O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Moslashgan suv sathlari. Agar bir daryoda bir nechta suv o‘lchash posti bo‘lsa, ularda qayd etilgan suv sathlarining tebranishi bir-biriga o‘xshash, ya’ni moslashgan bo‘ladi. Bunday holatni bir xil tabiiy geografik sharoitda, o‘zaro yaqin masofada joylashgan daryolardagi postlarda qayd etilgan suv sathlarining o‘zgarishida ham ko‘rish mumkin. Mana shu o‘xshashlik va moslikni o‘rganish maqsadida tegishli postlardagi kuzatishlar natijalari asosida suv sathlarining yil ichida tebranish grafiklari birgalikda chiziladi .

11-rasm. Moslashgan suv sathlarini aniqlash chizmasi.

Suv sathlarining davriy o‘zgarish grafiklari maxsus tahlil qilinib, ulardagi moslashgan suv sathlari belgilab olinadi.

Moslashgan suv sathlari deb suv sathi rejimining o‘zgarishi bir xil fazalarda kuzatiluvchi suv sathlariga aytiladi.

Grafikdan suv rejimining turli davrlariga mos keladigan 25-30 ta moslashgan suv sathlari belgilanib, ularning qiymatlari va kuzatilgan kunlari maxsus jadvalda qayd etiladi (1-jadval).

1-jadval

Moslashgan suv sathlari va ular qayd etilgan kunlar

Nuqtalar	Yuqori post		Quyi post
	N, sm	Kun	N, sm	Kun
1	244	3.04	546	6.04
2	242	5.04	542	7.04
3	297	14.04	577	14.04
4	274	22.04	562	22.04
5	276	26.04	563	27.04
6	398	5.05	620	5.05
7	336	11.05	599	13.05
8	326	18.05	590	19.05
9	316	24.05	589	24.05
10	420	13.06	634	14.06
11	415	21.06	648	20.06
12	440	29.06	662	28.06
13	314	4.07	578	4.07
14	436	19.07	657	19.07
15	352	25.07	592	25.07
16	412	31.07	643	31.07
17	396	7.08	613	5.08
18	416	8.08	633	8.08
19	402	13.08	619	13.08
20	417	22.08	625	22.08
21	300	31.08	563	31.08
22	371	4.09	624	3.09
23	263	13.11	561	13.11
24	251	29.11	543	2.12
25	248	15.12	540	19.12

Yuqorida keltirilgan jadvaldagi juft suv sathlarining qiymat­lari asosida moslashgan suv sathlarining bog‘lanish grafigi chiziladi. Agar moslashgan suv sathlari orasida bog‘lanish mavjud bo‘lsa, nuqtalar bir xil yo‘nalishda zich joylashgan bo‘ladi va ular aso­sida bog‘lanish chizig‘i o‘tkaziladi .

12-rasm. Moslashgan suv sathlarining bog‘lanish grafigi

Moslashgan suv sathlari orasidagi bog‘lanish grafigidan bir necha amaliy maqsadlarda foydalanish mumkin. Masalan, quyi postdagi suv sathini oldindan prognoz qilishda, u yoki bu postdagi kuzatilmay qolgan suv sathlarini tiklashda va boshqa maqsadlarda bu grafik juda katta amaliy yordam beradi.

III. Suv sathini kuzatish ma’lumotlarini maxsus qayta ishlash (Amaliy qism)

3.1.Suv sathini kuzatish daftarchasini qayta ishlash va gidrometeorologik elementlarning oylik tebranishi kompleks grafigini chizish

I. Berilgan: Chotqol daryosi Chorvoq postida 1985 yil iyun oyi uchun to’ldirilgan KG-1 daftarchasidan ko’chirma.

II. Quyidagilar bajarilsin:

1. Daftarcha tanqidiy ko’z bilan qarab chiqilsin va kuzatuvchining kuzatuvlarni to’ǵri olib borilganligi aniqlansin.

2. Daftarchadan faqat kuzatuvchining dalada kuzatgan malumotlarigina ko’chirib olinsin.

3. Daftarchadagi malumotnomadan foydalanib, suv o’lchash posti reykalarining orttirmalari qayta hisoblab chiqilsin va har bir kuzatish muddati uchun suv sathining «0” grafik tekisligidan bo’lgan balandligi hisoblansin

4. O’rtacha 10 kunlik, o’rtacha oylik, oylik maksimal va minimal suv sathlari hisoblansin.

5. O’rtacha kunlik suv harorati va havo harorati hisoblanib, ularning o’rtacha oylik maksimal va minimal miqdorlari topilsin.

6. Hisoblash malumotlari asosida gidrometeorologik elementlar (suv sathi, suv harorati, havo harorati va atmosfera yoǵinlari)ning oy ichidagi tebranishi kompleks grafigi chizilsin.

