Optika 1-Laboratoriya ishi yorug’likning qaytish va sinish qonunlarini o’rganish

[15.114-125, 16,70-93, 17.71-78, 18.93-95]
Ishning maqsadi: yupka plastinkadagi yorug’lik interfe­rensiyasini o’rganish va Nyuton xalqalari yordamida yorug’likning to’lqin uzunligini aniqlash.


ISH TO’G’RISIDA NAZARIY TUSHUNCHA

Ma’lumki, Nyuton xalqalari teng qalinlik interfe­rension yo’llari bo’lib, yassi plastinka va linzaning orasida hosil bo’luvchi halqasimon bo’shliq yoki biror muhit tufayli hosil bo’ladi (21-rasm).

21 - rasm
Nyuton xalqalari qaytgan yorug’likda hosil bo’lsa, marka­zida qora dog’ bo’lib, uning atrofida navbatlashib keluvchi yorug’ va qorong’i konsektrik aylanalar hosil bo’ladi. Bu manzaraning shakli linza va yassi plastinkaning sirtlari qanchalik sifatli ishlanganligiga bog’liq bo’ladi. O’tuvchi yorug’lik kuzatilganda esa oq va qorong’i dog’lar qaytgan nur­dagiga nisbatan teskari joylashgan bo’ladi. Amalda qat’iy konsentrik aylanalardan iborat manzarani olish ancha mu­rakkab vazifadir.
Yassi parallel plastinkaga yassi to’lqin tushayotgan bo’lsin. Plastinkaning sindirish ko’rsatgichi n va qalinligi d bo’lsin. Vaqtning ma’lum bir paytida to’lqin fronti B­O₁ vaziyatda bo’ladi (22-rasm) deb qaraymiz.

D
22 - rasm
O₁ nuqtadagi to’lqin plastinka ichiga sinib o’tadi va unda tarqala boshlaydi. Plastinkaning NN sirtidan D nuqtada qisman qaytib, O₂C yo’nalishda plastinkadan chikadi. B nuqtadagi to’lqin esa, MM sirt O₂ nuqtasidan qisman qaytadi va u ham O₂C yo’nalish bo’ylab ketadi. Bu kogerent to’lqinlar C nuqtada uchrashguncha biri O₁D+DO₂ yo’lni yursa, ikkinchisi esa BO₂ yo’lni bosib o’tadi. Bu nurlar qo’shilishida C nuqtada interferensiya ro’y beradi. Endi kogerent qo’shiluvchi to’lqinlarnint yo’llar farqini topaylik va ularning kuchayish va susayish shartlarini aniqlaylik. Bu to’lqinlarning geometrik yo’l farqi
(9.1)
bo’ladi. Ammo fazalar farqini hisoblashda ikki hol­ni hisobga olish kerak:
1. Birinchi to’lqin, sindirish ko’rsatkichi n bo’lgan muhitda harakat qiladi, shuning uchun ham optik yo’l farqi to’g’risida gapirish kerak bo’ladi. Birinchi to’lqinning op­tik yo’li:
(9-2)
Ikkinchi to’lqin, optik zichligi katta bo’lgan muhitdan qaytayotgani uchun O₂ nuqtadan qaytganda yarim to’lqin yo’qotadi, shuning uchun ham optik yo’l farqi quyidagiga teng bo’ladi:
(9-3)
Ikkinchi tomondan O₁DO₂ uchburchakdan