O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

Jan Lafonten
(1621–1695)
dir. Lafontenning adabiy faoliyati 
kech boshlanadi. U o‘ttiz uch yoshida Terensiyning «Evnux» ko
-
mediyasini qayta ishlaydi. Bu pyesa avtorning bundan so‘nggi tanili
-
shi va o‘sishiga zamin yaratadi. Lafonten ijodining dastlabki davrida 
aris tokratik pretsioz adabiyoti ta’sirida bo‘ladi. Yunon mifologiya
-
sidan foydalanib yaratgan «Adonis» (1658) dostonida Adonisning 
ma’buda Veneraga bo‘lgan muhabbatini tasvirlaydi. 
Lafonten o‘z masallari bilan katta shuhrat qozondi. Masal janri 
mutlaq hokimiyat, shuningdek, aristokratik reaksiyaga karshi keng 
demokratik guruhlarning noroziligini qulay va tushunarli qilib bayon 
etish quroli edi. Lafontenning xalqchillik g‘oyalari faqat uning ma
-
sallaridagina ochiq namoyon bo‘ ladi. Shoir masallarining birinchi 
olti kitobi 1668-yilda, ikkinchi besh kitobi 1678–1679-yillarda nashr 
etiladi.Lafontenning masallari o‘zining demokratik ruhi va sati rik 
kuchining o‘tkirligi bilan shoir ijodining cho’qqisi hisoblanadi. Ezop 
davridan beri masal quyi tabaqalarning manfaatlarini ifodalab kel-
gan edi. Shuning uchun ham klassitsizm estetikasi masalni badiiy 

---

138
adabiyotning quyi turlariga kiritib keldi. Lafontenning klas sitsizm 
estetikasining adabiy me’yorlari doirasidan chiqib, original asar 
yaratishdagi mahoratini «O‘tinchi va o‘lim» ma salida yaqqol ko‘rish 
mumkin. Lafonten antik davr masalchisi Ezopdagi bir syujetdan foy
-
dalangan. (Og‘ir mehnat va turmush mashaqqatidan tinkasi qurigan 
o‘tinchi dehqon bu dunyo bilan xayrlashmoq maqsadida o‘z oldiga 
Azroilni chaqiradi. Azroil o‘tinchidan nimani istashini so‘raganda, 
undan qo‘rqib ketgan dehqon bir bog‘lam o‘tinni ko‘rsatib, uni 
yelkasiga olib qo‘yishni iltimos qiladi).
Lafonten bu masalda oddiy insonning mashaqqatlarni yengish uc
-
hun zo‘r ishonch bilan yashashini ochiq-oydin tasvirlaydi. Dehqon-
ning qashshoqlanishiga sabab bo‘lgan ij timoiy illatlar, o‘rab olgan 
muhitning yaramasligini ifodalash bu masalning asosiy g‘oyasini 
tashkil etadi.
Yozuvchining dastlabki kitobida aristokratiyaning mag‘rurligini 
masxara qilgan «Dub va qamish», burjuaziyaning qo‘rqoqligini 
ko‘rsatgan «Kalamushlar kengashi», saroy tekinxo‘rlarini qoralagan 
«Pashsha bilan chumoli», adolatsiz sudni tanqid qilgan «Maymun
-
lar sudida tulkiga qarshi shikoyat bilan chiquvchi bo‘ ri», masallari 
diqqatga sazovordir. Ijtimoiy ziddiyatlar inson tabiatida azaldan ma-
vjud bo‘lgan kamchiliklar deb ko‘rsatiladi (“Bo‘ri bilan qo‘zichoq”).
«Yirtqich hayvonlar o‘lati» masalida ham yomonlik va zulm man
-
bai-saroy, qirol va uning yordamchilari qoralanadi. Ularning hayoti 
zo‘ravonlikka, kambag‘allarni eksplu tatsiya qilishga asoslangan, 
shuning uchun hukmdorlardan yaxshilik, shafqat kutish mumkin 
emas, degan xulosa masalning asosiy g‘oyasini ifodalaydi.
Shoirning ikkinchi to‘plamiga kirgan masallarida sotsi al satira ke
-
skinlashadi. Pul hukmronligi va uning halokatli ta’sirini («Etikdo‘z 
va ulgurji savdogar»), sudning sotqinligini («Mushuk, laycha va 
quyon») qirollik hukumati va din ahllarining yovuzliklarini («Ar
-
slon, bo‘ri va tul ki», «Ona arslonni ko‘mish marosimi», «Ruhoniy 
va murda») masallarida katta badiiy kuch bilan aks ettiradi.
Lafontenning dastlabki masallari tasviriga xos kinoya va kuzatu
-
vchilik o‘rnini, endi, 70-yillarning oxiriga ke lib, konkret sotsial sat
-

---

139
irik va realistik tasvir egallaydi. Hayvonlarning allegorik figurasi 
o‘rniga inson obrazi paydo bo‘ladi. («Dunaylik dehqon», «Savdogar, 
dvoryan, cho‘pon va shoh o‘g‘li»).
Lafonten antik dunyo, o‘rta asrlar va Uyg‘onish davri masalchilik 
traditsiyalarini o‘rganib, ularga favqulodda rea listik xarakter va sat-
irik ruh kiritadi, bu janrni yangi badiiy yuksaklikka ko‘taradi. Uning 
masallari soddaligi va o‘z davri ijtimoiy hayotini keng qamrab olishi, 
mehnatkash omma manfaatlarini qizg‘in himoya qilib chiqishi bilan 
qimmatlidir. XVII asr fransuz adabiyoti va, xususan, masalchilik jan
-
rining rivojlanishiga katta hissa qo‘shdi. 
Xullas, klassitsizm XVII asr G‘arbiy Ovrupa madaniyatining 
muhim bosqichi sifatida jahon adabiyoti tarixida o‘z o‘rniga ega. 
Mazkur yo‘nalish doirasida ijod qilgan yozuvchilar asarlarining ak-
sariyati hozirgi kunda ham g‘oyaviy mazmun va badiiy qimmatini 
saqlab kelmoqda.