Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti



Yüklə 1,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə69/126
tarix15.06.2022
ölçüsü1,41 Mb.
#116968
növüDərs
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   126
beynelxalq-biznes

xüsusiyyətləri 
 
Hal-hazırdakı dövrdə demək olar ki, bütün dövlətlər, 
o cümlədən Rusiya, beynəlxalq ticarətdə iştirak edirlər. 
Xarakterik bir haldır ki, beynəlxalq ticarətlə ölkə vahid 
olaraq bötüvlükdə deyil, həm də ayrı-ayrı müəssisələr də 
iştirak edir. Belə hesab edilir ki, fəaliyyət göstərən struk-
tura yaxınlaşan dünya bazar qiymətləri XX əsrin əvvəlləri 
üçün formalaşmışdır. Müasir anlayışda dünya bazar qiy-
mətləri elə bir vəziyyətdədir ki, əmtəə emalının axtarışı 
daxili milli bazar çərçivəsindən kənara çıxır. Bu adətən 
özünü təkcə daxili təlabatda deyil, həm də xarici tələb və 
təklifin təsirinə uyğun olaraq ölkələr arasında məhsul 
yerdəyişməsində əks olunur.
Əmtəə məhsulları kimi belə yerdəyişməsi istehsal re-
surslarından istifadənin optimallaşdırılmasına gətirib çıxa-
rır. Beləliklə də tam şəkildə təyin etmək olar ki, istehsal 
resursları hansı sahə və regionlarda daha yüksək səmərə-
liliklə istifadə oluna bilər. Bundan başqa dünya bazarı bu 
və ya digər məhsullar və alıcı istehsalçıları əgər qiymətlər, 
keyfiyyət və faydalılıq arasındakı münasibətlər beynəlxalq 
normalara uyğunlaşmırsa, onda bu məhsul beynəlxalq mü-
badilədə kənarda qalırlar. Beləliklə də, dünya bazarı bey-
nəlxalq pul-əmtəə münasibətlərinin sahələrini təmsil edir, 
yəni bütün dünya ölkələrinin xarici ticarət əməliyyatlarını 
özündə əks etdirir. Beynəlxalq ticarət idxal və ixrac əmtəə 
axınını özündə cəmləyir. İdxal – ixrac əməliyyatı yalnız o 
zaman başa çatdırılmış hesab edilir ki, hər hansısa 
çatdırılacağı ölkənin gömrük məntəqəsindən yoxlanılıb 
keçmiş olsun. Bu keçid məhsulun mülkiyyətçisi tərəfindən 


164 
nəzarət oluna və olunmaya da bilər. Dünya bazarında 
ixrac olunan məhsullar üçün tələb və təklifin balanslan-
dırılması təmin edilir. Hər hansı bir ölkədə ixracın həcmi 
həmin ölkədə bu məhsulun artıq təklifi ilə təyin edilir. 
Hər-hansı bir ölkəyə ixracın həcmi isə həmin ölkədə bu 
məhsula olan artıq təlabatla təyin edilir. Ölkə daxilində ar-
tıq təklifin və ya tələbin olması daxili bazarlarda təyin 
edilmiş tarazlıq qiymətlərinin və həmin məhsullara digər 
ölkələrdə təyin edilmiş qiymətlərin müqaviləsi, nəticəsin-
də təyin edlir. Beynəlxalq biznesin həyata keçirildiyi qiy-
mətlər həmin məhsul üçün təyin edilmiş minimum və ma-
ksimum daxili qiymətlər arasında olur. Beləliklə, müəssisə 
dünya bazarına daxil olması əmək daxili bazarda onun 
üçün imkanların zəifləməsi nəticəsində olduğu kimi, həm 
də digər ölkələrdə onun üçün perspektivlərin açılması nə-
ticəsində də ola bilər. Bundan başqa, istehsalçıların dünya 
bazarına çıxması dövlət tərəfindən də stimullaşdırıla bilər, 
belə ki, bu hal xarici valyutanı dövlətə axınını artırar və 
xarici ticarət çatışmazlığının aradan qaldırır. Dövlətin xa-
rici iqtisadi fəaliyyətə qarışması müsbət olduğu kimi, həm 
də dünya bazarına mənfi təsir göstərə bilər. Bu hər şeydən 
əvvəl gömrük rüsumları və ya gömrük tarifləri formasın-
da, yəni dövlətin ixrac edilən məhsullar üçün təyin etdiyi 
pul vergiləri formasında əks etdirilir. Gömrük tarifləri tə-
yin edilərkən nəzərdə tutulmuş məqsədlərdən asılı olaraq 
onun 2 müxtəlif cəhəti fərqləndirilir: 
1) fiskal tarif - əmtəə istehsalına əsaslanır.
2) proteksionist tarif – istehsalçının müdafiəsi məq-
sədi ilə əmtəə ixracını məhdudlaşdırar.
Dövlət uyğun pul vergilərini təyin etməklə yanaşı 
beynəlxalq ticarət prosesində istehsalçının müdaifəsi və 


165 
müxtəlif növ kvotaların həyata keçirilməsi yolu ilə məş-
ğulluğun sabitlədirilməsi və ya yüksəldilməsi kimi daxili 
sosial məsələləri dünya bazarı həll edə bilər. Kvota hər 
hansı bir məhsulun başqa ölkəyə daşınması üçün təyin dil-
miş kəmiyyət həddi deməkdir. Müstəsna hallarda kvota 
üçün embarqo qoyulur, yəni hər hansı bir məhslunu tama-
milə qadağan edilir (sıfır hədli kvota). Qeyri-tarif gömrük 
hədlərinə həmçinin hər hansı bir məhsulun diskriminasiya-
sı da aid edlir. Məhsula olan tələb və təklifin balanslaşdı-
rılması nəticəsində tənzimləyici qiymətlərin yarandığı – 
qapalı daxili bazardan fərqli olaraq beynəlxalq ticarətdə 
tənzimləyici qiymətlər qarşlıqlı tələb və qarşlıqlı təklifin 
balanslaşdırılması nəticəsində təyin edilir. Qarşılıqlı tələb 
– məhsulun elə həcmidir ki, onu bütövlükdə mövcud olan 
qiymətlər səviyyəsində nəql etmək mümkündür. Qeyd et-
mək lazımdır ki, qarşılıqlı tələb yerli istehlakçılar tərə-
findən tələbat demək deyildir. O, xaricdən xarici istehlak-
çılar tərəfindən o cümlədən, ölkə daxilində investisiyaları 
həyata keçirən istehlakçılar tərəfindən təqdim edilən tələ-
batdır. Qarşılıqlı təklif – bu məhsulun elə bir həcmidir ki, 
burda mövcud qiymətlər səviyyəsində həmin məhsulun 
bütün istehsalçıları öz məhsullarını bötüvlükdə təklif edir-
lər. Qarşılıqlı təklif məhsulu yerli istehsaldan onun ixra-
cına gətirib çıxarır. Bütün Dünya miqyasında keçid mər-
hələsi bitdikdən sonra (hansı ki, bunu həmişə tam sona 
yetmiş hesab etmək olmaz) qarşılıqlı tələb qarşılıqlı təklif-
lə bərabərləşməlidir. Amma ayrı-ayrı regionların və ya 
qrup ölkələrin miqyasında hətta keçid mərhələsi sona ye-
tişdikdən sonra, yəni tam təyin edilmiş rejimə çatmasına 
baxmayaraq bu və ya digər məhsul növü üçün balans ol-
maya bilər. Daxili bazardan fərqli olaraq xarici bazarın bu 


166 
və ya digər məhsul və ya xidmət növü üçün müəyyənləş-
dirilmiş hətta ən minimal məbləği belə ödəməyə hazır ol-
duğuna arxayın olmaq olmaz.

Yüklə 1,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   126




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin