Ona tili o‘qitish metodiкasi

(–)
, ortiqcha yozilgan harf tagiga ikki 
to‘g‘ri 
(=)
chiziq, so‘z xato yozilgan yoki jumlada sintaktik aloqa 

---

106
buzilgan bo‘lsa, bir uzun to‘g‘ri (–) chiziq, uslubiy xatoga yo‘l 
qo‘yilgan bo‘lsa tagiga to‘lqinli chiziq (~) chiziladi. Bir yoki bir necha 
jumlada uslubiy xatolar bo‘lsa, daftarning hoshiyasiga qo‘sh tik chiziq 
(||) ishorasi qo‘yiladi; jumlalar orasida aloqa bo‘lmay, fikr tushunarsiz 
bo‘lsa, daftarning hoshiyasiga bir tik chiziq (|) ishorasi va savol 
alomati (?) qo‘yiladi. Yangi fikr yangi yo‘ldan boshlanmagan bo‘lsa, 
jumladagi birinchi so‘z oldidan yangi yo‘ldan boshlash ishorasi (Z) 
qo‘yiladi. 
Bu ishoralarni o‘qituvchi ham, o‘quvchilar ham xotirada 
saqlashlari lozim. Chunki o‘quvchilar bu ishoralar yordamida o‘z 
xatolarini bilib oladilar va tuzatadilar. 
Yozma ishlarni, jumladan, bayonni tekshirishda kim qayerda, 
qanday xatolarga yo‘l qo‘yganligini aniqlash, xatolarni xillarga bo‘lib 
ularni tuzatish yo‘llarini o‘quvchilarga ko‘rsatish maktab tajribasida 
sinalgan usul hisoblanadi. Tahlil jarayonida eng yaxshi yozilgan 
ishlarning ayrim o‘rinlari namuna sifatida o‘qib eshittirish ham 
pedagogik va psixologik jihatdan katta ahamiyatga ega bo‘lgan 
usullardandir. Yozma ishi namuna qilib ko‘rsatilgan o‘quvchi 
ma’naviy tomondan mukofotlanganligini chuqur his qiladi, boshqa 
o‘quvchilarda esa yozma ishga jiddiy munosabatda bo‘lish mas’uliyati 
ortadi. 
Tekshiruv - sinov bayoni. 
O‘quvchilarning nutqiy malakalarini 
aniqlash, sinash maqsadida o‘quv yilining har bir choragida bir-ikki 
marta tekshiruv-sinov bayoni o‘tkazilib turiladi. Buning uchun matn, 
albatta, o‘quvchilarga tanish bo‘lmagan, darsda tahlil qilinmagan 
asarlardan yoki «Bayonlar to‘plami»dan olinadi. 
Bunday bayonni o‘tkazish uchun matn o‘qituvchi tomonidan bir-
ikki marta ifodali o‘qib beriladi. Matn mazmuni yuzasidan 
o‘quvchilarda savollar bo‘lmasa, berilgan reja asosida bayon yozishga 
kirishiladi. Bayon yozib bo‘lingach, mustaqil o‘qib chiqish uchun 3–5 
minutgacha vaqt imkoniyati beriladi. Shundan so‘ng ish yig‘ib olinadi. 
Tekshiruv - sinov bayoni o‘qituvchi tomonidan adolatli tekshirilib 
baholanadi. Agar xatolari har tomonlama o‘rganilmay, shoshma-
shosharlikka yo‘l qo‘yilsa, baho yo oshirib yoki, aksincha, nihoyatda 

---

107
kamaytirilib qo‘yilishiga sabab bo‘ladi. Xullas, har bir o‘quvchi olgan 
bahosining asosli ekanligiga iqror bo‘lishi zarur.