O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

2.1.4-rasm.
1967-yil iyun oyidagi ARPA kompyuter tarmog‘ining 
tuzilishi [23]. 
 
ARPAnet loyihasining yaratilishi tarmoqlararo o‘zaro 
aloqalar protokollar ishlab chiqilishiga olib keldi, unda bir nechta 
alohida tarmoqlarni yagona "tarmoqlarning tarmog‘iga" aylanish-
iga mumkin edi. 
Kelajakda ARPANET tarmog‘i faol ravishda o‘sib, rivojlana 
boshladi – ko‘plab  fanlar olimlari undan foydalanishni bosh-
ladilar .
1973-yilda tarmoqqa Buyuk Britaniya va Norvegiyaning bi-
rinchi xorijiy tashkilotlar ulandi va tarmoq xalqaro aylandi.
1977-yilda, ARPANET 111 xost kompyuterlardan va 1983- 
yilda – 4000dan iborat edi va Amerika Qo‘shma Shtatlari bo‘ylab 
joylashgan edi. Gavayi va Yevropa bilan yo‘ldoshli aloqa tashkil 
qilingan edi.
1983-yil 1-yanvarda ARPANET tarkibidagi barcha komp-
yuterlar bir vaqtning o‘zida TCP/IP protokoliga ulandi. Shunday 
qilib, Internet hozirgacha rivojlanib borishi mumkin bo‘lgan 
standart yaratildi . 

---

111 
1989-yilda, Yevropa fizika markazining (CERN) xodimi 
Tim Berners - Li global gipermatnli tizimini - World Wide Web 
standarti (WWW) yaratgan . 
1994-yilda Mark Endrissen va Jim Clark e-tijorat imkoni-
yatlarni kengaytiradigan yangi Netscape web-brauzerni
namoyish etdi. 
1994 -ilda Jeff Bezos AQSHda Amazon kompaniyasiga asos 
solgan 1995-yil iyul oyida Amazon internet do‘koni o‘zining 
web- saytini ochdi. Hozirgi kunga kelib Amazon – dunyoning 
eng yirik internet – do‘kon hisoblanadi. 
1996-yildaVisa International va MasterCard International 
yirik to‘lov tizimlari plastik kartalari texnologiyasi asosida 
texnologik kompaniyalari bilan birgalikda SET - plastik kartalari 
asosida himoyalangan internet - hisoblarning yagona ochiq 
standarti yaratilishini e’lon qildi. 
Shuni ta’kidlash kerakki, elektron tijorat kontseptsiyasi
tushunchasi 
Internet 
tarqalishib 
ketishidan 
oldin 
paydo 
bo‘ldi. Ammo faqat 2000 - yillardan boshlab elektron biznes bank 
sektori va elektron ma’lumotlar almashuvidan tashqariga chiqdi 
va biznesni yuritishning samarali vositasi sifatida keng rivojlandi. 
2004-yildan to hozirgi kungacha elektron biznes jadal 
rivojlanmoqda va hozirgi kunda biznesni yuritish va amalga oshi-
rish uchun barcha Internet texnologiyalarini o‘z ichiga olgan yirik 
portallar va gigaportallarning birlashishi bilan ajralib turad. Bunga 
sheriklar va etkazib beruvchilarni tanlash, tadqiqotlar o‘tkazish, 
savdo bozorini nazorat qilish va hisobga olish, mavjud xizmatlar 
va onlayn maslahatlar, elektron e’lonlar taxtalarini va boshqalarni 
tanlash imkonini beradigan tizimlarni o‘z ichiga oladi. Tar-
moqdagi hujjatlarni avtomatlashtirish tizimlari keng joriy etilishi
tashkilot ichida ham, pudratchilar bilan ham ma’lumot almashish 
tezligini oshirishga imkon beradi va natijada ushbu omillar bilan 
bog‘liq xarajatlarni sezilarli darajada kamaytiradi. 
O‘z xizmatlarini keng qamrovli xizmat - korporativ mi-
jozlarga ham, oxirgi iste’molchiga ham xizmat ko‘rsatadigan 
Internet-vositachilar paydo bo‘lmoqda . Ular avtomatlashtirilgan 

---

112 
axborot kanallari orqali mijozlariga xizmat ko‘rsatish boyicha 
ishlarni olib boradi: 

sotishdan oldin ishlar (bitim oldidan amalga oshiriladigan 
funktsiyalar) potensial xaridorlar va buyurtmachilar bilan ishlash, 
onlayn marketing; 

onlayn buyurtmalar (bevosita bitim bilan bog‘liq vazi-
falari) - xizmat xaridorlar va iste’molchilar, maxfiy axborotni 
muhofaza qilish; 

moliyaviy xizmatlar – buyurtmalarni bajarish bilan bog‘liq 
onlayn-tranzaktsiyalarning tarkibiy qismlari; 

xizmat ko‘rsatish shartnomasi funksiyalari – xaridorga to-
varlarni ko‘rish va ularga buyurtma berish imkoniyatini beradigan 
funksiyalar; 

logistika (ijro) – xaridni xaridorga yetkazib berish; 

sotishdan keyingi ishlar – buyurtma, hisob-kitob, al-
mashtirish, nizolarni hal qilish holatini kuzatish.