Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti
Yüklə 268,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
akademik N.A.Paşayeva
BAKI - 2021 2
Giriş…………………………………………… . ………………………………………3 1. Tabeli mürəkkəb cümlələr…………………………………….…….………………4 2. Mübtəda budaq cümləsi və onun tipləri….……………………… . …..……………11 Nəticə……………………………………………………………….………….…..…16 Ədəbiyyat……………………………………………………………….……….……17
3
Tərkibindəki sadə cümlələrdən biri qrammatik cəhətdən müstəqil, digəri isə ondan asılı olan mürəkkəb cümlə tabeli mürəkkəb cümlə adlanır. Müstəqil olan cümlə baş cümlə, ona tabe olan cümlə isə budaq cümlə adlanır. Tabeli mürəkkəb cümlədə budaq cümlə baş cümləyə aid olub onu müxtəlif cəhətdən izah edir. Budaq cümlə ya baş cümlənin buraxılmış bir üzvü yerində işlənir, ya da baş cümlənin ümumi məzmunu ilə bağlı olur. Budaq cümlə baş cümləyə bir sıra vasitələrlə bağlanır. Mübtəda budaq cümləsi ya baş cümlənın buraxılmış mübtədası əvəzində işlənir, ya da baş cümlədə işarə əvəzliyi ilə ifadə olunan mübtədanı izah edir. Mübtəda budaq cümləsi mübtədanın sualına (daha çox nə? sualına, bəzən də kim? sualına) cavab verir, əsasən, baş cümlədən sonra gəlir və ona ki bağlayıcısı ilə bağlanır. Birinci və ikinci nümunələrdəki baş cümlələrdə mübtəda yoxdur, budaq cümlələr baş cümlələrdən doğan nə? sualına cavab verərək, buraxdmış mübtədanın əvəzində islənmişdir. Üçüncü və dördüncü nümanələrin bas cümləsində o, bu işarə əvəzlik- ləri (əvəzlik-qəlibləri) mübtəda vəzifəsindədir, ancaq məzmunları aydın deyil. Buna görə də baş cümlədən sonra gələn budaq cümlələr həmin əvəzlikləri izah edir, məzmunlarını aydınlaşdırır. Bu tipli mürəkkəb cümlələri sadələşdirəndə budaq cümlələr tərkib şəklində mübtəda yerində işlənir. Mübtəda budaq cümləsi az-az hallarda baş cümlədən əvvəl də gəlir və ona əsasən, kim, kim ki bağlayıcı sözləri ilə bağlanır. Mübtəda budaq cümləsi bəzən intonasiya ilə də baş cümləyə bağlana bilir. Məsələn: İki gündür, bərk istidir. Birinci il idi, baba evdə tək yaşayırdı. Belə cümlələrdə baş cümlədən sonra ki bağlayıcısmı artırmaq mürnkündür.
Tərtib etdiyim kurs işi giriş, 2 əsas yarımbölmə, nəticə və istifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.
|