Oliy va o’rta maxsus ta’lim

And tog‘larining iqlimi. And tog‘ tizimining iqlim sharoiti juda xilma-xil bo‘lib, uning muayyan ravishdagi o‘zgarishi ikki xil yo‘nalishda balandlik va kenglik bo‘ylab yaqqol namoyon bo‘ladi. Birinchi yo‘nalishda tog‘larning etagidan ularning tepalariga tomon iqlimning balandlik o‘zgarishi bo‘lsa, ikkinchi yo‘nalish katta masofaga cho‘zilib yotgan tog‘larda iqlimning shimoldan janubga tomon o‘zgarib borishidir.
And tog‘ tizimida iqlimning balandlik bo‘ylab o‘zgarishi havo harorati, atmosfera yog‘inlarining taqsimlanishida, havo bosimining o‘zgarishida aniq seziladi. Bunday o‘zgarishlar oqibatida iqlimning balandlik mintaqalari vujudga keladi. Meridional ravishda 9000 km masofaga cho‘zilgan And tog‘ tizimi shimolda subekvatorial va ekvatorial mintaqalardan tortib, janubda subtropik va mo‘tadil mintaqalarni ham kesib o‘tadi. Shuning uchun har qaysi mintaqa hududida joylashgan And tog‘larining qismi shu mintaqaning iqlim xususiyatlarini o‘zida aks ettiradi.
Binobarin, ekvator yaqinida And tog‘larining quyi mintaqasida ekvatorial iqlimi mavjud bo‘lsa, tog‘ tepalarida qor va muzliklarni hosil qiluvchi nival iqlim mavjud. And tog‘larining tropik mintaqada joylashgan markaziy yassi tog‘liklarida iqlim o‘ziga xos xususiyatga ega. Bu yerda havo nihoyatda toza, quruq va sovuq. Hatto yoz oylarida ham yog‘in qor tarzida yog‘adi. Tropik mintaqadagi baland yassi tog‘liklar dunyodagi eng quruq va unumsiz yerlar hisoblanadi. Bir kecha kunduzda ob-havo necha martalab o‘zgarib, kuchli shamollar tez-tez takrorlanib turadi. And tog‘ tizimining subtropik va mo‘tadil mintaqalarida iqlim boshqa xarakterga ega. Bu joylarda yog‘in miqdori ancha ko‘p, havo haroratining va yog’in miqdorining taqsimlanishida fasl o‘zgarishlari aniq seziladi (Ilova, 10-rasm).

Nazorat savollari:

1. 
   Janubiy Amerika materigi iqlimi shakllanishiga qaysi omillar ta’sir ko‘rsatadi?
   
2. 
   Janubiy Amerika materigining janubiy yarim shardagi iqlimida qaysi havo massalari hukmronlik qiladi?
   
3. 
   Janubiy Amerikaning tropik iqlim mintaqasiga qaysi hududlar kiradi?
   
4. 
   Janubiy Amerika materigining sernam bo‘lishiga sabab nima?
   

5.