Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova
Yüklə 5,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
| , C
σ Modda t°, C σ Suyuq geliy -270 0,22 Chumoli kislota 25 36,8 Suyuq azot -193 8,27 Osh tuzi 803 113,8 Suyuq ammiak 10 24,25 Anilin 25 43,2 Geksan 25 17,9 Suv 25 71,95 Uglerod (IV)-xlorid 25 25,02 Qо‗rg‗oshin 350 442,0 Benzol 25 28,2 Oltin 700 1207,6 Uglerod (IV)-sulfid 25 31,5 Platina 2000 1819,0 Etil spirt 25 22,1 75 Suyuqlik sirt tarangligini kamaytiradigan moddalar sirt-faol moddalar deyiladi. Ularga spirtlar, kislotalar, efirlar, sovun, aromatik birikmalar, uglevod, oqsillar va boshqa moddalar kiradi. Suyuqlikning sirt tarangligini oshiradigan moddalar sirt-nofaol moddalar deyiladi va ular jumlasiga oson gidratlanadigan anorganik tuzlar kiradi. Suyuqliklar ichida simob eng katta sirt taranglikka ega, undan keyin suv va organik moddalar turadi, siqilgan gazlar eng kichik sirt taranglik namoyon qiladi. Suyuqliklarda sirt taranglikning harorat koeffitsienti d dT kritik haroratgacha о‗zgarmas qiymatga ega. Kritik haroratga yetganda suyuq va gaz fazalar orasidagi farq yо‗qolib sirt taranglik nolga teng bо‗lib qoladi. Suyuqlik – suyuqlik sistemasida ham, kritik erish haroratida (ya‘ni, ikkala suyuqlik bir-birida cheksiz eruvchan bо‗lib qolgan haroratdan keyin) sirt taranglik nolga teng bо‗lib qoladi. D.I.Mendeleyev 1860-yilda (havo bilan chegaralangan) suyuqliklarning sirt tarangligining haroratga bog‗liq ravishda о‗zgarishiga asoslanib, suyuqliklarda kritik harorat mavjudligini oldindan aytib berdi va keyinchalik Endryus uni 1869- yilda tajribada isbotlashga muvaffaq bо‗ldi. Sirt taranglik harorat о‗zgarishi bilan (kritik haroratdan ancha past haroratlar intervalida): tenglamaga muvofiq tо‗g‗ri chiziq bо‗ylab kamaya boradi. Bu tenglamadan ( ) kelib chiqadi. Agar sirt qavatni xarakterlovchi kattaliklar uchun termodinamikadan Gibbs-Gelmgols tenglamasi p d G G H T dT ni tatbiq qilsak: d u T dT tenglamaga ega bо‗lamiz. Bu yerda, u – sirtning tо‗liq energiyasi. Agar tenglamani harorat bо‗yicha differensiallasak: 2 2 0 du d d d du T yoki dT dT dT dT dT 76 Binobarin, ushbu tenglama qо‗llaniladigan haroratlar chegarasida suyuqlik sirtining umumiy energiyasi haroratga bog‗liq emas. Ana shu xususiyati uchun ham sof suyuqliklarning solishtirma sirt energiyasi molekulalararo kuchlarni xarakterlashda eng muhim kattaliklardan biri hisoblanadi. Masalan, suv 20°C da σ = 72,75 erg/cm 2 ; u=118,0 erg/cm 2 (u ning bu qiymati 4°C dan 100°C ga qadar о‗zgarmaydi). Yana shuni ham aytib о‗tish kerakki, suyuqlikning sirt tarangligi sirt yuzasini 1 cm 2 ga о‗zgartirishda bajarilgan ish Gibbs energiyasining о‗zgarishiga tengdir: –∆G = A bundan A = – σ Sirt taranglik orqali sistemani entropiyasi orasidagi bog‗lanishni ham aniqlash mumkin: G S bu yerda, ∆S - sirtning о‗zgarishi. Termodinamikaning d G p S dT ifodasini qо‗llab, yangi sirt hosil bо‗lishida entropiya о‗zgarishi uchun quyidagi tenglamaga ega bо‗lamiz: p d S S dT Agar G H T S ni nazarda tutsak, yangi sirt hosil bо‗lishi uchun entalpiya о‗zgarishi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: p d H S d T dT d dT tenglamaga asoslanib, yangi sirt paydo bо‗lishida entropiya qanday о‗zgarishi haqida fikr yurita olamiz. Darhaqiqat, harorat oshganida sirt taranglik kamayganligi uchun ∆ S>0 bо‗ladi. Demak, yangi sirtning hosil bо‗lishi entropiyaning kattalashishi bilan sodir bо‗ladi. Bu jarayon vaqtida sistema tashqi muhitdan energiya yutadi. Yuqori dispers holatdagi mahsulot hosil bо‗lishida ∆H ning qiymati bir necha kJ/mol ga teng bо‗lishi mumkin. Masalan, yuqori dispers holatdagi natriy bromidning hosil bо‗lish entalpiyasi kristall natriy bromidning hosil bо‗lish entalpiyasidan 14,22 kJ/mol kichik. Xulosa qilib aytganda, yangi 77 sirtning hosil bо‗lish jarayoni termodinamik jihatdan о‗z-о‗zicha sodir bо‗ladigan jarayondir. Shuningdek, sirt taranglik suyuqlikning qutblanishini ham xarakterlaydi va bunda qutblanish deganda molekulalar kuch maydoni intensivligini inobatga olinishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Yüklə 5,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|