.500	2.500	50
Boz doğan^²	1400	40.000	40.000	20.000	3.000
Təcirlü^³	1.200 çadır	30.000	40.000	21.000	1.000
Farsaq^⁴	800 çadır	20.000	40.000	9.500	750

Yüklə 5,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 27 28 29 30 31 32 33 34 ... 42