O`zbekiston respublikasi

1.4 Ekstraktorlarning turlari va tuzulishi.
Sanoatda ishlatiladigan ekstraktorlar asosan uch turga bo’linadi: aralashtirish tindirish, kolonnali markazdan qochma kuch ta’sirida ishlaydigan.
Aralashtirish, tindirish, kollonnali ekstraktorlar.
Eng oddiy davriy ishlaydigan aralashtirish tindirish ekstraktorlari vazifasini aralashtirgichli qurilmalar bajaradi. Bir pog`onali ekstraksiyalashni uzluksiz olib borish uchun ikki qism (aralashtirish va tindirish) dan iborat qurilmalar ishlatiladi
Eng oddiy tindirgich gorizontal joylashgan idishdan iborat. Tindirgichning hajmi bo’ylab suyuqlik laminar rejim bilan harakat qiladi, natijada aralashma ikki qismga ajraladi. Yengil fraksiya (ekstarkt) idishning tepasida joylashgan shtutser orqali chiqadi. Og`ir fraksiya (rafinat) esa tindirgichning pastki qismidagi shtutser va sifon orqali tashqariga chiqadi.
Aralashmalarni ikki qismga ajratishda murakkab tuzilishga ega bo’lgan boshqa tindirish qurilmalari (gidrosiklonlar, sentrifugalar va markazdan qochma separatorlar) ham keng ishlatiladi.
Sanoatda ko’pincha ikkita suyuq fazani aralashtirish va ajratish operasiyalari bitta qurilmada amalga oshiriladi. Bunday qurilmalar aralashtirish tindirish ekstraktorlari deb ataladi. Dastlabki eritma L va erituvchi tegishli quvurlar orqali aralashtirish kamerasiga yuboriladi. Aralashtirish zonasida aralashtirgich doim ishlab turadi. Hosil bo’lgan aralashma yuqoriga ko’tariladi, so’ngra halqasimon bo’shliq orqali ajratish zonasiga o’tadi. Og`ir fraksiya L qurilmadan sifonli quvur orqali, yengil fraksiya P esa qurilmaning yuqorisiga joylashgan shtutser yordamida tashqariga chiqadi. O’zaro ta’sir qilayotgan suyuqliklar maxsus quvur orqali retsirkulyatsiya qilinadi
Kolonnali ekstraktorlar.
"Suyuqlik-suyuqlik" sistemasiga mo’ljallangan kolonnali ekstraktorlar o’z
navbatida ikki turga bo’linadi:
1) qo’shimcha energiya berilmaydigan qurilmalar;
2) tashqaridan qo’shimcha energiya beriladigan qurilmalar.
Birinchi turga sochib beruvchi, nasadkali va g`alvirsimon ekstraktorlar, ikkinchi turga esa rotorli, pulsasion, vibrasion va boshqa ekstraktorlar kiradi.
Suyuqlikni sochib beruvchi ekstraktorlar ichi bo’sh silindrsimon kolonnadan iborat, bunda fazalardan bittasi yaxlit oqim bilan, ikkinchi faza esa qarama-qarshi yunalishda mayda tomchilar holatida harakat qiladi. Bunday qurilmalar oddiy tuzilishga ega, biroq ularning samaradorligi juda kam. Nasadkali ekstraktorlarning tuzilishi absorbsiya va rektifikatsiya uchun ishlatiladigan shunga o’xshash qurilmalardan farq qilmaydi.
Sanoatda ko’pincha g`alvirsimon tarelkali ekstraktorlar keng ishlatiladi. Bunday ekstraktor vertikal silindrsimon qobiq 7 va quyilish moslamalari 3 bo’lgan g`alvirsimon tarelkalar 2 ga ega.
Kolonnaning ishlashi quyidagicha boradi. Og`ir faza (OF) shtutser 4 orqali kolonnaga uzluksiz