O’zbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

Pitkeriw qaniygelik jumısınıń maqset hám wazıypaları. Joqarıda keltirip o'tilan pikirler ilimiy jumıs temasınıń oǵada aktuallıǵınan dárek beredi. Qaniygelik jumıstıń maqseti de áne usılardan kelip shıǵadı. Bul izertlew óz aldına to'mendegi wazıypalardı qoyadı :
\ Respublikamızda muzeylerdiń finanslıq rejesin qáliplestiriw, olardı sho'lkemlestiriwde jergilikli jıynawshı ornı máselesin ko'rip shıǵıw ;
\ muzeyge toplanǵan buyımlardıń mazmun hám mánis tárepten ulıwmalastırilishini úyrenip shıǵıw ;
\ muzeylar dúzilisi stilistikası, muzeylerdiń jıynaw toplaw, ilimiy túsindiriwlov hám de noshirlik iskerliginiń ilimiy tiykarların analiz qılıw ;
^bazar ekonomikası sharayatında muzey jumısların jańa forma hám usıllardan paydalanıw ornına janlandırıp barıw sıyaqlı túrme-túr wazıypalardı orınlawǵa ko'nlikpe payda etinishi ushın muzeyler iskerligi menen qızıǵıwshılarǵa keń hám ilimiy tiykarda bilim beriliwi baqlaw hám sho'lkemlestiriwdi úyrenedi.
Temanıń teoriyalıq -stilistik -muzey iskerligi tuwrısında muzeylerdiń finanslıq rejesin qáliplestiriw hám qárejetler quramı boyınsha bólistiriw dáwirinde júz bergen waqıya hám de hádiyselerge munasábet, ilimiy analiz, xalıslıq, tariyxıylıq -ilimiylik temanıń teoriyalıq -stilistik tiykarın quraydı.
Birinshi prezidentimiz Islam Karimovning do'retpeleri, ásirese «Tariyxıy yadız keleshek joq», «Azat hám obod watan, erkin hám jetkilikli turmıs -sońı maqsetimiz», «Joqarı ruwxıylıq -kiyim-kenshekmes kúsh» kitapları hám so'ylewlerinde bildirilgen pikirler shınıǵıwalanı úyreniwde teoriyalıq tiykar boldı.
Kurs jumısınıń dúzilisi. Pitkeriw qaniygelik jumısı 3 bap, 4 bólim, juwmaq hám paydalanılǵan derek hám ádebiyatlar diziminen ibarat.

TIYKARǴÍ BÓLIM

I. BAP. MUZEY ISKERLIGIN RESURSLARÍN QOLLAP-QUWATLAW

1.1.Muzey salasın finanslıq támiynlewdiń kóp kanallı sistemasın qáliplestiriw.

Social-materiallıq tarawda institutlar hám materiallıq joybarlardı finanslıq támiynlewdiń zamanagóy usılı bolǵan kóp kanallı finanslıq támiynlew sisteması bar. Sistemanıń mazmun-mánisi finanslıq aǵıslardı, atap aytqanda, mámleket byudjeti qarjları, qáwenderler, qáwenderler hám qayırqomlıqshılar qarjların birlestiriwden ibarat.
Arnawlı bir maqset hám wazıypalar ushın kóp kanallı finanslıq támiynlew sistemasın qáliplestiriw qábileti materiallıq mákemeler hám muzeylerge ekonomikalıq jaǵdayǵa demde integraciyalasıw hám mádeniyat tarawına qoyılatuǵın talaplarǵa múnásip juwap beriw imkaniyatın beredi.
Házirgi waqıtta nızamshılıǵına muwapıq, mámleket, kommerciya hám kommerciyalıq bolmaǵan materiallıq shólkemlerdiń, sonday-aq muzeylerdiń finanslıq resursları tómendegilerden qáliplestiredi:
1. Maqsetli tushumlar (shólkem tárepinen qabıl etilgen hám shólkem (fizikalıq shaxs ) tárepinen belgilengen maqsetli maqsetlerde paydalaniletuǵın buyım-múlk, sonday-aq aqshalar formasında - maqsetli finanslıq támiynlew dáregi).
2. Biznes dáramatları :
— pullik xızmetler kórsetiw;
— mahsulotlar islep shıǵarıw ;
— mulkdan paydalanıw (ijara hám basqalar ).
3. Kreditler (joybarlardı ámelge asırıw ushın aqshalardı tartıw, kredit shólkemleri hám basqa fizikalıq hám yuridikalıq adamlardıń kreditleri formasında islep shıǵarıw ). Byudjet mákemeleri kredit shólkemleri hám basqa fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardan ssudalar alıwǵa haqılı emes, byudjetler hám mámleket byudjetinen tısqarı fondlarınıń ssudalari bunnan tısqarı.
4. Basqa :
— kirish, aǵzalıq, maqsetli tólewler;
— vasiyatnoma boyınsha miyrasxorlıq jolı menen.
Maqsetli tushumlar, itimal, mámleket hám mámleketlik emes muzeylerdi finanslıq támiynlewdiń eń zárúrli dáreklerinen biri bolıp tabıladı. Maqsetli dáramatlarǵa tómendegiler kiredi:
1. Byudjet qarjları hám mámleket byudjetten tısqarı fondlarınıń qarjları :
— byudjet mámleket (qala ) muzeylerine shólkemdiń dáramatları hám ǵárejetleri smetasiga muwapıq ajıratılǵan ;
— davlat buyırtpası hám mámleket programmaların ámelge asırıw sheńberinde basqa shólkemlerge ajratıladı.
2. Xalıq aralıq hám shólkemleriniń grantlari, arnawlı bir shártler tiykarında.
3. Qayırqomlıqlar.
4. Qayırqomlıq járdemi.
5. Xalıq aralıq texnikalıq járdem.
Mámleket sektorın reformalaw munasábeti menen mámleket salıq tólewshiler qarjların jumsaw natiyjeliligin asırıw maqsetinde mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri hám fondların finanslıq támiynlewge ruxsat beredi.
Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri social -materiallıq tarawda hár qıylı hám túrme-túr iskerlikti ámelge asıradılar, sonday-aq túrli máseleler boyınsha háreketlerdi muwapıqlastırıw yamasa social, ilimiy, tálim hám járdem kórsetiw.
Bazar ekonomikasına ótiw dáwirinde muzeyler qosımsha finanslıq támiynlew dáreklerine shaqırıq qılıw múmkinshiligine iye boldı. Qayırqomlıq hám qáwenderlik badallaridan paydalanıw olardıń finanslıq mútajliklaridagi boslıqtı byudjet qarjları menen bir qatarda bólekan toltırıwǵa múmkinshilik beredi.
Muzeylerge qáwenderlik járdeminiń tiykarǵı baǵdarları hám formaları tómendegilerden ibarat :
— mulkni, sonday-aq naq pulni ótkeriw;
— ishlarni orınlaw ;
— xizmat kórsetiw;
— intellektual iskerlik nátiyjelerin támiyinlew;
— boshqa qollap-quwatlaw.
Biraq, qáwenderlik hám qayırqomlıq materiallıq járdemdiń túrli tarawları bolıp, túrli tariyxıy túbirlerge, sociallıq-ekonomikalıq tábiyaatqa, social -materiallıq nátiyjelerge iye.
Qáwenderlikten ayrıqsha bolıp esaplanıw, qayırqomlıq járdemi bıyparq jáne social maqsetlerge qaratılǵan. Qayırqomlıq járdemin kórsetetuǵın shólkem usınıń menen kompaniyanıń nátiyjeli social siyasatti alıp baratuǵın social juwapkerli struktura retinde ózine tartatuǵınlı túsin jaratadı. Qáwenderlik - bul brend (sawda belgisi) yamasa kompaniyanıń málim tovarlar hám xızmetler óndiriwshisi retindegi imidjini ilgeri jıljıtıw.
Muzeyler hám biznes ortasındaǵı sheriklik hám óz-ara munasábetlerdiń taǵı bir túri - patronaj - patronaj (tekǵana finanslıq, bálki shólkemlestirilgen). Qáwenderlik aǵzalıq formasında shet el muzey biznesinde keń qollanıladı hám kóbinese muzeylerdi tiykarǵı finanslıq dáramat menen támiyinleydi. Óz gezeginde, qáwenderlerge olarǵa kórsetilayotgan qollap-quwatlaw dárejesi hám kólemine qaray túrli jeńillik hám jeńillikler beriledi.. Biraq, bir qatar sebeplerge kóre, muzeylerdi qollap-quwatlawdıń bunday túri ele keń tarqalmaǵan.

