O`zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi Toshkent davlat Yuridik universiteti Jinoiy odil sudlov fakulteti. Jinoiy odil sudlov fakulteti talabalariga o`qitilayotgan

Voyaga yetmaganlarga nisbatan tiklovchi odil sudlovni qo’llash bo’yicha xorij amaliyoti
Quyida xorijda qo’llaniladigan tiklovchi odil sudlov amaliyotidan ma’lumotlarni keltiramiz va yakunida ulardan o’zimizning milliy qonunchilikka tatbiq etilishi ijobiy ta’sirga ega bo’lishi haqida xulosa keltiramiz.Tiklovchi odil sudlov jinoiy xatti-harakatlar natijasida etkazilgan zararni tuzatishga urg'u beradi (Bazemore, 1998). Voyaga etmaganlar uchun odil sudlovni tiklash dasturlari jinoiy huquqbuzarlikdan eng ko'p jabrlanganlarni - odil sudlovga jalb qilingan yoshlarni, jabrlanuvchilarni va jamiyat a'zolarini javobgarlikni rag'batlantirish va jabrlanuvchilar va jamiyatning yetkazilgan zararni qoplash ehtiyojlarini qondirish uchun tortishuvsiz jarayonda birlashtiradi. jinoyat natijasida yuzaga kelgan (Bergseth va Bouffard, 2007; Bouffard, Cooper va Bergseth, 2017). Odil sudlovni tiklash dasturlarining muhim elementlari
- odil sudlovga jalb qilingan yoshlarning o'z harakatlari uchun javobgarlikni o'z zimmalariga olishlari,
- odil sudlovga jalb qilingan yoshlar va jabrlanuvchi o'rtasidagi muloqot olib borishlari kerak. Adolatga jalb qilingan yoshlarning huquqbuzarliklarni tuzatish bo'yicha harakatlarini o'z ichiga oladi. huquqbuzarlik natijasida etkazilgan zarar, jumladan kechirim so'rash, jarima to'lash yoki jamoat ishlarida qatnashish kabilar kiritilmoqda.
An'anaviy adliya tizimi yondashuvi bilan mutaxassislar quyidagi savollarni berishlari mumkin. Tiklovchi odil sudlov modelida savollar turlicha tuzilgan, masalan: jinoyat natijasida yetkazilgan zararning tabiati qanday va zararni tuzatish uchun nima qilish kerak (Ruhiy salomatlikni mustahkamlash va yoshlar zo‘ravonligiga qarshi kurashish milliy markazi, 2009 y.). Tiklovchi odil sudlov nuqtai nazaridan, adolatga jalb qilingan yoshlar o'zi etkazgan zararni tan olmaguncha va tuzatmaguncha reabilitatsiyaga erishib bo'lmaydi
Jabrlanuvchilarni, adolatga jalb qilingan yoshlarni, jamiyat a'zolarini va boshqa asosiy manfaatdor tomonlarni turli sharoitlarda birlashtirib, qayta tiklash adolati dasturlari yoshlarga o'z harakatlarining oqibatlarini tushunishga yordam berishga va ularga jamiyat bilan qayta aloqa qilish imkoniyatini berishga intiladi. Ushbu ikkala maqsadga erishilgandan so'ng, ularning qayta jinoyat qilish ehtimolini k

Voyaga yetmaganlar tomonidan sodir qilingan jinoyat ishlari yuzasidan hukm chiqarishda ularning jinoiy qilmishlariga xolisona baho berilishi, ularga nisbatan JKning 72, 87-moddalarini qo‘llash masalasini sudlar atroflicha, har tomonlama muhokama qilishlari lozim.

Sudlar voyaga yetmaganlarga nisbatan JKning 72 - moddasini qo‘llaganlarida sudlanganga sinov muddati davrida qanday muayyan majburiyatlar yuklatilishini (o‘qishni yakunlashi, ishga joylashishi va hokazolar) hukmda aniq ko‘rsatishlari shart.

Voyaga yetmaganlarga nisbatan jazo tayinlayotganda JK 82 va 86 - moddalari talablaridan kelib chiqish lozim bo‘lib, bunda JK 57 - moddasini qo‘llash talab etilmaydi. Sudlanuvchiga u aybdor deb topilgan JK Maxsus qismining moddasida nazarda tutilmagan boshqa yengilroq turdagi jazolarning tayinlanish hollari bundan mustasnodir.

Jinoyat-protsessual kodeksining 19-moddasi uchinchi qismida nazarda tutilgan hollarda shu Kodeksning 560-moddasiga muvofiq, voyaga yetmaganlar jinoyatlari to‘g‘risidagi ish yopiq sud majlisida ko‘riladi.

