O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universitet mavzu

3-savol. Davlatning iqtisodiyotga ta‘sir qilish usullari va vositalari 
Davlat milliy iqtisodiyotni tartibga solishda bir qator usullardan 
foydalanadi
. Bu usullarni umumlashtirib quyidagicha guruhlash mumkin: 
1. Bevosita ta„sir qilish usullari; 
2. Bilvosita ta„sir qilish usullari; 
3. Tashqi iqtisodiy usullar. 
Ma„lumki, markazdan boshqarish tartibi ustun bo‟lgan mamlakatlarda 
dvlatning qitisoiy jarayonlarga aralashuvida bevosita ta„sir qilish usullari ustun 
bo‟lsa, bozor iqtisodiyoti esa birinchi navbatda, iqtisodiy jarayonlarni bilvosita 
tartibga solish bilan bog‟langan. Shu bilan birga barcha mamlakatlarda 
iqtisodiyotning 
davlat 
sektori 
mavjud. 
Davlat 
sektorini 
boshqarish 
mulkchilikning davlat shakliga asoslanib, u asosan quyidagi uchta yo’l orqali 
shakllanadi
: 
1) Ishlab chiqarish vositalari egalariga pul yoki qimmatli qog‟ozlar bilan 
tomon to‟lash orqali mulkni milliylashtirish; 
2) Davlat byudjeti mablag‟lari hisobiga yangi korxonalar, ba„zi hollarda 
yaxlit tarmoqlarni barpo etish; 

---

3) Davlat tomonidan xususiy korporatsiyalarning aktsiyalarini sotib olish va 
apralash davlat-xususiy korxonalarini tashkil etish. Bu uchinchi yo‟l ustun ravishda 
amal qilmoqda. 
O’zbekiston iqtisodiyotida davlat sektorining ulushi
,
umumiy hajmga nisbatan foizdа 
Ko’rsatkichlar 
 
 
Yillar 
 
 
2004 2005 2006 2007 2008 
Yalpi ichki mahsulot 
24,2 
24,2 
22,2 
20,7 
20,6 
Sanoat mahsuloti 
20,7 
21,6 
20,6 
20,1 
18,7 
Qishloq xo‟jaligi mahsuloti 
0,8 
0,5 
0,3 
0,2 
0,1 
Qurilish ishlari 
10,1 
9,0 
12,6 
10,6 
10,4 
Transport 
64,3 
62,1 
61,6 
52,9 
51,7 
Aloqa 
3,2 
3,0 
3,0 
3,2 
3,3 
CHakana savdo aylanmasi 
1,1 
0,4 
0,3 
0,2 
0,2 
Aholiga pullik xizmat ko‟rsatish 
28,7 
25,7 
23,4 
20,2 
20,5 
Tashqi savdo aylanmasi 
26,6 
23,4 
17,6 
17,4 
23,8 
Iqtisodiyotda band bo‟lgan ishchilar 
soni 
23,0 
22,9 
22,4 
22,1 
21,6 
Manba: O’zbekiston Respublikasi davlat Statistika qo’mitasi ma‘lumotlari
. 
Davlat iqtisodiyotni bevosita tartibga solishda ma„muriy vositalardan 
foydalanadi. Ma„muriy vositalar davlat hokimiyati kuchiga tayanadi va taqiqlash, 
ruxsat berish va majbur qilish xususiyatidagi tadbirlarni o‟z ichiga oladi. Ayniqsa 
ishlab chiqarish tanazzulga uchragan davrda iqtisodiyotga bilvosita ta„sir qilish 
tadbirlari kam samarali bo‟lib,