bo‗lgan juftliklar korrelyativ belgilarini yo‗qotadi. Natijada zidlanuvchi a‘zolar
1) jaranglilik-jarangsizlik belgisiga ko‗ra zidlanuvchi korrelyativ a‘zolar kuchsiz
a) jarangli undosh jarangsiz undosh kabi talaffuz qilinadi. Masalan, b~p: bop
b) jarangsiz undosh jaranglilashadi. Bu vaqtda jarangsiz undoshdan oldin kelgan
unli cho‗ziladi. Unlining cho‗zilishi esa o‗zidan keyin kelgan undoshning
76
Navbahor, ochildi gullar, sabza bo‗ldi bog‗lar,
Suhbat aylaylik, kelinglar, jo‗ralar, o‗rtog‗lar.
Shuningdek, intervokal holatda q-g‗ mo‗‘tadillashuvi yuzaga chiqadi:
chortoq ~ chortog‗i
2) portlovchilik-sirg‗aluvchilik belgisiga ko‗ra zidlanuvchi korrelyativ a‘zolar
intervokal pozitsiyada mo‗‘tadillashadi. Bu vaqtda portlovchi undosh sirg‗alish
belgisiga ega bo‗ladi: b~v: soboq va boshq. Bunday hodisa keyinchalik turkiy
tillar o‗rtasida korrespondensiyaning ro‗y berishiga olib kelgan. Masalan:
o‗zbekcha sovun, qadimgi turk, hozirgi tatar, boshqird tillarida sobun;
o‗zbekcha qovoq, uyg‗. qoboq va boshq;
k~g bukun~bugun kabi.
Bulardan tashqari fakultativ variantlar ham muayyan kombinator holat yoki
pozitsiya bilan bog‗liq holda ro‗y beradi. Shuning uchun fakultativ variantlar
haqida fikr yuritilganda ham pozitsiya haqida ma‘lum darajada ma‘lumot beriladi.
Dostları ilə paylaş: