O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Qumuqtili.Qumiqtiliturkiytillarningqipchoqguruhigamansub. 

RossiyaningDog‘iston, 

qismanChecheniston, 

Indushiya, 

ShimoliyOsetiyaRespublikalaridatarqalgan. 

Qumiqtilidaso‘zlashuvchilarningumumiysoni 

282 

mingdanoshadi. 

(1990 

y. 

ma’l. 

k.) 

Qumiqtiliningasosan 

3 

ta: 

bo‘ynoq, 

qaytaq, 

xasavyurtlahjasifarqlanadi. 

Lahjalardafonetikvamorfologiktafovutlarmavjud. 

Qo‘miqtiliqipchoqguruhigamansubbo‘lsa-da, 

---

39 

 

undao‘g‘uztillarigamansubbelgilarhamkuzatiladi. 

Adabiyqo‘miqtili 

XX 

asrboshlaridaxasavyurtvabo‘ynoqlahjalariasosidashakllangan. 

Tatartili.Tatartili  –  turkiytillarningbiri.  RossiyaFederatsiyasiningTataristonRespublikasida, 

Boshqiriston, 

Chuvashiston, 

Mariy 

Yel, 

Udmurtiya, 

MoldaviyaRespublikasivako‘plabviloyatningayrimtumanlarida, 

shuningdekMarkaziyOsiyodavaOzarbayjonRespublikasidatarqalgan. 

So‘zlashuvchilarningumumiysoni 

7 

millionkishigayaqin. 

(XX 

asroxiri.) 

Sezilarlifonetikvamorfologiktafovutgaegauchlahjasibor: 

o‘rta,  g‘arbiy  (yokimishar),  sharqiy 

(yokisibirtatarlarilahjasi). Tatartilifonetikasi 10 unlifonemaningmavjudligi, lab-tish  v fonemasining, 

ch 

qorishiqundoshlariningyo‘qligi, 

ba’ziunlilaro‘rniningumumturkiyholatdanfarqlanishibilanajralibturadi. 

Morfologiyasidaanalitikzamonshakllari, 

yetakchife’lningko‘makchife’lbilanqo‘shilib, 

harakatningdavomiyligi, 

jadaddigi, 

tugallangan-

tugallanmaganligikabima’nolarniifodalashikengtarqalgan. 

Leksikasidaarabcha, 

forscha, 

ruschavarustiliorqalio‘zlashganbaynalminalso‘zlarko‘p.  Eskiadabiytatartiliyozmayodgorliklari  XII 

asrgamansub. 

 

XIX 

asro‘rtalaridanadabiytilxalqtilibilanyaqinlashaboshlashdi. 

Hozirgiadabiytatartilimorfologikjihatdanfonetikvaleksikjihatdano‘rtalahjada, 

morfologikjihatdang‘arbiylahjagayaqin. 

Yozuvi 

1927 

yildaarabgrafikasi, 

1927-39-

yilgachalotingrafikasi, 1939 yildanboshlabrusgrafikasiasosidashakllangan.