Nazorat bileti ishlanishiga qo’yiladigan talablar: Xar kim o’zining guruh jurnalidagi o’rni bo’yicha biletni qabul qilib oladi va bajaradi
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. Mavzu: Bolalarni butun predmetni teng bo’laklarga bo’lishga o’rgatish.
|
5. Mavzu: Bolalarni butun predmetni teng bo’laklarga bo’lishga o’rgatish. Matematika aniq fan ,shu sababli o’qitishda bolalar o’z fikrlarini aniq va bog’liqli bayon qilishni o’rganishlari juda muxim .Bolalar xar doim tarbiyachining mantiqan ixcham , savodli nutqini eshitishlari kerak .Tarbiyachilar ko’pincha u yoki bu matematik atamani ishlatishganida “to’plam”, “miqdor’’ , “son’’ , “raqam” , “ kattalik” , “shakl”, “figura”, “tomon”, “yoq”, “shartli o’lchov”, “o’lchov” va x.k. tushunchalar orasidagi farqlarni tasavvur qila olmaganlari tufayli xatolarga yo’l qo’yishadi . Matematik tushunchalarning mazmunini bilib olish muxim ,busiz bolalaga ilmiy ,ishonchli bilimlarni berib bo’lmaydi . Fazoviy va miqdoiriy belgilar va munosabatlar faqat so’zlar yordamida akislanishi mumkin. Shu sababli bolalar tomonidan matematik o’bektlarni xossalari va belgi;larining ajratilishi, albatta , ularning nomlari bilan kuzatiladi. Bola bog’langan qo’shma gap va ergashgan qo’shma gap tuza olmagani uchun nutqda matematik munosabatlarni aks ettirish unga juda qiyinlik qiladi.Bu malakani sinchiklab ishlab chiqishga to’g’ri keladi. Oldin savollarni bo’laklarga ajratish maqsadiga muvofiq masalani bolalarda – ‘’qizil tasmachada nechta tosh bor?’’-deb so’raladi.So’ngra bolani ushbu bog’lanishni o’rnatishga o’rgatish kerak:’’Qizil tashmachada bitta,ko’k tasmachada esa ko’p tosh bor’’. Tarbiyachi yo javob namunasini beradi, yoki bola uchun javob beraadi:’’Qizil tasmachada bitta tosh bor, ko’k tasmachada esa ………’’-‘’ko’p tosh bor’’ deb to’ldiradi kichkintoy. Bolalar matematik fikirlarni qisqa va aniq ,ish moxiyatini aks ettirib tuzishga o’rganiladi.Uch yoshli bola ‘’qo’girchoqlar nechta bolsa,piyolachalar shuncha’’deydi yoki ‘’Idishlar ko’p qo’g’irchoqlar kam’’deydi yoki ‘’To’rt Uchdan katta,uch esa to’rtdan kichik’’ deb javob beradi. Bolalar nutqida matematik obektlar bilan bajariladigan ishlarning aks etishiga katta etibor berish kerak.Bolalar u yoki bu topshiriqlarni bajarilishini,albatta gapirib berishlari va tushuntirishlari kerak .Ajratilgan xossalar,belgilar(alomatlar) va mos harakatlar usullar orasida bog’lanishlar yani bilimlar bilan ularning idrok qilinishi orasida bog’lanishlar shu asosda o’rnatiladi. Bolalar uchun xar bir yangi xarakatn tarbiyachining o’zi ko’rsatadi, uni aniq ko’rsatmalar tushuntirishlar bilan olib boriladi bu ko’rsatma va tushuntirishlar mumkin bo’lgan xatolarning oldini olishga yo’naltirilgan bo’ladi, bunda xamma ish usullarini tarbiyachining o’zi ko’rsatadi, jarayoni va ishlarning bajarilish tartibini o’zi tushuntiradi.Masalan ,bolalarga sanoq usullarini o’rgatar ekan , tarbiyachi bolalar ko’z oldida buyumlarni sanaydi va bunday deydi : ‘’Men matryoshkalarni ,qog’irchoqlarni o’ng qo’lim bilan chapdan o;nga qarab sanayman, ularga bunday tegaman, bitta, ikkita ,uchta- jami uchta matriyoshka deyman ‘’.Didaktik materialni almashtirib , tarbiyachi bir xil harakatning o’zini ko’p marta takrorlaydi, bunda u xar doim xarakat nomini aytib turadi. Bolalar nima qilishlarini va qanday qilishlarini gapirib berishadi.Bolarning u yoki bu xarakatni o’zlashtirishlariga qarab ,og;zaki tushuntirishlarning ro’li orta boradi.Tarbiyachi bolalarni so’z bo’yicha ishlashga o’rgatadi,brogan sari ularga ko’proq mustaqillik beradi. Agar dastlab harakat usullari mufassal tushuntirilgan bo’lsa, keyinroq ko’rsatmalar umumiy harakterga ega bo’la boshlaydi, masalan :’’stolning uzunligi va kengligi , bo’yi va enini aniqroq o’lchashga xarakat qiling ‘’. SHundan keyin bolalar qo’yilgan masalani xal qilgunga qadar xarakatlarni rejalashtirishga o’rgatiladi, ular ushbu xil savolarga javob berishadi: qaysi lenta uzun, qaysi lenta qisqa ekanini qanday bilish mumkin? Siz tog’ri tortburchaklarni teng ikkiga qanday bo’lasiz ? Qaysi xaltada don ko’pligini qanday bilasiz ? . O’qitishning bunday izchillikda bo’lishi bilan jarayonlarini rivojlantirishda katta axamiyatga ega.SHunday qilib bolalar,albatta,nima qilganliklari va qanday qilganliklari,keyinroq nima qilishlari xaqida gapirib berishlari kerak.Bunda ular tushunarsiz,anlab yetilmagan ,yani bevosita ular tajribasida bo’lmagan narsalarni eslab qolishlariga xech bir xolda yo’l qo’ymaslik kerak.Tarbiyachi bir narsaning o’zi xaqida bir nechta savol beraddi,ammo xar gal ,bolalarni o’ylab ,tushunib yetgan xolda javob berishga undab, bu savollarni xar xil ifodalab beradi.CHunonchi,tayorlov guruxi bolalari lentaning uzunligini o’lchaganlaridan keyin,u ushbularni so’raydi:’’Lentaning uzunligi nimaga teng? Lentaning uzunligi 3 ta o’lchovga teng degan nimani bildiradi? Lentaning uzunligini o’lchashda chiqqan 3 soni nimani bildiradi? SHunday uzunlikda lenta olish uchun yana o’lchovni necha marta qo’yish kerak ?’’ Tarbiyachi siyqasi chiqqan javoblarga yo’l qo’ymaydi,doimo bolalarga bu xaqda qanday qilib boshqacha aytish mumkinligini o’ylab qo’yishni taklif qilib turadi.Buyumlarning ikki guruxi o’rtasida tenglik o’rnatilib ,deyishadi katta gurux bolalari.Bolalar oldida xap doim ‘’Nega?’’,’’Qanday?’’ savollari turishi kerak. Tarbiyachi bolalarni o’rtoqlarining javiblarini to’ldirishlari ,tuzatishlari, aniqlqshtirishlarini taklif qilib , ularning javoblarini yaxshi eshtishga o’rgatadi:’’Kim to’ldiradi ,kim yaxshiroq gapirib beradi?’’ kabi savollarni beradi.Mashg’ulot jarayonida butun gurux va aloxida bolalar ishini boshqarib turadi. Buning uchun u xar bir yangi savol va topshiriqlar bilan guruxning xammasiga murojat qiladi,jaobni esa tarbiyachi chaqirgan bolagina beradi.Frantal mashiqlar o’tkazishda bolalar ko’rsatmalarini tinglash ,bolalar bilan bir xil suratda o’ynash, topshiriqlarni bajarishi o’z vaqtida tamomlashga va nixoyat nima qilganliklari va qanday qilganliklari, nima xosil qilganliklarini gapirib berishga o’rgatiladi.Kimda boshqachajavob chiqqan bo’lsa , u tovush chiqarmay qo’lini ko’taradi .Javob xar xil chiqqanda ,qaysi javob to’g’riligini aniqlaydi va xatolarni tuzatish taklif qilinadi.Tarbiyachi xar bir topshiriq bajarilgandan keyin baxolaydi va bunda ko’rsatmalar bajarilishning to’g’riligini,chalg’imay ishlash malakasini ta’kidlab o’tadi.O’rtoqlarining javoblarini kuzatish malakasini rag’batlantiradi. Bolalarga matematik o’rgatishda uning aloxida xususiyatlarini xisobga olish kerak ,chunki bolalarnig xammasi xam matematik bilimlarni bir tekisda o’zlashtirmaydi, matematikaga bir xilda qiziqmqydi.Ba’zi bolalar u yoki bu harakat tecnikasini qiynalib o’zlash tirishadi ,bazi bolalar esa matematik bog’lanishlar va munosabatlarni nutuqda akislantirishda qiynaladilar.Bilimlarni o’zlashtirish surati xam xar xil bolada xar xil , bir xil emas. Bularning xammasi mashg’ulotlarda bolalardan rejaviy sorash,kimgadir ortiqcha marta nimadir qilishni, kimga esa nima qilgani va qanday qilgani so’zlab berishni taklif qilishni oldindan nazarda tuttish kerakligini asoslaydi va x. k. Qo’shimcha individual mashg’ulotlar ortiqcha ekanligi aniqlanadi. Bu xil mashg’ulotlar bolalar 3-4 ta mashg’ulotning o’tkazib yuborganda ,xotirasi juda bo’sh o’quvchilar mavjud bo’ladi ( bu xolda kam uchraydi ) zarur bo’ladi. Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|