Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

2. X-XII ásirlerde dóretiwshilik etken Orta Aziyalı alımlar hám shayırlar 
dúnya mádeniyatına hám ilimine salmaqlı úles qostı. Olardıń hárbiri enciklopedist
alımlar, shayırlar edi. Olardan Muhammad al-Xorezmiy (783-850) «Al-jabr val 
muqabala» kitabın jazıp, házirgi algebra (al-jabr) hám algoritm ilimlerine tiykar 
saldı. (Bul atama al-Xorezmiy húrmetine qoyılǵan). Ol Xorezmde tuwılǵanı ushın 
al-Xorezmiy taqallusin alǵan. 
Ábiw Nasır Farabiy (873-950). Ol házirgi Qazaqstan Respublikasınıń 
túsliginde Farab elatında tuwılǵan, shıǵısı boyınsha qıpshaq qáwimlerinen bolǵan. 
Tuwılǵan jeriniń húrmetine Farabiy taqallusin alǵan. Óziniń talantlı ilimiy 
miynetlerine bola hám Aristoteldiń kitapların grek tilinen arab tiline awdarǵanı, 
olarǵa túsindirmeler jazǵanı ushın Shıǵıstıń Aristoteli, «Muallimus saniy» –
«Ekinshi muǵallim» (Aristotelden keyingi ullı ustaz) degen ataqlarǵa iye bolǵan. 
Matematika, astronomiya, medicina, filologiya, muzıkatanıw, siyasattanıw, 
(politologiya), etika, logika, filosofiya ilimleri menen qatar shuǵıllanıp, 160 tan 
aslam ilimiy miynetler jazǵan. Aristoteldiń «Metafizika», «Poetika» kitaplarına 
túsinikler jazıp, olardı musılman oqıwshılarınıń túsiniwine qolaylastırıp arab 
tilinde qayta jazǵan. Shıǵıstıń kóp ǵana danıshpanları Aristotel menen Platondı usı 
Farabiydiń awdarmaları hám túsindirmeleri arqalı bilgen. Ullı alım Ibn Sina 
Aristoteldiń «Metafizika» kitabın eski grek tilinde 40 mártebe oqıǵanın, biraq 
túsine almaǵanın, sońınan Farabiydiń bul kitapqa túsindirmesin oqıp tolıq 
túsingenin hám Farabiydiń danalıǵına qayıl qalǵanın esleydi.

---

31 
Farabiy óziniń «Baxıt-saadatqa erisiw haqqında», «Jaqsı adamlardıń qalası» 
h.b. kitaplarında erkin jámiyet, adamlardıń baxıtlı jasawı, kámil (jetik) insandı 
tárbiyalaw, ilim hám maǵripet haqqında orta ásirlik tariyxıy sharayatlardan kelip 
shıǵıp oy-pikir júritedi. Onıń bul kitapları dúnyajúzilik gumanizmniń 
rawajlanıwına salmaqlı úles qostı. Onıń miynetleri XII ásirden baslap-aq Evropada 
latın tiline awdarıla basladı.