Ishni bajarish tartibi

1. Daftarcha tanqidiy ko’z bilan qarab chiqiladi va kuzatuvlar to’ǵri olib borilganligi aniqlanadi.

2. Daftarchadan faqat kuzatuvchining dalada kuzatgan malumotlari ko’chirib olinadi (3.1.-jadval).

3. Daftardagi spravochnik jadvalida post reykalarining orttirmalari qayta hisoblab chiqiladi va ular yordamida har bir kuzatish muddatidagi suv sathining “0” grafik tekislikka nisbatan balandliklari aniqlanadi (3.2.-jadval)

4. O’rtacha 10 kunlik, o’rtacha oylik, oylik maksimum va minimum suv sathlari hisoblab topiladi.

3.1-jadval

KG-1 daftarchasini qayta ishlash

sana	soat	Suv sathi, sm				Harorat
		Reyka	Sanoq	“O” grafik balabdligi	O’rta	Suv		Havo
						O’lchan	O’rt	O’lchan	O’rt
1	8	1	67	222		11.4		14.2
	20	1	61	216	219	12.6	12.0	22.4	18.3
2	8	1	67	222		11.3		15.0
	20	1	60	215	218	12.8	12.0	25.0	20.0
3	8	1	64	219		11.0		17.0
	20	1	56	211	215	12.8	11.9	25.0	21.0
4	8	1	65	220		11.2		15.8
	20	1	59	211	217	13.0	12.1	24.2	20.0
5	8	1	68	223		11.6		15.8
	20	1	59	214	218	13.2	12.4	26.8	21.3
6	8	1	67	222		12.0		17.8
	20	1	58	213	218	13.4	12.7	24.8	21.3
7	8	1	64	219		12.0		17.4
	20	1	56	211	215	13.0	12.5	25.0	21.2
8	8	1	59	214		12.0		16.0
	20	1	52	207	210	12.8	12.4	22.0	19.0
9	8	1	50	205		11.5		19.2
	20	1	46	201	203	13.4	12.4	24.6	21.9
10	8	1	49	204		12.4		19.4
	20	1	46	201	202	14.4	13.4	25.4	22.4
11	8	1	52	207		12.6		20.2
	20	1	49	204	206	14.4	13.5	28.0	24.1
12	8	1	56	211		13.4		22.6
	20	1	54	209	210	13.5	13.4	21.8	22.2
13	8	1	56	211		12.0		16.4
	20	1	50	205	208	14.0	13.0	25.2	20.8
14	8	1	50	205		12.6		17.2
	20	1	46	201	203	13.8	13.2	25.2	21.1
15	8	1	46	201		12.4		15.4
	20	1	42	198	199	12.6	13.4	24.4	19.9
16	8	1	45	200		12.6		16.6
	20	1	40	195	198	15.0	13.8	25.8	21.2
17	8	1	46	201		12.4		17.6
	20	1	42	197	199	15.0	13.7	24.6	21.2
18	8	1	47	202		13.0		18.2
	20	1	43	198	200	14.8	13.9	25.6	21.9
19	8	1	50	205		12.8		18.8
	20	1	44	199	202	15.4	14.1	26.8	22.8
20	8	1	48	203		14.0		21.8
	20	1	44	199	201	15.0	14.5	26.4	24.1
21	8	1	48	203		14.0		15.8
	20	1	48	203	203	12.3	13.2	24.2	20.0
22	8	1	42	197		12.2		14.8
	20	1	37	192	194	13.2	12.7	20.88	17.8
23	8	1	32	187		11.8		12.6
	20	1	20	175	181	13.6	12.7	20.6	16.6
24	8	1	68	182		11.8		12.0
	20	1	66	180	181	13.6	12.7	23.4	17.7
25	8	1	67	181		12.2		12.6
	20	1	65	179	180	14.7	13.4	25.4	19.0
26	8	1	66	180		12.5		13.8
	20	1	66	180	180	15.0	13.8	25.0	19.4
27	8	1	67	181		13.0		14.8
	20	1	66	180	180	15.0	14.0	26.2	20.5
28	8	1	68	182		13.4		16.2
	20	1	65	182	182	16.0	14.7	25.6	20.9
29	8	1	67	182		14.2		17.0
	20	1	66	181	182	16.2	15.2	28.2	22.6
30	8	1	68	182		14.0		17.2
	20	1	66	180	181	16.3	15.2	28.4	22.8

5. O‘rtacha sutkalik suv harorati, suv sathi, havo haroratlari hisoblanib, ularning o‘rtacha oylik, maksimum va minimum qiymatlari topiladi

6. Hisoblangan gidrometeorologik elementlarning bir oy ichidagi tebranish kompleks grafigi chiziladi.

3.1-jadval davomi

Jami oy uchun		6005	O’rt I dekada	12.4
O’rtacha oylik		200	O’rt II	13.6
Eng katta	5/223		O’rt.III	13.8
Eng kichik	23/175		O’rtacha oylik	13.3

Ma’lumotar jadvali

“o” grafik balandligi 767,0 m

Reper reyka	Nivellirlangan sana				Reper balandliklarining o’zgarishini qaysi vaqtdan qabul qilish kerak
	9.X.1997 yil		13.IV.1995 yil
	Balandligi	Orttirma	Balandligi	Orttirma
Rp6	770.010				Pr №1 uchun +155 orttirma qabul qilinadi
PR 1	786.556	+156	768.556	156
PR 2	768.144	+144	768.144	+114