Umumiy tilshunoslik

Zenodot  (eramizgacha    bo‘lgan  250  y.)  –  Iskandariya  kutubxonasining 

birinchi  rahbari,  Gomer,  Esxil,  Sofokllarning  asarlari  ustida  tadqiqot  ishlari  olib 

borgan, artikl, olmoshlarni farqlagan olim.     

Dionisiy    (e.  Av.  170-90  yy.)  –  Aristarxning  shogirdi,  dastlabki 

tizimlashtirilgan «Grammatika san’ati» kitobini yaratgan. Uning ta’limotiga ko‘ra, 

so‘z    nutqning  eng  kichik  bo‘lagi,  gap  fikr  ifodalaydi  va  so‘zlarning  o‘zaro 

munosabatidan  hosil  bo‘ladi.  U  otni  kelishik  va  songa  ko‘ra  o‘zgaruvchi  turkum 

deb bilgan, sifatni ham uning tarkibiga kiritgan. Fe’lni kelishiksiz so‘z turkumi deb 

hisoblab,  zamon,  shaxs-son,  mayl,  tuslanish,  nisbatga  ega  ekanligini  qayd  etgan.  

Sifatdoshlarni    fe’l  va  otlarga  xos    belgilarni  birlashtirgan  kategoriya  sifatida  

talqin etadi. Artikl, uning fikricha, turlanuvchi so‘z turkumi va u  otdan oldin ham, 

keyin ham kela oladi. Olmoshlar ot o‘rnida qo‘llanadigan so‘zlar bo‘lib, shaxslarni 

ko‘rsata  oladi.    Ravish  fe’lga  birikadigan,  fe’l  haqida  ma’lumot  beradigan, 

turlanmaydigan so‘z turkumidir.    Bog‘lovchi fikrni ma’lum tartibda bog‘laydigan 

va fikrni ifodalashdagi oraliqlarni  ko‘rsatadigan so‘zdir.   

Aristarx  (e.  av.  215-143  yy.)  Iskandariya  maktabining  eng  yetakchi  olimi, 

Iskandariya  kutubxonasini    boshqargan.    40  qa  yaqin  shogirdlari  bilan    Gomer 

---

asarlari  matnlarini  to‘liq  tiklagan,  so‘zlarni  8ta  turkum:  ot,  fe’l,  sifatdosh,  artikl, 

olmosh, old ko‘makchi, ravish va bog‘lovchiga  ajratgan. 

Aristotel (e. b. 324-322 yy.) Antik tilshunoslikning grammatik davri   buyuk 

mutafakkir  Aristotel    nomi      va  xizmati  bilan  bog‘liq.  Uning      so‘z  turkumlari 

haqidagi  ta’limoti  so‘zni  falsafiy-mantiqiy  tomoni  va      grammatik    jihatini 

uyg‘unlikda o‘rganish negizida vujudga kelgan edi. Aristotel “Poetika” asarida  8ta 

so‘z turkumini ajratadi: element (ya’ni tovush), bo‘g‘in, bog‘lovchi, chlen, ot, fe’l, 

kelishik va gap (nutq).