Hukukun temel kavramlari

6.1.1.1.2. Genel Nitelikli Kamu Hakları 
Herhangi bir kamu kuruluşuyla organik bağı bulunmayan, genel olarak herkese sağlanan 
haklardır.  Bu  haklar  Anayasanın  12.  maddesinde  yer  alan  dokunulmaz,  devredilmez, 
vazgeçilmez  temel  hak  ve  özgürlüklerdir.  Bu  haklar,  anayasada  öngörülen  durumlarda 
anayasanın özüne ve sözüne uygun olarak demokratik toplum gerekli ise yasayla sınırlanabilir. 
George Jellinek bu hakları üç grupta toplamıştır (Gözler 2016: 404-405; Kapani 1993: 6-7): 
-Negatif statü hakları; kişinin devlet tarafından aşılamayacak ve dokunulamayacak özel 
alanının sınırlarını belirleyen hak ve özgürlüklerdir. Bunlara koruyucu haklar da denir. Örnek 
olarak  ifade  özgürlüğü,  din  ve  vicdan  özgürlüğü,  kişi  güvenliği  ve  özgürlüğü,  konut 
dokunulmazlığı verilebilir.  
-Pozitif statü  hakları;  kişilere başta devlet olmak üzere kamu  makamlarından olumlu 
bir  davranış,  bir  hizmet,  bir  yardım  isteme  olanağı  tanıyan  haklardır.  Eğitim  hakkı,  sosyal 
güvenlik hakkı, sağlık hakkı bu hak kategorisine örnek olarak verilebilir. Bu haklar, bireyin 
kamu makamlarından bir şeyler isteme hakkını verdiği için isteme hakları olarak da adlandırılır. 
Bu haklar, sosyal devlet anlayışının bir sonucu ve gereğidir.  
-Aktif statü hakları, kişinin devlet yönetimine doğrudan veya dolaylı katılmasını, devlet 
yönetimini etkilemesini sağlayan haklardır. Bundan dolayı bu haklar katılma hakları olarak da 
anılır.  Bu  hakların  bir  kısmı  vatandaş  yabancı  ayrımı  yapılmaksızın  herkese  tanınmıştır. 
Örneğin gösteri ve yürüyüş hakkı gibi. Bir kısmıysa yalnızca vatandaşlara tanınmıştır seçme 
seçilme, memuriyete girme, siyasal kurma gibi. Bu haklar doğası gereği siyasal haklar olduğu 
için bunlara siyasal haklar da denir.  
Bu üç küme içinde yer alan hak ve özgürlükler, özgürlüklerin birbirleriyle sıkı sıkıya 
bağlı  olan  boyutlarını  oluşturur.  Bunlar  diğerleriyle  tamamlanıp  desteklenmediği  sürece 
özgürlük  de  eksik  kalır.  Negatif  (koruyucu)  haklar,  pozitif  hakları  (toplumsal  ve  ekonomik 
haklar) tanıyıp desteklemediği takdirde tek başına özgürlüğü sağlamaya, toplumun büyük bir 
kısmını  ondan  yararlandırmaya  yeterli  olamaz.  Yalnızca  pozitif  hakların  tanınması  büyük 

---

129 
 
ölçüde sosyal güvenliği sağlasa da kişileri gerçek anlamda özgür kılmaz. Diğer yandan, bu iki 
kümede yer alan hak ve özgürlükler de, aktif statü (siyasal katılma) hakları olmadığı takdirde, 
iktidar tarafından her zaman geri alınabilecek bir armağan, lütuf niteliğinde, tümüyle desteksiz 
güvencesiz kalır. Hak ve özgürlüklerini siyasal iktidarın müdahalelerine karşı korumanın en 
etkili yolu, kişileri iktidarın kuruluşuna katılmaya çağırmak ve iktidarın kullanılışını denetleme 
olanaklarını kendilerine sağlamaktır. Siyasal katılma (aktif statü hakları) haklar, öteki hak ve 
özgürlüklerle desteklenmediği sürece kendi başlarına çok da büyük bir anlam ifade etmez. Tam 
anlamıyla bir seçme seçilme özgürlüğü/hakkı, eğitim, ifade özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, 
toplanma  özgürlüğü  gibi  özgürlüklerin  varlığına  ihtiyaç  duyar.  Buradan  da  anlaşıldığı  gibi, 
özgürlükler/haklar  aslında  özünde  bir  bütündür.  Özünde  bir  olan  özgürlüğün  bu  tekliği 
(monizmi) onun başlıca özelliklerinden birini meydana getirir (Kapani 1993: 7).  
Bu haklar, bir ülkede demokrasinin var olabilmesi ve işleyebilmesi için kişilerin sahip 
olması gereken en önemli haklardır (Can/Güner 2009: 152).