O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

yuk tashish hajmini 
aniqlash va uni trans port turlari o'rtasida oqilona taqsimlash ke rak bo'ladi.
Yuk tashish hisob-kitoblarida quyidagi ko'rsatkichlardan foydalaniladi: tashiladigan 
yuklarning hajmi, yuk tashis hning o'rtacha masofasi, yuk oborotining hajmi.
Tashiladigan yuklarning hajmini aniqlash uchun normativ yoki umumlashtirilgan hisob-
kitoblar hamda balans usullaridan foydalaniladi.
Birinchi usul asosan tashiladigan yuklar hajmini aniqlashning dastlabki bosqichlarida 
qo'llaniladi. Shu koeffitsient yuklarning alohida turlari bo'yicha hisoblanadi va bundan avvvalgi 
yillardagi tashilgan yuklar shu mahsulotni ishchlab chiqarish hajmiga bo'linadi. Masalan, 2002 yilda 
O'zbekistonda 3292,5, mln. tonna ko'mir qazib olingan, bundan 3087,7 mln. tonna tashiladigan bo'lsa, 
yuk tashish koeffitsienti
3087.7 
K =
----------- = 0.94 ni tashkil etadi.
3292.5
Masalan, 2003 yilda 3384,2 mln. tonna ko'mir qazib olinadigan bo'lsa, bunda tashiladigan yuklarning 
hajmi quyidagicha topiladi (3384,2x0,94=3181,15 mln. tonna).
Yuklarning barcha turlari bo'yicha 
tashiladigan yuklar hajmi aniqlanib milliy iqtiso diyot 
bo'yicha umumiylashtiriladi.
Hisoblangan 
summaning to'g'riligini isbotlash uchun balans usulidan foydalaniladi. 
Bu 
usulni qo'llash balans hisob-kitoblar tizimiga va eng avvalo 
mahs ulotni ishlab chiqarish va iste'mol 
qilish balansiga asoslanadi. 
U quyidagi ko'rsatkichlardan iborat bo'ladi:
49

---

1.
Yuklarning nomi 
2.
Resurslar: 
2.1.
Ishlab chiqarish 
2.2.
Yilning boshiga qoldiq 
2.3.
Boshqa tushumlar 
2.4.
Jami resurslar 
3. Resurslaming taqsimlanishi:
3.1.
Mahalliy iste'mol 
3.2.
Korxona transportida tashiladigan yuklarning qismi 
3.3.
Yilning oxiridagi qoldiq 
3.4.
Jami xarajatlar 
4. Tashib ketish mumkin bo'lgan yuklarning hajmi (jami resurslar+jami xarajatlar)
Tashib ketiladigan yukning hajmi resurslar jami qismidan resurslarni taqsimlash qismini ayirish 
yo'li bilan aniqlanadi.
Undan so'ng tumanlararo balans yoki shaxmat balansi yordamida iste'molchi tumanlar va 
etkazib beruvchi tumanlar aniqlab olinadi.
Tuman ishlab chiqarish va iste'mol balanslari ishlab chiqilgandan keyin mas'ul tashkilotlar 
tomonidan respublikaga tashib kelinadigan va tashib ketilad igan yuklarning umumiy hajmi