O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti
Yüklə 1,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Dante Aligeri(1265–1321)
ijodidan boshlanadi. U ikki katta davr oralig‘ida yashab ijod qildi. Dante o‘rta asrlarning so‘nggi va shu bilan birga yangi zamonning eng avvalgi shoiri edi. Dante XIII-XIV asrlarda Italiyaning asosiy madaniy markazi bo‘lgan Florensiyada tug‘ildi. U she’riyatga erta kirib keldi va ijodin - ing ilk davrida provans shoirlari ta’sirida asarlar yaratdi. She’riyatda fors tili hukmron bo‘lgan bir muhitda Alisher Navoiy o‘zbek tilida ijod qilganday, Dante ham o‘z ona tili – italyan tilida ijod qilgan. Dante sevgilisi Beatrichega bag‘ishlab “Yangi hayot” she’riy to‘plamini (1283–1292) chop ettirdi va unga 30 ta sonet(o‘n to‘rtlik) va kanson(qo‘shiq) kiritdi. Shoir to‘plamda Florensiya go‘zali Bea - triche Portinarining o‘lmas she’riy obrazini yaratdi. She’rlar xro - nologik tartibda joylashtirilib, ularning mazmuni nasriy hikoyalar, falsafiy izohlar bilan sharhlangan. Shoir to‘qqiz yoshligida ilk bora o‘zi bilan tengdosh bo‘lgan Beatricheni uchratib, yoqtirib qoladi. To‘qqiz yildan so‘ng ular yana uchrashadilar, qizning ochiq chehra bilan ta’zim qilishi shoirni hayajonga soladi. Shu kuni u tush ko‘radi va uni birinchi sonetida tasvirlaydi. “Yangi hayot” to‘plami G‘arbiy Ovrupa adabiyotidagi birinchi avtobiografik qissa bo‘lib, unda shoir sevgan qalbning nozik ruhiy kechinmalarini ustalik bilan tahlil qila olgan. Dante Beatrichening vafotidan so‘ng ilmiy-falsafiy masala - lar bilan shug‘ullanadi. 1305-yili u roman tilshunosligi bo‘yicha dastlabki tadqiqot hisoblanuvchi – “Xalq nutqi haqida” risolasini, 1307–1308-yillari o‘zining mashhur “Ziyorat” traktatini yaratadi. “Ilohiy komediya” – Danteni butun dunyoga ma’lumu-mashhur 109 qilgan, italyan she’riyatining buyuk durdonalaridan bo‘lib, shoirning o‘zi asarni “Komediya”(o‘rta asrlarda qayg‘u, g‘am bilan boshlanu- vchi, xursandchilik bilan yakunlanuvchi har qanday asar komediya deb atalgan) deb nomlagan. “Ilohiy komediya”ga kirgan dostonlar “Do‘zax”, “Arosat (A’rof)” va “Jannat” deb atalgan. Dante tasvirlagan “Do‘zax” (asarning birinchi qismi) yer marka - ziga voronka shaklida o‘yib tushirilgan joy bo‘lib, unda 9 pog‘onali chuqurlik bor. Gunohkor jonlar shu pog‘onali chuqurlarda azob chekadilar. Pastki pog‘onaga tusha borgan sari jon qattiqroq azo - blanadi. Muhimi shu yerdaki, Dante o‘zining siyosiy muholiflarini do‘zahga tashlaydi, ayniqsa, xristian dini ruhoniylarini qattiq qora- laydi va ularni do‘zaxning so‘nggi pog‘onalariga joylashtiradi. Dantening tasviricha, “A’rof” (poemaning ikkinchi qismi) yer kurrasiga qarama-qarshi joylashgan. Yer bilan uni katta okean ajratib turadi. Okean o‘rtasidagi orolda baland tog‘ bor. Tog‘ yetti pog‘onali bo‘lib, ulardan o‘tib borayotganida aybdorning bittadan gunohi yu- viladi, 7 pog‘onadan ko‘tarilganda 7 gunoh (mag‘rurlik, ichi qora - lik, g‘azab, umidsizlanish, tamagirlik, mechkaylik, buzg‘unchilik) yo‘qoladi va u jannatga chiqadi. “Jannat” ham 9 qavatga bo‘linadi, jon qancha yuqori pog‘onaga ko‘tarilsa, u go‘yo xudoning shuncha ko‘p marhamatiga muyassar bo‘ladi. Dante tabiat hodisalari tasviriga alohida ahamiyat beradi. “Do‘zax” dagi qayg‘uni aks ettirgan bo‘yoq va zulmat “A’rof”da ochiq va moviy osmon bilan almashadi. Dante “Jannat” dagi bog‘larni o‘z vatanidagi yashnagan go‘zal bog‘lar bilan taqqoslaydi. Dantening “Ilohiy komediya” sining kompozitsiyasi puxta ishlan - gan. Asar tuzilishida uchlik (poemaning uch qismdan tashkil topishi, uch yirtqich hayvon, iblisning uch yuzliligi, hatto she’rlarning ter- sina – uch misrali ekanligi) troitsa haqidagi xristian ideyasi simvoli sifatida ko‘rinsa ham, lekin asarning yaratilishida antik adabiyot manbalari asosiy rol o‘ynaydi. “Ilohiy komediya” nafaqat Dantening, shuningdek, butun o‘rta asrlar g‘arb she’riyatining eng nodir asaridir. Osiyoda “Ramayana” 110 va “Shohnoma”, “Go‘ro‘g‘li” va “Xamsa” kabi buyuk asarlar dunyo madaniyati va she’riyatida qanday ahamiyat kasb etgan bo‘lsa, “Ilo- hiy komediya” Ovrupa va jahon madaniyati va she’riyatida shunday ahamiyat kasb etdi. Buyuk italyan shoiri Yüklə 1,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|