O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

boshqarish tizimini 
takomillashtirish maqsadlarida «O'zbekiston havo 
yo'llari» milliy aviokompaniyasi (1992), «O'zbekiston avtomobil transporti» («Uzavtotrans») 
davlat aktsiyadorlik koorporatsiyasi (1993), «O'zbekiston temir yo'llari» davlat-aktsiyadorlik 
kompaniyasi (1994) va boshqa mahkamalar tashkil etildi. Mamlakatda transport korxonalari davlat 
ishtirokidagi aktsionerlik kompaniyalari, ko фoratsiyalari, ochiq turdagi aktsionerlik, mas'uliyati 
cheklangan jamiyatlarga, jamoa korxonalariga aylantirildi.
Respublikada avtotransport vositalarining bir qismi (avtobuslar, yuk va engil mashinalar) 
jamoa xo'jaliklari, fuqarolarning mulki. Sanoat va q ishloq xo'jaligida ishlab chiqarishning o'sishi, 
keng miqyosdagi kapital qurilishi transport moddiy- texnika bazasining yuksalishi bilan yuk va 
yo'lovchilar tashish hajmlari ham orta boradi. Respublikaning umumiy yuk oborotida transport 
turlarining salmog'i ham o'zgardi. Bugungi kunda umumiy foydalanishdagi va sanoat transporti 
turlarida yuk va yo'lovchilaming asosiy qismi avtomobil transportida tashiladi (yuklaming 70%; 
yo'lovchilarning esa 30% i).
Respublikaning transport tizimi 
te mir yo'l, 
avtomobil yo'llari,zamonaviy uskunalar bilan 
jihozlangan 
vokzallar, stantsiyalar, yuk omborlari, pristanlar, 
havo flotining yirik 
aerovokzallari 
va boshqa infrastruktura bo'linmalarini qamrab oladigan murakkab iqtisodiyot 
majmuini tashkil etadi.
Temir yo'l transporti. 
Temir yo'l transportining yo'lovchilar hamda yuk tashishdagi 
salmog'i kattadir. O'zbekiston temir yo'lining 1972 yilda qurilgan Qo'ng'irot-Beynov magistrali 
Qozog'iston orqali Rossiyaning markaziy, Janubiy, Ural mintaqalariga tutashgan. Xovos-Aris 
magistrali ham mamlakatni Qozog'iston orqali yana Rossiyaning Sibir, Uzoq sharq mintaqalari 
bilan, Qo'qon-Dushanbe yo'nalishi Tojikiston, Toshkent-Turkmanboshi yo'li Turkmaniston bilan 
bog'lay di.
Respublika temir yo'llarining uzunligi 7,0 ming km.dan oshiq, shu jumladan umumiy 
foydalaniladigan qismining uzunligi 3,8 ming km, asosan sanoat korxonalariga tortilgan (umumiy 
foydalanilmaydigan) temir yo'llaming uzunligi 3,1 ming km ni tashkil etdi.
O'zbekistonda dastlabki temir yo'l 1886-88 yillarda Forob stantsiyasidan Samarqandgacha 
yotqizilgan (Krasnovodsk-Chorjo'y temir yo'lining davomi). Bu temir yo'l 1895-1897 yillarda 
Qo'qongacha, 1899 yilda Toshkentgacha etkazildi. 1906 yilda Toshkent-Orenburg temir yo'li 
ishgatushdi.
1994 yil noyabrda O'zbekiston Respublikasida joylashgan temir yo'l korxonalari va 
bo'limlari, loyiha-konstruktorlik va boshqa tashkilotlari va muassasalari negizida «O'zbekiston 
temir yo'llari» davlat-aktsiyadorlik kompaniyasi tashkil etildi. O'zbekiston Respublikasi mamlakat
45

---

mustaqilligi va iqtisodiyoti uchun ulkan ahamiyatga ega bo'lgan Xitoy, Koreya, Yaponiya, Eron, 
Turkiya va §arbiy Evropaning janubi bilan tutashtiradigan Transosiyo magistral! (Istambul-
Toshkent-Olmaota-Pekin) qurilishida hissabay ishtirok etmoqda. Bu magistralning Drujba 
stantsiyasi (Qozog'iston), Turkman!stonda Tajas-Saraxs va Eronda Saraxs-Mashhad qlsmlar! qurib 
foydalanlshga topsh!r!ld! (1996y!l, 13may) va yo'lda poezdlar qatnov! boshland!. Respubllka 
quruvchllar! uzunllg! 133 km bo'lgan Tajas-Saraxs yo'Un! qurishda faol Ishtirok etishd!. 
O'zbeklton Tem!r yo'l! kelajakda bu katta yo'lnlng markazly bo'g'ln! bo'Ub qolad!. Bu yo'ldan 
Buxoro-Beynov orqal! Evropaga, Tajan-Saraxs orqal! Yaq!n Sharq mamlakatiariga ch!q!sh 
mumkln. RespubUka tem!r yo'l transportln! rivojlantirish Ist iqbollar! Iqtisodly Hamkorllk 
Tashklloti mamlakatiar! (Eron, Poklston, Turkiya, Markaziy Osiyo davlatiari, Afg'oniston, 
Ozarbayjon) o'rtasidagi Kvetta rejasida belgilangan vazifalar bo'yicha hamkorlik yo'nalishida ham 
ishlab chiqilmoqda.
«O'zbekiston temir yo'llari» 50 mingdan ortiq turli tipdagi yuk vagoni va Germaniyada 
tayyorlangan refrejeratorlarga, 1450 yo'lovchilar tashiladigan vagonga ega. Kompaniyaning temir 
yo'ldan foydalanishga mas'ul bo'lgan Toshkent, Farg'ona, Buxoro, Orol bo'yi, Qarshi temir yo'l 
bo'limlari bor.
Tashiladigan yuklarning asosiy qismini qurilish materiallari (umumiy tashiladigan yuk 
hajmining 21%), paxta tolasi (3%), neft va neft maxsulotlari (35%), g'alla, tsement, kimyoviy 
maxsulotlar va mineral o'g'itlar, ko'mir, sabzavot va bos hqa yuklar tashkil etadi. Yuk tashishda 
teplovozlar, yo'lovchilar tashishda teplovoz va elektropoezdlar xizmat ko'rsatadi. O'rta hisobda har 
yili temir yo'l transportida 15,0 mln.dan oshiq yo'lovchi tashiladi. Yo'lovchilarga xizmat 
ko'rsatishda, ayniqsa shaharlar atrofidagi qatnovda elektropoezdlardan tobora kengroq 
foydalanilmoqda.
O'zbekiston yagona temir yo'l tarmog'ini vujudga keltirish bo'yicha Navoiy - Uchquduq -
Nukus, Sulton Uvays - Nukus yo'nalishlarida temir yo'lni rekonstruktsiyalash va elektrlashtirish 
ishlari ketayapti. 233 km li §uzor - Boysun - Qumqo'rg'on temir yo'li qurilishi bu hududlarni 
ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishda katta ahamiyatga egadir. Respublikada hozirgi vaqtda temir 
yo'llarni elektrlashtirishga katta e'tibor berilyapti. Masalan: Toshkent-Angren yo'nalishida 120 
km.li temir yo'lni elektrlashtirish ishlari boshlangan. Toshkent-Samarqand temir yo'li 
elektrlashtirildi va 3,5 soatda Toshkentdan Samarqandga eltib qo'yadi. Ilgari bu masofa 8 soatni 
olar edi.