O‘zbekiston milliy universiteti m. ShAripov d. Fayzixo‘jayeva mantiq tarixi va nazariyasi falsafa yo‘nalishi talabalari uchun Darslik Toshkent

Ayiruvchi-qat’iy xulosa chiqarishning ko‘rinishlari

Ifigura
Hamma A—V


Hamma V-- S yoki D
Hamma A-- S yoki D


II figura
Hamma A—V


Hech bir V-- S yoki D emas
Hech bir A-- S yoki D emas


III figura
Hamma A—V


Hamma A-- S yoki D
Hamma V-- S yoki D


IV figura
Hamma A—V


Hamma S –A yoki hamma D--A
Hamma V-- S yoki D


Shartli-qat’iy xulosa chiqarish
Nasiriddin Tusiy implikativ va qat’iy mulohazalardan tashkil topgan, ya’ni shartli-qat’iy xulosa chiqarishda qat’iy mulohaza katta yoki kichik asos bo‘lib keladi deb ko‘rsatadi. Bunday xulosa chiqarish 4 ko‘rinishga ega bo‘lib, ularning har biri sillogizmning figuralari shaklini oladi. Bunda xulosaning chinligi shartli mulohazaning haqiqatda zaruriyligi bilan belgilanadi.

Shartli-qat’iy xulosa chiqarishning ko‘rinishlari:

1. Qat’iy mulohaza katta asos va implikativ mulohazaning konsekventi bo‘lib keladi. Masalan:

   
   

Tong otdi.

Agar Quyosh chiqqan bo‘lsa, unda tong otadi.
Demak, Quyosh chiqqan.
2. Qat’iy mulohaza kichik asos va implikativ mulohazaning antetsedenti bo‘lib keladi. Masalan:
Agar Quyosh chiqqan bo‘lsa, unda tong otadi.


Quyosh chiqdi.
Demak, tong otadi.
3. Qat’iy mulohaza katta asos va implikativ mulohazaning antetsedenti bo‘lib keladi. Masalan:
Quyosh chiqdi.


Agar Quyosh chiqqan bo‘lsa, unda tong otadi
Demak, tong otadi.
4. Qat’iy mulohaza kichik asos va implikativ mulohazaning konsekventi bo‘lib keladi. Masalan:
Agar Quyosh chiqqan bo‘lsa, unda tong otadi


Tong otdi
Demak, Quyosh chiqdi.