Nazariy bilishning qanday mantiqiy shakllari mavjud?
Kategoriya qanday mantiqiy shakl va uning qanday turlarini farqlash mumkin?
Mulohaza (mulohaza)ning dialektik tabiati nimalarda namoyon bo‘ladi?
Xulosa chiqarishning bilimlar taraqqiyotida tutgan o‘rni qanday?
“Fakt” tushunchasining qanday talqinlarini bilasiz?
Ilmiy faktning bilim mantiqiy shakli sifatidagi xususiyatlari nimalardan iborat?
Gipotezaning bilimlar mavjudligi va taraqqiyotini ifodalovchi mantiqiy shakl sifatidagi mohiyati nimada?
Gipotezaning qanday turlarini bilasiz?
Relevant gipoteza nima?
Gipotezalarni shakllantirishda analogiya’ning roli qanday?
15-BOB. ILMIY NAZARIYANING MANTIQIY STRUKTURASI, ShAKLLANIShI VA RIVOJLANIShI «Nazariya» termini keng ma’noda aqliy bilish, tafakkurni anglatadi, uni amaliyotdan farq qiluvchi faoliyat turi sifatida ifodalaydi. Tor ma’noda esa, nazariya ma’lum bir sohaga oid tasavvurlar, tushunchalar, g‘oyalar, gipotezalarni tizimga soladigan, predmetni yaxlit tarzda anglashga imkon beradigan bilim shaklini bildiradi.
Nazariya’ning bunday talqini ilmiy bilishda empirik va nazariy bosqichlarning farq qilinishi bilan bog‘liq.
Empirik bosqichda ilmiy faktlar to‘planadi, o‘rganiladi, tizimga solinib, turli xil jadvallar, shakllar, grafiklar tuziladi; muayyan bir umumlashmalar, xususan, empirik tushunchalar, gipotezalar, empirik qonunlar shakllanadi.
Ilmiy bilishning keyingi taraqqiyoti empirik bilish bosqichida hosil qilingan, lekin bir-biri bilan bo‘lgan aloqasi hali aniqlanmagan bilimlar o‘rtasida munosabatlarni o‘rnatish, ularni umumlashtirish, shu asosda yangi fundamental tushunchalar, umumiy qonunlarni yaratish, ilmiy bashoratlar qilish bilan uzviy bog‘liq.
Bilishning bu ikki bosqichi o‘rtasida zaruriy aloqadorlik mavjud. Xususan, nazariya’ni yaratish empirik bilish jarayonida hosil qilingan predmetning ayrim tomonlari, xususiyatlarini aks ettiruvchi tushunchalar, qonunlar, gipotezalar o‘rtasida mantiqiy aloqalarni o‘rnatishga, predmet haqida yaxlit tasavvur hosil qilishga, uning mohiyatini tushuntirishga bo‘lgan ehtiyoj bilan belgilanadi.
