Milliyetçilik sosyolojisi

genossenschaft'ın (İsviçre Konfederasyonu) kuruluşunu anlatan 
tarihî bir drama olan Vierwaldstatterseehin (Vierwaldstatter 
Gölü) de durumu buydu. Bu şiirde tarihsel gerçeklerle efsane, 
tirana karşı direnişe ve ruhun saflığına dair mitlere ilham 
kaynağı oluşturacak biçimde birbiriyle kaynaşmışlardır.
4 7 
Öte yandan tarihsel olaylar ve yurt topraklarında bulunan 
anıtlar da "doğallaştırılır". Şatolar, mabedler, hikâyeler, la-
hitler, peyzaj içinde biraraya getirilerek sanki onun doğal 
parçalarıymış gibi muamele görürler. 17 ve 18. yüzyıllarda 
Stonehenge,* tarihin romantik yoldan canlandırılışmın bir 
parçası olarak, Britanya antikitesinin "doğal" bir sembolü 
46 Daha tam bir değerlendirme için A.D. Smith'e (1984a) ve Hobsbawn ile Ranger'a 
(1983) bakın. 
47 İsveç'te menkıbelerin kullanılma şekline ilişkin Seinberg'e (1976) bakın. 
(*) Büyük Britanya'da Salisbury'nin kuzeyindeki arkeolojik yer. Britanya adalarının 
en önemli megalit bütünü, -ç.n. 
108 

---

haline gelmişti. Aslına bakılırsa "Britanya" (Briton) peyzajının 
neredeyse tamamının hali buydu, öyle ki orjinal doğasının 
büyükçe bir bölümünü oluşturan Wessex düzlüğü ile civa­
rındaki tepelerin başına geldiği gibi, Britanya etnik karak­
terinde içkin olarak bulunmayan, doğal olmayan bir şeyi 
tahayyül etmek giderek güçleşmekteydi. Belli bir zamana ve 
içeriğe bağlı tamamen tarihî bir anıt "doğallaşıvermiş"ti.
4 8 
Şimdiki kuşaklar için haritalar ve törellikler oluşturmanın 
öteki yolu da tarihten ve özellikle de altın çağlar mitini 
kullanmaktan geçiyordu. 
Milliyetçi eğitmen-entellektüellerin hedefleri akademik 
değil toplumsal ve siyasîydi; halkı saflaştırmayı ve etkin hale 
getirmeyi amaçlamaktaydılar. Bunu yapmak için topluluğun 
şanlı geçmişine dair parlak yeniden canlandırmalar yaratmak 
gibi etnik geçmişten kaynaklanantörel numunelere ihtiyaç 
vardır. 
O nedenle bir dizi mit aracılığıyla sözkonusu geçmişe 
dönülür; köken ve soy, özgürlük ve göç, kahraman ve aziz-
leriyle altın bir çağ ve belki de seçilmiş halk mitleri bir kere 
daha uzun uykularından uyanır ve/ya da sürgünden dönerler. 
Beraberce, bu mitik motifler karma bir milliyetçi mitoloji ve 
kurtuluş/selamet draması içinde biçimlendirilebilir.
4 9 
1890'lardaki Kelt uyanışı tarihten milliyetçi bir yoldan 
yararlanmanın ve milliyetçinin altın çağa geri dönüş arzusunun 
bir örneğini oluşturur. 
Burada, kültürel milliyetçilerin İrlanda'nın Aziz Patrick 
çağında yaşanan altın çağının farklı yönlerini vurgularkenki 
tahayyülleri Katolik olduğu kadar Pagandı da. O'Grady ve 
Lady Gregory gibileri için, sözcülüğünü yaptıkları bu tahayyül, 
48 Stonehenge'e bu romantik ilgi hakkında Chippindale'a (1983, bölümler 6-7) 
bakın. 
49 A.D.Smith'e (1984b) ve (1986a, bölüm 8) bakın. 
109 

