O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi м. T. Asqarova

5.1. Davlat budjetining iqtisodiy mohiyati va uning tarkibiy to‘zilishi 
Davlatning asosiy vazifalaridan biri iqtisodiyotni barqarorlashtirish 
hisoblanadi. Bunday barqarorlashtirishga monetar siyosat vositalari qatori fiskal 
siyosat orqali ham erishiladi. Fiskal siyosat shuningdek, budjet-soliq siyosati deb 
ham aytiladi.
Budjet-soliq siyosati deganda noinflyatsion YAIM ishlab chiqarish 
sharoitida iqtisodiyotda tо‘liq bandlilikni, tо‘lov balansining muvozanatini va 
iqtisodiy о‘sishni ta’minlashga qaratilgan davlat xarajatlari va soliqlarini 
о‘zgartirishni о‘z ichiga olgan chora tadbirlar tushuniladi. 
Iqtisodiyot turg‘unlik yoki pasayish davrida bо‘lgan vaziyatlarda davlat 
tomonidan rag‘batlantuvchi fiskal siyosat-fiskal ekspansiya olib boriladi. YA’ni, 
davlat qisqa muddatda iqsodiyotning pasayishi muammosini davlat xarajatlarini 
oshirish yoki soliqlarni kamaytirish, yohud ikkalasini bir vaqtning о‘zida olib 
borish evaziga hal etadi. Uzoq muddatda davlat xarajatlarining yuqori bо‘lishi va 
soliqlarni kamaytirish ishlab chiqarish omillarining о‘sishiga va natijada, iqtisodiy 
salohiyatning kо‘tarilishiga olib kelishi mumkin. Ammo, bunga Markaziy bank 

---

55 
tomonidan olib boriladigan pul-kredit siyosatidan samarali foydalanish va davlat 
xarajatlari tarkibini maqbul holatga olib kelish orqaligina erishish mumkin. 
Iqtisodiyotda tо‘liq bandlik va ortiqcha talab natijasida Inflyatsiyaa kelib chiqishi 
mumkin bо‘lgan vaziyatlarda cheklovchi fiskal siyosat – fiskal restriksiya olib 
boriladi. Cheklovchi fiskal siyosat davlat xarajatlarini kamaytirish yoki soliqlarni 
oshirish yoki bо‘lmasa ikkala tadbirni bir vaqtda olib borish orqali iqtisodiyotning 
davriy о‘sishini chegaralashdan iborat. Qisqa muddatli davrlarda ushbu tadbirlar 
talab Inflyatsiyasini kamaytiradi. Uzoq muddatli davrlarda esa yuqori soliqlar 
iqtisodiyotda stagnatsiyaga olib kelishi mumkin. Bu esa mamlakatning iqtisodiy 
salohiyatini izdan chiqaradi. Bunga davlat xarajatlaridan samarasiz foydalanish 
qо‘shimcha turtki bо‘lishi mumkin.