Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

Dispers sistemalarning barqarorligini oshirish muammolari. 
Dispers 

---

160 
sistemalarning barqarorligini oshirish muammosini hal qilishda P.Rebinderning 
strukturalar hosil boʻlish va sirt-faol moddalarning ta‘sir etishiga oid ilmiy ishlari 
katta ahamiyatga ega boʻldi. Agar kolloid sistemaga oz miqdor sirt-faol modda 
qoʻshilsa, sirt-faol modda ikki xil ta‘sir etishi mumkin; koʻp hollarda dispers 
fazada peptizatsiya roʻy beradi, ya‘ni koagulyatsion struktura hosil boʻlishida 
ishtirok etadigan mayda zarrachalar sonining ortishi sustlashadi va koagulyatsiya 
pasayadi. Sistemaning mexanik 
mustahkamligi sirt-faol qoʻshimchalarni 
kontsentratsiyasining ortishi bilan ortadi (79-rasm).
79-rasm. Sirt-faol moddalar bilan stabillashgan zarrachalarning oʻzaro 
ta’sirlashish sxemasi: 
1-zarrachalar; 2- sirt faol moddali adsorbsion qavat; h-adsorbsion 
qavat qalinligi; H-zarrachalar orasidagi masofa. 
Yuqoridagi 69-rasmdan koʻrinishicha, zarracha sirtida hosil boʻlgan 
adsorbsion qavat zarrachaning xususiy faolligini va shuningdek, ularning oʻzaro 
ta‘sirlashish qobiliyatini susaytiradi va natijada sistemaning agregativ barqarorligi 
ortadi. 
Ba‘zi hollarda, masalan, kristallanish jarayonida sirt-faol modda qoʻshilsa, 
uning molekulalari yangi hosil boʻlayotgan faza kurtaklarida adsorbsiyalanib, 
kristallar shaklini oʻzgartiradi, natijada kristallning oʻsishi sekinlashadi (80-rasm).
80-rasm. Kolloid zarrachalarning himoyalanish sxemasi. 
 
Shu bilan sistemaning disperslik darajasi ortib, hosil boʻladigan kristall 
strukturaning mustahkamligi kuchayadi. 

---

161 
Quyidagi 81-rasm (a) dan koʻrinadiki, zarracha sirtiga adsorbsiyalangan sirt-
faol moddalar yoki yuqori molekylyar birikmalar zarrachaning Broun harakatini 
susaytiradi va kam harakatchan zarrachalar toʻqnashishi kamayadi, buning 
natijasida barqarorlik ta‘minlanadi.