1.2.Qayırqomlıq fondlari, muzey salasındaǵı qayırqomlıq programmaları.

Byudjet sxemasınan kóp kanallı finanslıq támiynlewge ótiw mádeniyat mákemeleri tárepinen aqsha jıynaw sıyaqlı iskerlikti rawajlandırıw menen baylanıslı. Aqsha jıynaw - bul kommerciyalıq bolmaǵan joybarlardı ámelge asırıw ushın aqshalardı tartıwǵa qaratılǵan ilajlar kompleksi. Mádeniyattı basqarıwda aqsha jıynaw ekonomikanıń kommerciya hám kommerciyalıq bolmaǵan sektorları ortasındaǵı sheriklik sisteması retinde qaraladı..
Resurs jıynaw (anglichan tilinen fundraising — fond — aqshalar, resurslar ; rising — liftiń, ascent; AQSHda FR) — joybar hám programmalardı ámelge asırıw ushın túrli dereklerden aqshalardı tartıw hám jıynash. Aqshalardı tartıw bazar ekonomikası sharayatında zamanagóy basqarıw, basqarıw iskerliginiń quramalı texnologiyalarınan biri bolıp tabıladı.
Aqsha jıynaw kommerciyalıq bolmaǵan joybarlar ushın aqshalardı izlew menen baylanıslı bolıp, olar, qaǵıyda jol menende, kommerciya maqsetlerinde ámelge asırilmaydi. Gáp tiykarlanıp kommerciyalıq bolmaǵan (kommerciyalıq bolmaǵan ) tarawdaǵı social áhmiyetke iyelik etiw joybar hám programmalardı qollap-quwatlaw haqqında barıp atır, bunda bunday joybarlardı ámelge asırıwda qatnasıwshılar payda keltirmeydi, bálki sociallıq-ekonomikalıq, siyasiy, kommunikativ hám basqalardıń ayırım abzallıqlarına iye boladı..jobalar.
Hár bir aqsha jıynaw kampaniyası qatań belgilengen wazıypalarǵa iye, olarǵa kóre aqsha jıynawdıń eki tiykarǵı túri ajratıladı : joybar hám operatsion.
Joybar qarjların jıynawloyiha hám programmalardı ámelge asırıw ushın zárúr aqshalardı qosıwdı maqset etken. Bul joybar shólkemlestiriwshileri ushın da, finanslashtiruvchi tárep ushın da aqshalardı tartıw hám jiynawdıń eń qolay forması bolıp tabıladı. Bul aqshalardan paydalanıw boyınsha anıq belgilengen maqsetlerdiń bar ekenligi, aqsha jıynaw ushın kem ǵárejetler ornına zárúrli finanslıq dereklerdi tartıw, sonıń menen birge, social áhmiyetke iye joybar hám programmalardı ámelge asırıwda qatnasıwdan anıq jeńillikler alıw múmkinshiligi bar ekenligi menen baylanıslı.
Operatsion aqsha jıynawtijorat rejiminde ámelge asırıp bolmaytuǵın iskerlik menen shuǵıllanatuǵın shólkem hám mákemelerdiń ámeldegi ǵárejetlerin oraw ushın aqshalardı tartıw menen baylanıslı. Operatsion aqshalardı tartıw - bul aqshalardı tartıwdıń kemrek nátiyjeli forması, sebebi kiretuǵın aqshalar belgilengen maqsetke iye emes hám shólkemdiń ámeldegi byudjetinde toplandı. Olar mıynet haqın tólew, kommunal hám materiallıq ǵárejetlerdi oraw ushın isletiliwi múmkin, bunıń nátiyjesinde investorlarning bunday finanslıq támiynlewge qızıǵıwshılıqı azayadı.
Eki jaǵdayda da mablag 'to'plash mápler jámiyetshiliginiń bar ekenligi yamasa qurılısın óz ishine aladı. Tiykarınan, aqsha jıynaw kóp vektorlı social seriklikti qáliplestiriw hám rawajlandırıw ushın social texnologiya bolıp tabıladı.
Muzey qarjların jıynaw kampaniyaların joybarlaw da ulıwma marketing strategiyasına, da málim bir joybar ushın islep shıǵılǵan arnawlı strategiyaǵa tıykarlanıwı múmkin. Aqsha jıynaw kampaniyasın joybarlawdan aldın aqsha tartinadigan programma (joybar ) islep shıǵilıwı kerek. Bunday programma aqsha jıynaw kampaniyası baslanıwınan 4-6 ay aldın payda bolıwı kerek. Aksiyaǵa tayarlıq sheńberinde tómendegiler belgilenedi:
— homiylik strategiyası ;
— byudjetdan tısqarı finanslıq támiynlewdi talap etetuǵın iskerlik túrleri dizimi;
— muzokaralar kestesi hám potencial qáwenderler menen baylanıslar programması ;
— homiylar ushın arnawlı ilajlar.
Aqsha toplaw iskerliginde maǵlıwmatlar bazasın, informaciya hám reklama materialların tayarlawdı óz ishine alǵan informaciya támiynatı zárúrli áhmiyetke iye.
mádeniyat mákemelerinde, sonday-aq muzeylerde aqsha jıynawdıń eń zárúrli ózgesheligi - bul materiallıq shólkemdiń byudjetine emes, bálki arnawlı islengen ǵárezsiz shólkemlerge aqshalardı tartıw ushın ǵárezsiz bólindiler - qayırqomlıq jámiyetleri hám fondlarini shólkemlestiriw bolıp tabıladı. Qayırqomlıq fondlari hám jámiyetlik shólkemlerin ashıwń zárúrli abzallıǵı olardıń ǵárejetlerdi joybarlaw hám byudjetten tısqarı aqshalardı tartıwda ǵárezsizligi bolıp tabıladı. Qayırqomlıq fondı hám jámiyetlik shólkemi qayırqomlıq shólkemleriniń túrli shólkemlestirilgen-huqıqıy formaları bolıp, sezilerli ayırmashılıqlarǵa iye.