Agar dastlabki tergov organlari, asos bo‘la turib, Fuqarolik kodeksining 993 va 994-moddalarida ko‘rsatilgan shaxslar va tashkilotlarni fuqaroviy javobgar deb e’tirof etmagan bo‘lsa, sud bu masala yuzasidan tegishli ajrim chiqarishi lozim.

Sudlar voyaga yetmaganlar tomonidan sodir qilingan jinoyat ishlari sudda ko‘rilayotgandajinoyatni keltirib chiqargan sabablarni aniqlab, ularni bartaraf qilish uchun xususiy ajrim chiqarishlari shart.

Voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha idoralararo komissiyalar o‘z faoliyatini jamoatchilik asosida amalga oshiruvchi, voyaga yetmaganlar o‘rtasida huquq buzarlik sodir etilishi va ularni nazoratsiz qoldirish hollarining oldini oluvchi hamda ular o‘rtasida sodir etilayotgan huquq buzarlik va jinoyatlarning kelib chiqishi sabablari, shart - sharoitlarini aniqlash va bartaraf etish choralarini amalga oshiruvchi organ hisoblanishiga e’tibor qaratilgan.

Shu bois sudlar voyaga yetmaganlarning jinoyatlari haqidagi ishlarni ko‘rishda ushbu komissiyalarning o‘z vazifalarini lozim darajada bajargan-bajarmaganliklarini aniqlab, ularning faoliyatini xolisona baholab, aniqlangan kamchiliklarga nisbatan albatta tegishli munosabat bildirishlari shart.

Jinoyat Kodeksi 87-moddasi: Ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatni birinchi marta sodir etgan voyaga yetmagan shaxs, agar sodir etgan qilmishining xususiyatlari, aybdorning shaxsi va ishning boshqa holatlarini e’tiborga olib, uni jazo qo‘llamasdan turib ham tuzatish mumkin degan xulosaga kelinsa, javobgarlikdan ozod qilinib, ish voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha idoralararo komissiyada ko‘rishga topshirilishi mumkin.

Besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlash nazarda tutilgan uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatni birinchi marta sodir etgan yoki ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatni takroran sodir etgan voyaga yetmagan shaxsni, mazkur moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo’lsa, sud jazodan ozod qilish va unga nisbatan majburlov choralarini qo’llash to’g’risidagi masalani ko’rib chiqishi shart. 88-moddada voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan qo’yiladigan majburlov choralari turlari keltirilgan:
a) sud belgilaydigan shaklda jabrlanuvchidan uzr so‘rash majburiyatini yuklash;
b) o‘n olti yoshga to‘lgan shaxs zimmasiga yetkazilgan zararni o‘z mablag‘i hisobidan yoki mehnati bilan to‘lash yoki bartaraf qilish majburiyatini yuklash.
Ushbu chora agar yetkazilgan zarar belgilangan bazaviy hisoblash miqdorining o‘n baravaridan oshib ketmagan bo‘lsa qo‘llaniladi. Boshqa hollarda yetkazilgan zarar fuqaroviy huquqiy tartibda undiriladi;
v) voyaga yetmaganni maxsus o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish.

Voyaga yetmaganlarning jinyatlari haqidagi ishlar bo’yicha O’zbekiston Respublikasining Oliy sud Plenumi qarorida ham hozirgi kunda sudlar tomonidan ba’zan shu toifadagi ishlarni ko‘rishda jinoyat va jinoyat-protsessual qonun normalariga har doim ham rioya etmayotganliklari. Shuningdek, voyaga yetmaganlarning jinoyat sodir etishiga imkon bergan sabab va shart-sharoitlarni lozim darajada aniqlash va ularni bartaraf qilish choralari ko‘rilmayotganligi,sudlar tomonidan voyaga yetmaganlarga nisbatan jazo choralarini qo’llashda yo’l qo’yilayotgan ayrim xato va kamachiliklarga barham berishlik kerakligi, voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilgan jinoyat ishlarini sudda ko‘rish uchun tayinlash vaqtida sudlar ayblanuvchiga nisbatan qo‘llanilgan qamoqqa olish sifatidagi ehtiyot chorasining asosli ekanligini sinchiklab tekshirishlari, voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilgan jinoyat ishlarini sudda ko‘rish uchun tayinlash vaqtida sudlar ayblanuvchiga nisbatan qo‘llanilgan qamoqqa olish sifatidagi ehtiyot 5 chorasining asosli ekanligini sinchiklab tekshirishlari, . Voyaga yetmaganlar tomonidan sodir qilingan jinoyat ishlari sud muhokamasiga qo‘yilganda ayblanuvchi voyaga yetgan-etmaganligidan qat’i nazar, advokat ishtirok etishligi shart ekanligi haqidagi tavsiya va ma’lumotlar keltirilgan.