O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi м. T. Asqarova
Iqtisodiy о‘sishni va uni barqarorlashtirishni ta’minlashda pul-kredit
Yüklə 2,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5.5. Iqtisodiy о‘sishni va uni barqarorlashtirishni ta’minlashda pul-kredit sektorining о‘rni Pul-kredit siyosati deganda, tо‘liq bandlik sharoitida yalpi milliy mahsulotni ishlab chiqarishga Inflyatsiyaaning ta’sirini kamaytirish yoki bartaraf etish maqsadida muomaladagi pul miqdorini о‘zgartirishga qaratilgan chora-tadbirlar tushuniladi. Pul kredit siyosati davlat tomonidan belgilanadi va uni Markaziy Bank amalga oshiradi.Uning yordamida har qanday davlat mamlakatda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash vazifasini hayotga tadbiq etadi. Pul kredit siyosatini amalga oshirishning pirovard maqsadlari iqtisodiy о‘sish, tо‘liq bandlikni, baholarning hamda tо‘lov balansining barqarorligini ta’minlashdan iborat. Bu maqsadlarga erishish uchun milliy valyutani muomaladagi pul massasi, foiz stavkasi va milliy valyuta almashinuv kursining optimal kattaliklarini ta’minlab turish zarur bо‘ladi. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun Markaziy Bank qator vazifalardan foydalanadi. Pul-kredit siyosatining uchta asosiy vositasi ajratib kо‘rsatiladi: 1. Hisob stavkasi; 2. Majburiy zaxiralar normasi; 3. Ochiq bozordagi operatsiyalar. Markaziy bank ular yordamida pul yoki asosan bank depozitlari kо‘rinishidagi pul massasiga yoki foiz stavkasiga ta’sir о‘tkazadi, taklifini о‘zgartiradi va shular orqali pul-kredit muomalasini tartibga solib turadi. Pul-kredit siyosatini yuritish vositalaridan biri –majburiy bank zaxira meyorini о‘zgartirish siyosatidir. Majburiy zaxiralar – bu, kredit maqsadlari uchun ishlatilmaydigan bank omonatlarining bir qismidir.. Zaxira normasi ikki asosiy funksiyani bajaradi: bank likvidligini joriy tartibga solish uchun sharoit yaratadi va 62 kredit emissiyasini cheklaydi. Markaziy bank tijorat banklari Markaziy bankda ushlab turishga majbur bо‘lgan zaxiralarning eng quyi normasini о‘rnatadi va shu vosita yordamida ular kreditlash qobiliyatiga, imkoniyatiga ta’sir etadi. Bu meyor qanchalik yuqori bо‘lsa, ortiqcha zaxiralar shunchalik kam va tijorat banklarining kredit berish yо‘li bilan «pullarni barpo etish» qobiliyati past bо‘ladi. Ilk majburiy zaxira normalari AQSH da 1865- yilda joriy qilingan edi. Agar Markaziy bank majburiy bank zaxirasini kamaytirsa, ortiqcha bank zaxiralari ortadi, bu esa pul taklifining multiplikatsion ortishiga olib keladi. Masalan, ushbu meyor 25 foiz bо‘lsa, unda bankka qо‘yilgan 800 sо‘mdan 200 sо‘m majburiy bank meyorini tashkil etadi. Bunda bank faqat 600 sо‘mni qarzga berishi mumkin bо‘ladi. Endi faraz qilaylik, meyor 10 foizga tushiriladi, unda bank 720 sо‘mni qarzga berish imkoniyatiga ega bо‘ladi va boshlang‘ich pul taklifini 720 sо‘mga oshiradi. Majburiy bank zaxirasi meyorini kо‘tarish yordamida pul taklifini kamaytiradi. Zero, bu banklarning ortiqcha bank zaxiralari qisqarishiga olib keladi. Pul-kredit siyosatini о‘tkazishda bu vosita butun bank tizimining asoslariga ta’sir etadi. Turli mamlakatlarda qо‘llanilayotgan majburiy zaxira normalari turlichadir. Yuqori Inflyatsiyaa darajasi sharoitida Janubiy Koreyada bu norma – 100 foiz bо‘lgan bо‘lsa, Italiyada – 25 foizni, Yaponiyada bor yо‘g‘i – 2.5 foizni tashkil etadi. О‘zbekiston Respublikasida majburiy zaxiralash normasi keyingi о‘n yil davomida sezilarli darajada kamaydi (5.1-jadval). Bunday pasayish pul multiplikator miqdorining kattalashishiga va albatta iqtisodiyotda pul taklifining ko‘payishiga olib keladi.Tijorat banklari ortiqcha rezervlarining ko‘payishi ularning aktiv operatsiyalarini ko‘paytiriadi va bu iqtisodiyotning real sektori rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Pul kredit siyosati vositalari albatta alohida-alohida ishlatilishi shart emas. Aksincha ko‘pincha bir necha vosita birdaniga qo‘llanilishi, ya’ni kompleks siyosat o‘tkazish amaliyotda tez-tez uchrab turadi. |