Qayırqomlıq ámeliyatında muzeylerde qayırqomlıq shólkemleri iskerliginiń altı modeli ámeldegi:
1) oddiy ishkimodel nızamlı ǵárezsiz bolmaǵan jámiyetlik shólkemi yamasa fondına muzeydiń strukturalıq bólindileri (Tretyakov galereyası, muzeyi dosları klubları hám basqalar ) retinde islewge múmkinshilik beredi;
2) murakkab ishkimodel muzeydiń strukturalıq bólindileri (Ermitaj dosları klubı, " Ermitaj" studentler klubı ) retinde isleytuǵın bir neshe jámiyetlik shólkemleriniń iskerligi menen xarakterlenedi;
3) oddiy sırtqımodel jámiyetlik shólkemine málim bir muzeyni (Amsterdamdagi Ermitaj dosları jámiyeti) qollap-quwatlaw ushın ǵárezsiz yuridikalıq shaxs retinde háreket qılıw imkaniyatın beredi;
4) murakkab sırtqımodel muzeyge biriktirilgen qayırqomlıq fondları hám jámiyetlik shólkemleriniń keń tarmaǵı menen xarakterlenedi, bir muzeyni qollap-quwatlaw ushın yuridikalıq shaxs retinde islengen bir neshe ǵárezsiz qayırqomlıq shólkemleri (qayırqomlıq fondlari, jámiyetleri hám Ermitaj dosları klubları );
5) avtonommodel jámiyetlik shólkemine muzeyden ǵárezsiz túrde jumıs alıp barıw imkaniyatın beredi, usınıń menen birge sheklengen muǵdardaǵı materiallıq shólkemlerge finanslıq járdem kórsetedi (Stroganov qayırqomlıq fondı );
6 ) mustaqilModel, basqarıw qararların qabıllawda hám shegaralanbaǵan muǵdardaǵı mádeniyat mákemelerin (" Simfonik orkestr" qayırqomlıq fondı ) qollap-quwatlawda ǵárezsiz yuridikalıq shaxs retinde iskerlik jurgiziwshi jámiyetlik shólkeminiń tolıq ǵárezsizligi menen xarakterlenedi..
Bul modellerdi bir yamasa bir neshe muzeyler iskerligi sheńberinde tabıslı birlestiriw múmkin. ishki hám sırtqı modellerdiń kombinatsiyası eń keń tarqalǵan bolıp, muzeyler natiyjeliligin asırıw hám muzey joybarları hám programmaları ushın qosımsha aqshalardı tartıw imkaniyatın beredi.
Jáhán ámeliyatında aqsha toplawdan tısqarı mádeniyat mákemeleriniń finanslıq turaqlılıǵındı támiyinleytuǵın bir qatar basqa qurallar da bar. vaqfni da sonday dep ataw múmkin.
Endowment (anglichan endowment — jetkiziw, úles) — sıy fondı. ol " maqsetli kapital" dep atalǵan. -diniy mekemege berilgen mal-múlk beriw ámeliyatı haqqında pikir bildirgen birinshi ekonomist ilimpazlardan biri T. v. Abankina qáliplesiw formaları, principlerı hám qáliplesiw mexanizmin aytıp ótken: “-diniy mekemege berilgen mal-múlk - bul ules, badal, málim muǵdardaǵı finanslıq resurslar paydasına ajıratılǵan aqsha bolıp tabıladı. málim shártler tiykarında payda shólkemi. Bul qayırqomlıq yamasa arnawlı jıynalǵan maqsetli badal bolıwı múmkin, geyde bolsa materiallıq shólkemdiń óz fondları menen toldırıladı. Qaǵıyda jol menende, -diniy mekemege berilgen mal-múlk kóp jıllar dawamında qáliplesedi hám toldırıladı. <... > Endowment - bul pul, qımbatlı qaǵazlar, itimal kóshpelis múlk hám basqa múlk kórinisindegi bólindis investitsiya aktivi,
Yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxslar tárepinen mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemlerine qayırqomlıq járdemi retinde berilgen. Bunnan tısqarı, -diniy mekemege berilgen mal-múlk finans institutlarına jaylastırıladı - aktsiyalarǵa, qımbatlı qaǵazlarǵa yamasa kóshpelis mulkka investitsiya etiledi, sonda materiallıq shólkem tiykarǵı kapitalǵa tásir etpesten jıllıq dáramat, procent, ijara yamasa payda kórinisinde alıwı múmkin..
Fond tómendegilerdi támiyinlew ushın mólsherlengen:
— bir retlik qayırqomlıq hám basqa qálegen badallardan bólekan ǵárezsizlik;
— kafolatlangan dáramat alıw arqalı finanslıq turaqlılıq ;
— ayrim kommerciyalıq bolmaǵan iskerlik túrlerin uzaq múddetli finanslıq támiynlew deregin qáliplestiriw.
Maqsetli kapital (-diniy mekemege berilgen mal-múlk) tuwrısındaǵı nızamnıń qabıl etiliwi mádeniyat salasın ekonomikanıń tolıqqonli tarmaǵı retinde qáliplestiriw jolındaǵı zárúrli qádem bolıp, ol jaǵdayda finanslıq turaqlılıqtı támiyinlew mexanizmleri ámeldegi bolıp, bunda bazar munasábetlerine hám ǵárezsiz túrde qosıw múmkinshiligi bar. finanslıq strategiyalardı islep shıǵıw.
Óz-ózin baqlaw ushın sorawlar hám tapsırmalar
1. Aqsha jıynawdıń tiykarǵı túrleriniń farqlovchi qásiyetleri nede?
2. Muzeylerdegi qayırqomlıq shólkemleriniń islew modellerin sanap ótiń.
3. Endowment fondı neni usınıwǵa mólsherlengen?

II. BAP. MUZEY TARAWDA REJELESTIRIW TEXNOLOGIYASI.

2. 1. Muzey salasındaǵı jobalar túrleri.

