47
Modelning asosiy jihati shundaki, unga iste’molchi nafliligi funksiyasi
kiritilgan. Ushbu jihat modeldan xulosa chiqarishga yordam beradi. Iste’molchi
nafliligi
nafaqat hajmidan, balki uning tarkibidagi mahsulot turi, sifatini
о‘zgarishini о‘z ichiga oladi. Shuning uchun modelga iste’mol tovarlari hajmini
о‘rniga, mahsulot turini inobatga oluvchi iste’mol indeksi kiritilgan.
Modelning asosiy g‘oyasi shundaki, iste’molchi iste’mol
tovarlari turini
kо‘paytirish orqali nafliligini oshiradi. Natijada iste’molchi iste’mol tovarlari turini
oshirishi bilan iste’mol indeksi bilan bir qatorda iste’molchi nafliligi oshishiga olib
keladi.
Ushbu holat iste’molchi о‘zini tanloviga asoslanadi, ya’ni: yangilik hohishi,
alohida belgilarga e’tibor berishi, originallik va boshqalar. Bu esa mahsulot turini
kо‘payishiga olib keladi. Hattoki mahsulot sifatini yaxshilanishini inobatga
olmagan holda tovar va xizmatlarning turi iqtisodiy о‘sishga kuchli ta’sir
kо‘rsatadi. Bu holda, iste’mol hajmi 2-3 xil navdagi tovar va xizmatlar bilan
chegaralanib qolmay, 50-10 xil navli tovar xizmatlar bо‘lishi nazarda tutiladi.
Oddiy iste’molchining ma’lum vaqt oralig‘idagi
naflilik funksiyasi
doimiy о‘zgaruvchan elastiklik bilan ifodalaniladi, u esa
t
N
turdagi har kunlik
iste’mol tovarlari turiga bog‘liq bо‘ladi.
0
)
(
dt
t
V
e
pt
→
1
1
)
(
v
v
U
→
1
0
)
(
t
N
t
t
di
i
x
V
1
(1)
Bu yerda
r –
iste’molchining vaqt oralig‘idagi
tanlovi subyektiv diskont
stavkasi;
V
– mahsulot turini inobatga olgan holda iste’mol indeksi;
-
mahsulotlarning iste’mol qilinishi elatikligi;
t
– tovar miqdori, vaqt о‘tishi bilan
kо‘payib boruvchi 0 dan N gacha; N – t vaqtda mavjud tovarlar turi.
Bu holda iste’mol indeksi tovar turiga bog‘liqligi uzluksiz deb olinadi. Bu
shart tovarlar turining katta miqdorda deb olingandan kelib chiqgan va har bir
tovar umumiy miqdorda kichik ulushga ega deb olinadi. Modelga iste’mol
indeksini tovar miqdori bilan tadqiq qilinsa xato bо‘lmaydi. Bu holda iste’mol
indeksini quyidagicha ifodalash mumkin:
48
N
i
i
N
i
i
c
C
c
C
0
1
0
~
)
(
~
,
1
(2)
Iste’molchi oldida ikki muammo yuzaga kelishi mumkin:
birinchidan,
iste’molchi
t
N
te’molni mksimallashtirish kerak, statistik maksimallashtirish:
nafliligi eng yuqori mahsulotni tanlashi kerak; ikkinchidan, shu vaqtda naflilikni
maksimallashtirish uchun optimal hajmda
mahsulot sotib olishi kerak, dinamik
maksimallashtirish. Bu holda iste’molchi budjet chegarasi quyidagicha
ifodalaniladi:
t
N
t
t
t
t
t
L
w
di
i
x
i
p
B
R
B
0
)
(
)
(
(3)
Bu yerda,
t
B
- iste’molchi nominal aktivlari,
t
R
- nominal foiz stavkasi,
)
(
i
p
t
- bir birlik mahsulot narxi,
t
w
- nominal ish haqqi,
L
- mehnat hajmi.
Iste’molni statistik optimallashtirish uchun ma’lum vaqt oralig‘ida
о‘zgaruvchilar belgilab olinadi va ushbu vaqtdagi
z
daromadning budjet chegarasi
quyidagicha ifodalaniladi:
t
N
z
di
i
x
i
p
0
)
(
)
(
(4)
Oniy naflilik funksiyasi ushbu budjet chegarasiga qarab quyidagicha
maksimallashtirish mumkin:
1
0
1
)
(
max
t
N
i
t
di
t
x
v
,
1
(5)
Natijada Lagranj usuli orqali quyidagicha ifodalash mumkin:
)
(
)
(
1
1
1
i
p
i
x
(6)
i
– tovarga bо‘lgan istemolchi nafliligiga optimizatsion shartini qо‘ysak, u holda
quyidagi natijaga erishamiz:
1
1
)
(
)
(
i
p
i
x
(7)
Bu yerda,
-
i
tovarga bо‘lgan talabning narx bо‘yicha elastikligi.
49
Modelga ilmiy tadqiqot sektorini kiritishda
Grossman va Xelpman ishlab
chiqarish funksiyalariga Pol Romer modelidagi yangi ishlanmalarning oqimni
tashqi samarasidan foydalangan. Tadqiqot sektori modelda quyidagi kо‘rinishga
ega bо‘ladi:
t
t
L
N
b
N
2
2
(8)
Bu yerda,
2
b
-
tadqiqot sektorining samaradorlik kо‘rsatkichi,
t
N
- mavjud
tovarlarning kо‘paygan qismi,
t
L
2
tadqiqot sektoridagi mehnat hajmi. Jumladan
t
L
1
yakuniy sektordagi mehnat hajmi.
Iqtisodiyotdagi umumiy mehnat hajmi doimiy bо‘lib, u quyidagicha
ifodalaniladi:
const
L
L
L
t
t
2
1
(9)
Modelda mehnat yagona о‘zgaruvchi ishlab chiqarish omili sifatida olingan.
Mavjud mahsulot hajmining oshishi tadqiqot sektori samaradorlik kо‘rsatgkichiga
ijobiy ta’sir kо‘rsatadi. Modelda oldingi ilmiy texnik
ishlanmalar yangi jarayonga
ta’sir kо‘rsatishi inobatga olingan. Raqobat muhitida patentdan foyda olish
chegaralanganligi deb faraz qilingan.
Dostları ilə paylaş: