O’zbek tili o’zbekiston respublikasi davlat arxitektura va qurilish qo’mitasi toshkent arxitektura – qurilish instituti

Ravishlarda daraja

Ayrim ravishlar sifat kabi darajani ham bildiradi:

1) bosh daraja: sekin yurdi:

2) qiyosiy daraja: Mashina tezroqyurdi. Sal oldinroq keldi.

3) orttirma daraja: Juda ko’p paxta terdi.

4) kuchaytirma daraja: juda-juda charchadi, kuppa-kunduzikelishdi.

Ravishlarning tuzilish jihatdan turlari

1.Sodda ravishlar: ko’p, tez, do’stona.

2.Qo’shma ravishlar: bir oz, har zamon, ozmuncha.

3.Juft ravishlar: unda-bunda, birin-ketin, omon-eson.

4.Takroriy ravishlar: asta-asta, tez-tez

Ravishlarning yasalishi

1.Ravishlar quyidagi ravish yasovchi qo’shimchalar yordamida boshqa so’z turkumlaridan, shuningdek, ravishlardan ham yasaladi:

-cha:qisqacha, o’zicha, boshqacha, eskicha.

-larcha: qarindoshlarcha, o’rtoqlarcha, akalarcha.

-chasiga: yangichasiga, toshkentchasiga, dehqonchasiga.

-siga: tikkasiga.

-ligicha:xomligicha, tirikligicha, butunligicha, ho’lligicha

-dek/day: o’qdek, qushday.

-lab: ertalab, ko’plab.

-ona: do’stona, fidokorona, g’olibona

-an:umuman, tahminan, majburan, asosan, rasman.

-gacha: kechgacha, tushgacha.

-simon: erkalangansimon, uyalgansimon, hazillashgansimon.

-namo: uyalgannamo, oliftanamo.

-lay(in):butunlay, tiriklayin.

-incha:ko’pincha, aksincha.

-siz, be-:to’xtovchisiz, beixtiyor.

-chang: ko’ylakchang, qo’vushchang.

-in: oldin.

2. So’zlarni qo’shib ravish yasash- bunda qo’shma, juft va takroriy

ravishlar yasaladi. Qo’shma ravishlar asosan ikki so’zdan yasaladi va ularning quyidagi turlari ajratib yoziladi:

1) tarkibidau, bu, shu olmoshlari bo’lgan payt va o’rni ravishlari: u yoqqa, bu yoqqa, u yerga, shu yerda va boshqalar.

2) tarkibida har, hech, hamma, birso’zlari bo’lgan ravishlar: harvaqt, har zamon, har qachon, hech vaqt, hamma vaqt, bir zum, bir necha.

3) tarkibida alla-va bir- elementi bor bo’lgan ravishlar qo’shib yoziladi: allavaqt.Biryola, birmuncha, birvarakayiga, birpas ravishlari qo’shib yoziladi.

3.Juft ravishlariningtub ravishlaridan hosil bo’lganlari kam: asta-sekin,bugun-erta va boshqalar.

O’rin-payt kelishigidagi ba’zi ot va olmoshlar ravishga ko’chib, juft ravish hosil qilinadi: oyda-yilda, unda-bunda.

Juft ravishlar asosan quyidagicha yasaladi:

Bir-biriga yaqin ma’noli so’zlardan: eson-omon, ochiq-oydin.

Antonim so’zlardan: erta-kech, kecha-kunduz, ochiq-to’kin.

4.Takroriy ravishlarquyidagicha yasaladi: a) ot bilan ot takrorlanadi: qator-qator, yildan-yilga, qadam-baqadam: b) sifat bilan sifat: chaqqon-chaqqon, uzundan-uzoq, bekordan-bekorga: v) fel shakllari: uzil-kesil, bilinear-bilinmas, bora-bora, o’ra-so’ra, qayta-qayta, borib-borib, turib-turib, quyarga-qo’ymay.

g) ravish bilan ravish: nari-beri, oldin-ketin, birin-ketin, unda-bunda, hali-

beri:

d) olmosh, son, taqlid va aralash holda so’zlarning takrorlanishi: o’z-

o’zidan, yakka-yakka, taqa-taq.

Juft ravishlar ham, takroriy ravishlar ham chiziqcha bilan yoziladi: asta-

asta, nari-beri va boshqalar.

Bulardan tashqari, o’rin-payt va chiqish kelishigidagi so’zlarning ravishga aylanish holatlari ham ucharaydi: yangidan, birdan, birga, boshda, kunda, charchamasdan, shoshmasdan kabi.

Boshqa turkumlarning ko’chishidan hosil bo’lgan ravishlar.

1)Otlar ko’chadi: erta, indin, kecha, kech, kechqurun, bugun:

2) sifatlar: yaqqol, barilla, tugal, bafurja, muttasil, vaqtli, rosa, baravar, uzluksiz, beomon:

3) ravishdoshlar: o’ta, qiya, qo’sha, qayta:

4) taqlidiy so’zlar: shartta, taqqa, tappa, chippa.

Tayanch so`zlar: ravish, grammatik, xususiyat, holat, harakat, payt, belgi o`rin, daraja, miqdor,yasalish.