Joybarlaw - muzey iskerliginiń málim dáwirdegi baǵdarı hám mazmunın aldınan belgilewge járdem beretuǵın tiykarǵı basqarıw quralı bolıp tabıladı.
Muzey ámeliyatında hár qıylı jobalar islep shıǵıladı hám qollanıladı, olar bir-birinen parıq etedi:
— rejalashtirilgan qararlardı qabıllaw dárejesi menen (federal, wálayat/respublika, aymaqlıq, regionlıq hám basqalar, aymaqlıq/tuman, qala hám basqalar, anıq shólkemlerdiń jobaları, olardıń strukturalıq bólindileri hám individual jobaları );
— vaqtni joybarlaw arqalı (perspektiv / uzaq múddetli hám orta múddetli, ámeldegi / qısqa múddetli hám operatsion).
Uzaq múddetli jobalar 5 jıldan artıq múddetke islep shıǵıladı, orta múddetli jobalar 1 jıldan 5 jılǵa shekem bolǵan dáwirdi óz ishine aladı, qısqa múddetli jobalar bir jılǵa shekem (jıllıq, sherek, aylıq ). Operatsion jobalar on jıllıq, bir hápte, bir kún ushın islep shıǵılǵan jobalardı óz ishine aladı :
— rejalashtirilgan iskerlik mazmunına kóre (dóretiwshilik, ekonomikalıq, social rawajlanıw jobaları hám basqalar );
— yo'nalish dárejesi boyınsha (joybarlastırılǵan dáwir haqqında birpara indikativ ideyalardı ańlatiwshı prognoz jobaları ; ornatıw boyınsha usınıslardı óz ishine alǵan usınıs jobaları ; májburiy ámelge asırılıwı kerek bolǵan direktiv jobalar
Jobalardıń bólek túrine strategiyalıq hám taktik jobalar kiredi. Muzey strategiyasın islep shıǵıw missiyani qáliplestiriwdi, joybarlastırılǵan dáwir ushın muzeydiń maqset hám wazıypaların belgilewdi óz ishine aladı.
Házirgi waqıtta social -materiallıq tarawda joybarlaw usıllarınıń bir neshe gruppaları islep shıǵılǵan bolıp, olar málim dáwirlerde rawajlanıp, eń keń tarqalǵan.
80-jıllardıń baslarına shekem. 20-ásir dástúriy (direktiv) joybarlaw saqlanıp qalǵan, túrli bólindilerde joqarıdan tártipke salınǵan hám olardı ámelge asırıw avtomatikalıq túrde ámelge asırılıwı kerek edi. Bul jantasıw júdá kóp kemshiliklerge iye edi hám jobalardı ámelde ámelge asırıw qıyın edi. Kóbinese jobalar atqarılmadi.
Bul dáwir aldınǵı dáwirdegi tendentsiyalardı, bul tendentsiyalardıń rawajlanıwın belgileytuǵın faktorlardı anıqlaw menen baylanıslı bolǵan ekstrapolyatsiya usılları jáne bul tendentsiyalar hám faktorlardıń joybarlaw dáwirinde háreket etiwin shama qılıw menen xarakterlenedi.
80-jıllarda. XX-ásir normativ-maqsetli joybarlaw jobalardıń maqsetli baǵdarın hám joybarlawdıń normativ bazasın jaratılıwma urınıw menen rawajlandi. Bul dáwirde tiykarǵı usıl norma hám normalar járdeminde joybarlastırılǵan kórsetkishlerdi tiykarlawǵa járdem bergen normativ usıl edi. Sol kózqarastan norma degende jumıs birligine sarplanǵan resurslar (finanslıq, materiallıq, miynet hám basqalar ) kórsetkishi túsiniledi; standart boyınsha - islep shıǵarılǵan yamasa tutınıw etiletuǵın xızmetler hám bir birlikke (qarıydar, finanslıq támiynlew, maydan, ásbap -úskeneler hám basqalar ) kompleksi.
90-jıllardıń basınan berli. 20-ásir hám házirde programma -maqsetli joybarlawdı islep shıǵıp atır. Uzaq múddetli joybarlawdıń tiykarǵı forması materiallıq rawajlanıw programmaları (federal, regionlıq, aymaqlıq hám basqalar ), social -materiallıq joybarlar, rejeler bolıp, olardı islep shıǵıw programma usılınan paydalanǵan halda ámelge asıriladı.
Joybarlawda joybarlastırılǵan maqsetlerdi, joybarlastırılǵan nátiyjelerdi ańlatiwshı joybarlastırılǵan kórsetkishler zárúrli rol oynaydı. Joybarlastırılǵan kórsetkishler tómendegilerge bólinedi:
— aniqlash usılı boyınsha - normativge, joqarı organ tárepinen tastıyıqlanǵan hám esaplanǵan, ǵárezsiz túrde belgilenetuǵın ;
— mazmuni boyınsha — materiallıq, miynet, finanslıq hám basqa resursların xarakteristikalaytuǵın resurslar menen támiyinlengenlik kórsetkishleri hám de materiallıq naǵıymetler hám xızmetlerdi jetkiziw hám tutınıwdı xarakteristikalaytuǵın nátiyjelililik kórsetkishleri boyınsha ;
— ifoda tábiyaatına kóre - tolıq (mısalı, keliwshiler sanı ) hám salıstırmalı (mısalı, hár bir ilajǵa keliwshiler sanı ). Ólshew birlikleri boyınsha tolıq kórsetkishler ózine túser bahası hám (xızmetler kólemi, tiykarǵı qurallar hám basqalar ) hám tábiyiy (ımaratlar sanı, jaylar sanı, jumısshılar sanı ) bolıwı múmkin. Salıstırmalı kórsetkishler úlesler, procentler, indeksler, koefficiyentler hám basqalarda ańlatıladı.
Muzey salasında muzeyge keliwshiler hám ótkeriletuǵın kórgezbeler sanın, Muzey fondiga kiritilgen muzey buyımların hám jumıs natiyjeliligin, onıń sapa dárejesin belgileytuǵın sapa kórsetkishlerin xarakteristikalaytuǵın muǵdarlıq kórsetkishlerden paydalanıw múmkin.
Kórsetkishler statikanı (waqtıniń málim bir noqatı daǵı jaǵday ) hám dinamikanı (málim waqıt aralıǵindaǵı ózgerislerdi) sáwlelendiriwi múmkin.
Muzey jobaların islep shıǵıw procesi bir neshe basqıshlardı óz ishine aladı, olardıń hár biri ayriqsha wazıypalardı sheshedi..
Birinshi basqıshda - shólkemlestirilgen hám tayarlıq - atqarıwshılar sheńberi hám rawajlanıw múddetleri anıqlanadı, informaciya hám stilistik támiynat saylanadı hám tiykarlanadı.
Rejeni tuwrıdan-tuwrı islep shıǵıw ekinshi basqıshda ámelge asıriladı, bunda joybarlastırılǵan dáwir ushın maqset hám wazıypalar belgilenedi, kórsetkishler diapazonı hám olardıń ayriqsha bahaları anıqlanadı, ol yamasa bul mexanizmdi tańlawdıń maqsetke muwapıqlıǵı anıqlanadı. rejani ámelge asırıw ushın tiykarlanadı hám joba joybarı dúziledi.
Úshinshi basqıshda joba muwapıqlastırıw hám tastıyıqlaw rejiminen ótedi. Tórtinshi basqıshda xalıqtı xabarlı qılıw (ǵalaba xabar quralları, Public Relationsning túrli texnologiyalarınan paydalanıw ) hám rejaning orınlanıwı ústinen qadaǵalawdı shólkemlestiriw arqalı rejani ǵalabalastırıw názerde tutılǵan.
Sonday etip, joybarlaw - bul muzeydiń nátiyjeli xızmet kórsetiwi hám rawajlanıwı keleshekte baylanıslı bolǵan zárúrli process.

2.2.Muzeyde buxgalteriya esabı hám esabatınıń túrleri, olardı shólkemlestiriwge qoyılatuǵın talaplar.

Basqarıw texnologiyasında eń zárúrli rolni tuwrı islengen buxgalteriya esabı hám esabatı oynaydı. Basqarıw iskerliginiń bul túrleri járdeminde muzey iskerliginiń málim dáwirdegi nátiyjeleri belgilengenler etiledi, baqlaw ushın da, keyingi joybarlastırılǵan hám basqa qararlar qabıllaw ushın da maǵlıwmatlar bazası jaratıladı. Buxgalteriya esabı hám esabat maǵlıwmatları normativlik-huqıqıy bazanı jaratılıwma, normalar hám standartlardı islep shıǵıwǵa tásir etedi.
Qadaǵalaw joybarlastırılǵan jobalardan chetlanishlarni anıqlaw, resurslardan ónimli paydalanıw hám krizislı jaǵdaylardan shaǵılısıw imkaniyatın beredi.
Muzeydiń buxgalteriya esabı hám esabatı sisteması tómendegi talaplarǵa juwap beriwi kerek:
— buxgalteriya esabı muzey iskerliginiń barlıq tarawların qamtıp alıwı kerek;
— buxgalteriya esabı hám esabat maǵlıwmatları joybarlastırılǵan kórsetkishlerge sáykes keliwi hám ılajı bolǵanınsha isenimli bolıwı kerek.
Muzey salasında buxgalteriya esabı hám esabatınıń tórt túri ámeldegi: ámeldegi, statistikalıq, buxgalteriya, dóretiwshilik esabatlar. Muzey iskerliginiń tiykarǵı túrlerin kórip shıǵıń.
Ámeldegi esapoperativ dep da ataladı, sebebi ol muzeyni ámeldegi basqarıw hám baqlaw ushın operativ maǵlıwmatlardı jaratıw imkaniyatın beredi. Ámeldegi buxgalteriya esabı buxgalteriya esabı hám esabatınıń basqa barlıq túrleri qurılǵan tiykar (tiykarǵı ) esaplanadı.
Ámeldegi buxgalteriya esabı muǵdarlıq kórsetkishler (keliwshiler hám hádiyseler sanı hám basqalar ) menen baylanıslı bolıp, olar ámeldegi jumıs jurnallarında, qatnasıwshılar diziminde hám muzey to'garagiga saparlar jurnallarında (master-klasslar hám basqalar ) hám basqa hújjetlerde belgilengenler etiledi. bólimler hám xızmetlerde islerdiń jazıwları júritiledi.
Ámelge asırılǵan jumıslar dárejesi hám natiyjeliliginiń sapa kórsetkishleri ámeldegi esap ushın da zárúr bolıp tabıladı. Onıń materialları hám hújjetleri muzeyge keluvchilarning oy-órisleri, ǵalaba xabar qurallarındaǵı túsindiriwler hám túsindiriwler hám basqalardı óz ishine aladı.
Ámeldegi buxgalteriya esabınıń buxgalteriya esabınıń basqa túrlerinen tiykarǵı ústinligi muzey iskerliginiń túrli tarawları jaǵdayına waqıtında tásir kórsetiw imkaniyatın beretuǵın maǵlıwmatlardı alıw tezligi bolıp tabıladı.
Statistikalıq esapmuzeyda muzey iskerligi tuwrısındaǵı barlıq maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan eki statistikalıq esabat forması usınıs etiledi. Esabattıń eki forması da barlıq mámleket hám qala muzeyleri ushın májburiy bolıp tabıladı.
4-eksponatlar esabatında kórsetilgen maǵlıwmatlar tek muzeyde ámeldegi bolǵan analitik qadaǵalaw boyınsha mámleket inspektsiyasining imtixan gúwalıqları tiykarında usınıs etiledi.
Statistikalıq esabatlar esap beriw jılınan keyingi jıldıń 1 yanvar jaǵdayına ótken jıl ushın maǵlıwmatlardı óz ishine aladı.
Dóretiwshilik esabatlaryubiley kórgezbeleri hám ekspozitsiyalari, arnawlı ilajlar hám basqalar menen ańlatılıwı múmkin, olar mazmunı tárepinen ilimiy lekciyalar menen bekkem baylanısqan.
Bunday esabatlarǵa restavratorlarning mashaqatlı miyneti nátiyjelerin kórsetiwge mólsherlengen qayta tiklengen muzey buyımları kórgezbeleri, sonıń menen birge, restavratsiya texnologiyaları salasındaǵı jańa ashılıwlar kiredi.
Qaǵıyda jol menende, bunday kórgezbe joybarları arnawlı analiz ob'ektine aylanadı hám ilimiy-ámeliy konferenciyalar, seminarlar, kataloglar hám ilimiy jıynaqlardı baspa etiw menen birge uqıp sabaqları menen birge alıp barıladı.
Joqarıdaǵı iskerlikti hár tárepleme ámelge asırıwǵana dóretiwshilik (ilimiy) esabat dep esaplanıwı múmkin.
Muzeyde qadaǵalaw túrleri hám túrleri júdá túrme-túr bolıp tabıladı. Eń ulıwma formada qadaǵalawdı joybarlastırılǵan nátiyjeler menen rasında erisilgen nátiyjelerdi ólshew (salıstırıwlaw ) procesi retinde anıqlaw múmkin. Tiykarǵı túrlerge tómendegiler kiredi:
— idoraviy qadaǵalaw, bul joqarı turıwshı organdı, birinshi náwbette, shólkemlestiriwshilerdi baqlaw tártibi;
— muzey salasındaǵı mámleket basqarıwı shólkemleri (ministrlikler, komitetler, keńseler, mádeniyat basqarmaları ), hám de mekemelik bolmaǵan qánigelestirilgen mámleket shólkemleri tárepinen óz kepillikleri sheńberinde ámelge asırilatuǵın mámleket qadaǵalawı ;
— jamoatchilik qadaǵalawı jámiyetlik shólkemleri, ǵalaba xabar quralları tárepinen ámelge asırılıwı múmkin.
Muzey degi qadaǵalaw quralları jumıstıń real jaǵdayın xarakteristikalaytuǵın buxgalteriya esabı hám esabat materialları, sonıń menen birge qadaǵalaw mazmunın belgileytuǵın normativ, shólkemlestirilgen, basqarıw hám joybarlaw hújjetleri esaplanadı.
Dástúriy qadaǵalaw tekseriwlerdi óz ishine aladı. Muzeylerde tekseriwler rejeli hám rejeden tısqarı, frontal (kompleks) hám temalı (maqsetli) bolıwı múmkin.
Basqarıw texnologiyaları bir qatar faktorlarǵa baylanıslı : qadaǵalaw túsinigin tańlaw, qadaǵalaw maqsetin anıqlaw, baqlaw normalari hám usılları, qadaǵalaw kólemi hám kólemi.

III. BAP. MUZEY MARKETINGI

3. 1. Muzey marketingining strategiyalıq baǵdarları.

Muzeyler iskerliginde bazar ekonomikası sharayatında ulıwma maqsetlerge erisiwge xızmet etiwshi strategiyalıq jantasıw retinde marketing áhmiyetlilew bolıp tabıladı.
Muzey marketingi muzeydiń rolin qayta kórip shıǵıwǵa, onıń natiyjeliligin asırıwǵa jáne onıń filosofiyası, missiyasi hám maqsetlerinen waz kechmasdan, shólkem mútajliklerin qandırıwǵa járdem beredi.
Bunnan kelip shıǵıp, muzey marketingining tiykarǵı wazıypaları tómendegilerden ibarat :
— tashrif buyıruvchilarning mútajliklerin analiz qılıw, olardıń quramın prognoz qılıw, sonday-aq máwsimdi esapqa alǵan halda ;
— muzey auditoriyasın saqlaw hám keńeytiw, sonıń menen birge, sadıq qonaqtı qáliplestiriw boyınsha ilajlardı ámelge asırıw ;
— muzeylarga keliwdi asırıwǵa kómeklesiw;
— muzeyge qızıǵıwshılıqtı qáliplestiriw (bul balalar ushın keń kólemli programmalardan baslanıwı kerek, sonıń menen birge, gruppa saparları programmaları arqalı úlkenler auditoriyasın oqıtıwdı óz ishine aladı );
— tashrif buyıruvchilarning qolaylıgini támiyinlew (muzeyge kelgen hár bir kisi hár tárepleme qaniqish payda etiwi kerek);
— muzey usınıwı múmkin bolǵan perspektivalı xızmetlerdi anıqlaw ;
— muzeyning payda alıw múmkinshiliklerin izlew;
— muzey haqqındaǵı maǵlıwmatlardı keń tarqatıw, unamlı bahoni qáliplestiriw hám muzeydiń unamlı imidjini jaratıw.
Kommerciya mákemelerindegi marketingdan ayrıqsha bolıp esaplanıw, muzey marketingi resursların eki formada tartadı :
— to'g'ridan-tuwrı (qarıydarlarǵa olardıń tovarları hám xızmetlerin satıw esabına );
— bilvosita (sırtqı resursların tartıw arqalı : byudjet qarjları, grantlar, qáwenderlik, menshikli qayırqomlıqlar ).
Kommerciyadan tısqarı marketingning eki forması da bir-biri menen bekkem baylanıslı : muzeydiń social áhmiyeti jáne onıń programma hám joybarları jámiyetshilik ushın ózine tartatuǵındorligi qanshellilik joqarı bolsa, onıń sırtqı dereklerden aqsha alıw múmkinshilikleri sonshalıq kóp boladı.
Muzey iskerligin marketingni basqarıw procesi tómendegi tiykarǵı basqıshlardı óz ishine aladı :
— muzeyda marketingni basqarıwdıń strategiyalıq hám taktik wazıypaların belgilew;
— hududiy kólemde xalıq hám mádeniyat mákemeleriniń materiallıq mútajlikleri hám tólewge uqıplı talabı tuwrısındaǵı marketing maǵlıwmatların toplaw hám analiz qılıwdıń birden-bir sistemasın jaratıw ;
— madaniy bazar daǵı talap hám usınıstıń marketing monıtoringini ótkeriw;
— muzey xızmetlerin hám materiallıq " ónim" ushın social buyırtpa mazmunın proektlestiriw;
— muzey iskerligi haqqında jámiyetshiliktiń unamlı pikirin qáliplestiriw;
— muzey iskerligin basqarıwdıń nátiyjeli marketing strategiyasın islep shıǵıw.
Muzey salasındaǵı marketing iskerligi ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye bolıp, ol tómendegi ayrıqshalıqlarǵa iye: muzeyler daslep dáramat alıwǵa qaratılǵan emes, muzeyge keliwshi pul ornına materiallıq tovarlar hám xızmetler emes, bálki estetik hám ruwxıy zawıq, mútajliklerdi qandırıw ushın aladı. tálim hám materiallıq demalısda.
Muzeyler byudjetten finanslıq járdem alıwları sebepli, olardıń xızmetlerin bahası ádetde mámleket tárepinen tártiplestiriledi hám talapǵa qaray keń parıq etiwi múmkin emes.
Kópshilik muzeyler bir jayǵa baylanısqan, sol sebepli muzey xızmeti keliwshige jetkezilmaydi, kerisinshe, keliwshi muzeyge keliwi kerek. Materiallıq usınıstıń tek kishi bir bólegi kosmosda " háreketleniwi" múmkin (sayaxat kórgezbeleri hám basqalar ). Sonday etip, reklama muzeyler ushın birden-bir hám tiykarǵı marketing quralına aylanadı.
Muzeyler social -materiallıq tarawdıń bir bólegi retinde kommerciyalıq bolmaǵan yamasa social marketingdan paydalanadı.
"Social marketing" termini 1970-jıllarda payda bolǵan. Onıń mánisi jámiettiiń málim qatlamları tárepinen arnawlı bir social ideyalar, háreketler yamasa ámeliy háreketlerdi aqıl etiw dárejesin asırıwǵa qaratılǵan social programmalardı islep shıǵıw, ámelge asırıw hám baqlawdan ibarat. Ádetde, social marketing mámleket hám jámiyetlik shólkemleri tárepinen qollanıladı.
Bir tárepden, social marketing biznes sektorınıń marketing kontseptsiyaları hám texnologiyaları jetiskenliklerin ózinde jámlegen bolsa, ekinshi tárepden, kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleriniń ayriqsha qásiyetlerine tiykarlanǵan ayriqsha jantasıw hám strategiyalar maslastırılǵan hám dinamikalıq rawajlanıp atır.
Marketing programmalarınıń barlıq iskerligi marketing strategiyasına qaray qáliplesedi. Muzey marketingi eki strategiyalıq jónelisti óz ishine aladı :
— muzey jáne onıń iskerligin usınıw hám targ'ib qılıw ;
— maxsus muzey xızmetlerin usınıw hám targ'ib qılıw.
Marketing strategiyası muzey tárepinen ónimge bolǵan talap menen belgilenetuǵın payda alıw menen baylanıslı.
" Muzey buyımlari" ga talaptı qáliplestiriw hám xoshametlewdiń eń nátiyjeli qurallarından biri bul reklama bolıp tabıladı.
Reklama muzeyde zárúrli orın tutadı, sebebi ol tekǵana muzey ónimlerin zıyarat qılıw hám satıp alıwǵa tikkeley dúmpish bolıpǵana qalmay, bálki tásirlerdi ulıwmalastırıw hám proektlestiriw quralı retinde de xızmet etedi.
Muzey imidjini qáliplestiriwge úles qosatuǵın muzey reklamasınıń uzaq múddetli tásiri onıń bir jıldamlıq tásirinen kem emes (kóp bolmasa ).
Muzeydiń reklama iskerligi kóp qırlı hám kóp funkciyalı. Ol social funkciyanı atqaradı, sebebi onıń járdemi menen muzey tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı ótkeriw arqalı aqılǵa say mútajlikler payda boladı.
Arnawlı bir pikirler, qarawlar, ıqtıqatlar, keyiplerdi qáliplestiriw, keyinirek olar materiallıq hám ruwxıy naǵıymetler formasında ámelge asıriladı, reklama úgit-násiyatlaw hám tárbiyalıq funkciyanı atqaradı. Ol tovarlar, ideyalar hám xızmetlerdi waqıtında hám ırǵaqta satıwǵa járdem beredi, talap hám usınıstı tártipke saladı, yaǵnıy ekonomikalıq funkciyanı atqaradı. Bunnan tısqarı, reklama estetik maǵlıwmatlardı da óz ishine aladı - bul shaxstıń estetik mútajliklerin tárbiyalaw faktorlarınan biri bolıp tabıladı. Reklama social informaciyalar aǵımında bólek orın tutıp, ǵalabalıq kommunikatsiyanıń bir bólegi retinde de isleydi. Muzeyde muzey jumısı hám hár qanday muzey ónimi (katalog, suvenir, videofilm, olar qabarǵan jerlengen polietilen paket) haqqındaǵı maǵlıwmatlar sáwlelendirilgen túrli reklama qurallarından paydalanıladı.
Bunnan tısqarı, muzeylerde muzeyler xızmetkerleri hám direktorları menen sáwbetler, gazeta hám jurnallardaǵı maqalalar, muzeyler turmısı haqqındaǵı reportajlar, muzey temalarına arnalǵan teledasturlar ciklleri (mısalı, " Meniń Ermitajim" programmaları hám basqalar ) keń qollanıladı..) reklama retinde.

3.2.Informacion-kommunikaciya texnologiyaları hám olardıń zamanagóy muzeydegi ornı.

Zamanagóy muzey jumısın informaciya texnologiyalarısız oyda sawlelendiriw etip bolmaydı. XXI-asirdegi muzey maydanı áyne cifrlı texnologiyalardan paydalanıwǵa dóretiwshilik, ayriqsha jantasıw ámeldegi bolǵan soha bolıp tabıladı. Usı waqıtta muzey ámeliyatına cifrlı texnologiyalardı jáne de integraciyalaw tendentsiyaları gúzetilip atır, bul bolsa bilimlerdi tereńlestiriw hám jańa texnikalıq múmkinshiliklerden paydalanǵan halda materiallardı usınıwda járdem beredi.
Muzeylerin keń kólemde informaciyalastırıw 1990 -jıllarda baslanǵan. Muzey degi informaciya texnologiyaları birinshi náwbette muzey kolleksiyalarini kompyuterlestiriw, maǵlıwmatlar bazaları hám muzey saytların jaratılıwma qaratılǵan edi.
Jaratılǵan zamanagóy professional informaciya sistemaları Muzey fondining Mámleket katalogın (Mámleket katalogı ) aktiv rawajlandırıw imkaniyatın berdi. Búgingi kúnde Mámleket katalogı hár bir muzey ob'ekti hám tsiyasining Muzey fondiga kiritilgen hár bir muzey kolleksiyasi tuwrısındaǵı tiykarǵı maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan elektron maǵlıwmatlar bazası bolıp tabıladı.. Mámleket katalogınıń birinshi qatarın texnikalıq qollap-quwatlaw operatorı tsiyasi Mádeniyat ministrliginiń Bas informacion-hisoblash orayı esaplanadı.
Óz veb-saytına ıyelew muzeyler ushın hám shet el qánigelestirilgen shólkemler sistemasına qosıw, óz kolleksiyalarini usınıw hám professional maǵlıwmatlar almasınıwın jaqsılaw ushın qosımsha múmkinshilikler ashtı.
Internette muzeyleriniń keń kólemli úgit-násiyatlawı saytlardıń rawajlanıwına tásir ete basladı. Kóplegen muzeyler óz saytların muzey dizayni ushın eksperimental maydanshalar, hár qıylı muzey modellerin islep shıǵıs jayi hám basqalar dep biliwedi.
Muzey saytlarında virtual kórgezbeler hám ekspozitsiyalar, hátte virtual muzeyler de keń tarqaldı. Kóplegen avtorlardıń pikrine qaraǵanda, virtual kórgezbe ekspozitsiya hám kórgezbe maydanında muzey buyımları hám muzey kolleksiyalarini elektron baspa etiwdiń eń texnologiyalıq túrlerinen biri bolıp tabıladı.
Ulıwma qabıl etilgen klassifikaciyaǵa kóre, bunday kórgezbeler tek elektron quwırshaqlar (^D-modeller) hám elektron nusqalarda jaratılǵan sayaxat kórgezbeleri toparına kiritiliwi múmkin, bul muzeyge óz iskerligi shegaraların keńeytiw hám óz kórgezmesin qálegen orında usınıw imkaniyatın beredi. Internetge kirisiw múmkinshiligi ámeldegi dúnya.
Virtual muzey - bul tek virtual mákanda ámeldegi bolǵan qıyalıy muzeydiń kompyuterde jaratılǵan modeli. virtual muzey haqıyqıy muzeydiń birpara strukturalıq bólimlerin tákirarlaydı : muzey kolleksiyalari katalogları, muzey ekspozitsiyasi hám basqalar. Úsh ólshewli virtual ekspozitsiyalar bar ekenligi sebepli saytqa keliwshiler ekspozitsiya hám hátte model boylap virtual sayaxat qılıw múmkinshiligine iye. bul óz-ózinen. Bunnan tısqarı, virtual muzeyler kóplegen variantlardı óz ishine alıwı múmkin: túrli temalarda lekciyalar, videolar, tematikalıq, regionlıq, mashqalalı yamasa basqa principler boyınsha birlestirilgen artefaktlar jıynaqlarınıń elektron baspaları, olar tiykarınan túrli muzey kolleksiyalarida bar.
Virtual kórgezbeler hám muzeyler ornın jańa informaciya texnologiyaları iyeledi, olar arasında eń keń tarqalǵanı multimedia bolıp tabıladı.
Multimedia texnologiyaları muzey mákanına aktiv kiritilip atır, onıń turmısı ushın jańa derekler jaratıp atır, muzey maǵlıwmatların keluvchilarga etkazish ushın jańa múmkinshilikler ashıp atır.
Muzeydegi multimediya da járdemshi rol oynawı múmkin - elektron túsindirisler, esapqa alıw hám saqlaw, bólek video ob'ektlerdi kórsetiw hám ǵárezsiz kórkem ob'ekt retinde.
Multimedia texnologiyaları ekspozitsiya diapazonı standart bolmaǵan multimedia sheshimleri menen toldıriletuǵın muzey ekspozitsiyasida ózin eń ayqın kórsetdi. Joqarı sapalı grafik suwretler, dawıs hám video ob'ektlerge iye innovciyalıq programmalar keluvchilarga keleshekke sayaxat qılıw, túrli elementlerge kirisiw hám tariyxıy dáwirlerdi tolıqlaw biliwge járdem beredi.
Birinshi ınteraktiv ekspozitsiyalardan biri " Suw álemi" edi. (" Suw álemi" muzey kompleksi, Sankt-Peterburg). Multimedia texnologiyaları hám effektleri, úsh ólshemli obiektler hám tekst qosımshalarınan paydalanǵan halda ekspozitsiya avtorları suw haqqındaǵı búgingi bilimlerdiń tolıq suwretin usınıs etdiler, jerdegi suwdı tejew menen baylanıslı mashqalalardi kórsetip berdiler.
Házirgi waqıtta bunday ekspozitsiyalar tematikalıq komplekslerge birlestirila basladı. Búgingi kunga shekem eń úlken tariyxıy baǵlar " - meniń tariyxım", infografika, animatsiya, 3 D modellestiriw hám cifrlı rekonstrukciyalardan paydalanǵan halda jaratılǵan bir neshe multimediyali ekspozitsiyalardan ibarat.
Multimedia mádeniyatı muzey keńisliksine bekkem kiritilgen bolıp, ol hár qanday formanı alıwı hám túrli kombinatsiyalardan ibarat : tekst, gipertekst, eki ólshewli hám úsh ólshewli grafika, animatsiya, háreketleniwshi suwret, dawıs effektleri, muzıka. Ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan multimedia quralları muzey baylanısı sistemasında jańa tildi quraydı.
Multimedia texnologiyası virtual kórgezbeler, ekspozitsiyalar, mádeniy-aǵartıwshılıq programmalardı islep shıǵıwge shekem bolǵan muzey jumısında kompyuter texnologiyalarınan paydalanıwdıń jańa baǵdarların ashatuǵın dawıs, grafik hám video fayllar menen islew múmkinshiligin beredi.

JUWMAQ

Ǵárezsizlik sharayatında jámiyettegi jańa ózgerislerdi ámelge asırıw processinde, jámiyet aǵzaların, demokratiyalıq oylaw hám milliy ideya ruwxında tárbiyalaw wazıypaların orınlawda biz joqarıda kórip shıqtıq, muzeylerdiń áhmiyeti artıp barıp atır. Álbette hár qaysı xalıq yamasa millettiń ruwxıylıqın onıń tariyxı ayriqsha úrp-ádet hám dástúrleri, turmıslıq qádiriyatlardan ayır halda oyda sawlelendiriw etip bolmaydı. Ózbekstan Respublikasındaǵı muzeyler hám tariyxıy arxitekturalıq estelikler millettiń materiallıq oyanıwı, milliy ideyanı targ'ib etiw, xalıq sanasında milliy namıs hám qádiriyatlardı kúsheytiwde, ǵárezsizlik ideyalarına sadıqlıq sezimin, demokratiya hám rawajlanıwǵa isenimdi bekkemlewde áhmiyetli rol oynaydı.
Buǵan baylanıslı prezident Islam Karimovning “Tariyxıy yadız bárkámal kisi bolmaǵanı sıyaqlı, óz tariyxın bilmagan xalıqtıń keleshegi de bolmaydı”, “Tariyx- xalıq ruwxıylıqınıń tiykarıdir”, “Tariyxıy yadız keleshek joq”, “Ózlikti ańǵarıw tariyxni biliwden baslanadı”, “Insan ushın tariyxdan juda bolıw -turmıstan juda bolıw bolıp esaplanadı” degen áhmiyetke iyelik etiw sózleri muzeyler hám muzey xızmetkerleri ushın programmaamal bolıp xizmet etip atır.
Babalarımızdan miyraslar qalǵan kemde-kem ushraytuǵın -kem ushraytuǵın eksponatlarni saqlap - álpeshlewimiz, ásirler osha salawat to'kib bizgeshe etip kelgen arxitekturalıq ótmishten qalǵan esteliklerimizni, arxeologik esteliklarimizni qorǵawımız, sonıń menen birge, ekinshi jáhán urısı dáwiri, azap-aqıretleri, xalıqlarimizni shıdamlılıqlı mártlikleri basıp ótken turmıs jolların hár tárepleme úyreniwimiz hám de keleshek áwladlarǵa etkazishdek múqaddes islerdi ámelge asırıwımız zárúr.
Ǵárezsizligimiz sharapatı sebepli mámleketimizde insandı izzetlew, milliy hám ruwxıy qádiriyatlarimizni tikleniwine úlken itibar qaratılıp atır. Sonday-aq Namangan wálayat hákimliginiń tikkeley baslıqlıǵı astında wálayattıń “Ekinshi jáhán urısi”ga, “Qatog'on jábirleniwshilerin yad etiw”ga tiyisli jónelislerdi úyreniw, urıs qatnasıwshılarınıń turmıs jolin jangovor jumısların ulıwmalastırıw, qayta tiklew boyınsha keń kólemli, iygilikli jumıslar ámelge asırılıp kelinip atır. Bunda ásirese wálayat “Yad hám qádirlew úyi” ilimiy xızmetkerleri Ózbekstan Respublikası “Kámalǵa jetken” jaslar social háreketi wálayat keńesi menen sheriklikte alıp baratırǵan jumısları dıqqatqa ılayıq.
Watan tariyxı, yadı áyne muzeylerde sawlelenedi. Respublikamızda iskerlik alıp baratırǵan 80 nen artıq mámleket muzeyleri túrli taypalarda hám túrli jónelislerde bolıp, búgingi kúnde xalqımız hám túrli mámleketlerden kelgen ziyaratshılardıń da ruwxıy, da bilimlendiriw tárepten sanasına, ruwxıylıqın bayıtıwda zárúrli ámeliyat kásip etpekte.
2008 jıl “Muzeyler tuwrısında”gi Nızam qabıllandı. Bul bolsa muzey xızmetkerleri muzeylerdiń finanslıq rejesin qáliplestiriw hám qárejetler quramı boyınsha bólistiriw iskerligin jáne de janlandırıw menen birge juwapkerligin da asırdı. Muzey xızmetkerleri iskerligi, muzeylerge tiyisli bukletlar, kitaplar, pát kórgezmesi tashkil etip barılmaqta. Ulıwma xalıqtı, oqıwshı jaslardı tárbiyalawda muzeylerdiń roli kútá úlken bolıp tabıladı. Sebebi barlıq eksponatlarda tariyxıy process, ájdadlar nápesi bar. Olar qaldırǵan ruwxıylıq, bay miyraslardı abaylap -asıraw, áwladlarǵa etkazish bolsa múqaddes minnetimiz bolıp tabıladı.
Bul kurs jumısı temasınıń analizi, sonday juwmaqlarǵa keliwimizni hám sol maydanınan tómendegi usınıs hám tileklerdi keltirip shıǵardı :
- Ózbekstan Respublikası ǵárezsizlikke eriskennen keyin, muzey jumisına mámleket siyasatı dárejesinde itibar qaratildi.
- Muzeylerdi qánigelik boyınsha maman kadrlar menen támiyinlew zárúr
- ba'zi wálayatlardaǵı muzeylerdiń materiallıq texnika bazası eski jaǵdayda ekenligi ashınarlı. Házirgi zaman muzeyleri rawajlanıwından orqada qalǵan. Onıń ekonomikalıq jaǵdayın bekkemlew zárúr.
- Oqıw orınları jasları menen muzeyde anıq maqsetli ilajlar qollanbaları islep shıǵilıwı jáne onı ámelge asırıw zárúr bolıp tabıladı.

GLOSSARIY