---

yeniden keşfedilmiş Ulster Cycle'da* buldukları Tara'nın Ulu 
Kralları'nın** altın çağındaki Cuchulain ve Fin Mac Coil 
efsaneleriydi. Burada aristokratik savaşçı bir topluluk söz-
konusuydu ama kırsal ve özgür, tinsel bir bilgelikle, fianna 
çalgıcılarıyla ve ozanların/iîid loncalarıyla*** dolu bir top­
luluktu bu. Başkaları için ise altın çağ, AzizPatrick'in Hıris­
tiyanlığa döndükten sonraki, İrlanda'nın barbar Batı'nın or­
tasında neredeyse tek başına zekâ ve uygarlığın meşalesini 
taşıdığı, manastırlarının, Kelt sanatının ve Hıristiyan öğretisi 
ve literatürünün her yere nam saldığı çağdı. Kelt kahramanlar 
ve Hıristiyan âlim-misyonerleriyle ilgili bu çifte kült İrlandalı 
entelijensiyaya, şayet Norman istilacılarca gelişmesi saptı­
rılmamış sonra da İngiliz Protestan fatihlerce kesip atılmamış 
olmasaydı özgür bir İrlanda'nın ne menem bir şey olabileceği 
hakkında bir fikir vermekteydi. Etnik bir altın çağ vizyonu 
modern İrlandalılara "otantik kendi"lerinin ne olduğunu ve 
özgür bir İrlanda'da nasıl yeniden "kendileri" olabileceklerini 
anlatıyordu.
5 0 
Finlandiya'da da geçmiş ile geçmişin kahramanları belirgin 
bir milliyetçi kullanıma sunuldu. 19. yüzyıl başlarında Finliler 
önce İsveçli kültürel seçkinlerden sonra da 1830'lardan itibaren 
(*) Ulster Çevrimi: (9-13. yüzyıllar). Konusu Ulster (Büyük Britanya'ya bağlılığını 
muhafaza eden ve Kuzey İrlanda olarak bilinen 6 Kontluk) olan; Ulster'in konu 
edildiği mitik hikâyat. -ç.n. 
(**) Tara'nın Ulu Kralları (ARG RI): İlk Gal Krallığı olan Connactha'yı (yeni İngilizce 
ile "Connact", yani Conn Yasası veya Conn Hukuku) kuran ve Tara'yı başkent 
yapan eski, Hıristiyanlık öncesi İrlanda'nın mitik kahramanı Conn, ilk ARG 
RI'dir. Bu yasa/hukuk, bir senyörler hiyerarşisine dayanmakta, dolayısıyla baş 
senyör, kral yani ARG Rl olmaktaydı. Daha sonra Conn'un soyundan gelenler 
bu onursal ünvanı Tara Tepesi'nde ilan olunarak aldılar, -ç.n. 
(***) Fiana-Filedha; bunu, Türk milliyetçiliğinin "Alp-Bilge"imgesine benzetebiliriz 
-ç.n. 
50 Kek uyanışa dair tahayyüller Hutchinson'uıı parlak çalışmasında (1987) çö­
zümlenmektedir; aynı zamanda Lyons'un (1979) ince izahatlarıyla da karşı­
laştırın. 
110 

---

Lonnröt, Runeberg ve Snellman gibi eğitmen-entellektüellerin 
millî yeniden inşa girişimlerine hazır bir etnik temel oluş­
turmuş olan Rus siyasî efendilerinden farklılaşmış bir tâbi 
dikey etnik topluluk oluşturdular. Özellikle, bir doktor olan 
Elias Lonnröt Karelie eyaletinden derlediği ve 1835'de Kalevala 
adıyla topladığı (1849'da genişletilmiş basımı yapıldı) şiir ve 
baladlarla Finli entelijensiyanın, sonra da halkın muhayyi­
lelerini sarstı. Bu "Kahramanlar Diyarı" epiğinin (eldeki 
malzemenin gösterdiği gibi) İ S . ilk bininci yılın erken dönem 
"Fin" toplumuyla pek az bir benzerliği vardı ama modern 
Finlilerin, Sibelius ve Gallen-Kallela'nın dehasına ve halk 
sanatına ilham kaynağı olacak kahraman Vainamöinen ve 
Lemminkainen'ne ilişkin bir altın çağ kültü yaratmalarına 
yetti.
5 1
19. yüzyıl sonlarında İsveç'in kültürel ve Rusya'nın 
siyasî tahakkümüne karşı mücadelede yeniden doğmakta olan 
bir Finlandiya için ideal bir ben tanımı ile bir örnek yat­
maktaydı burada. Fin tarihinin eski ama görünüşte "yitik" 
bir döneminin yeniden ortaya çıkartılışı Finlandiyalılarda, 
"yüksek kültür" dairesi içinde kendini yeniden duyurmanın 
mücadelesini veren küçük, nispeten yoksul bahtsız bir toplum 
için elzem olan bir cemaat ve asalet duygusu uyandırdı.
5 2 
Eğitmen-entellektüellerin, millî bir canlanmayı harekete 
geçirmek için tarihten ve altın çağlardan yararlanışına dair 
daha pek çok örnek bulunmaktadır. Ama zengin bir "etno-
tarih" damarı keşfedilip de cevher ikmaline hele bir girişilsin, 
"kültürel savaşlar" çağı açılmış demektir. Bunun normal olarak 
51 Branch'ın, Kirby'nin 1907 tarihli Kalevala çevirisine yazdığı Giriş yazısına (Branch 
1985) bakın; daha geniş siyasî bağlam hakkında Jutikkala'ya (1962, bölüm 8) 
ve M. Klinge'in, Mitchison (1980) içinde yeralan yazısına bakın. 
52 Kalevela'nın tarihsel yorumunu, millî kimliğin tehlike arzettiği dönemlerle 
ilişkilendiren Honko'ya (1985) bakın; Sibelius ve Kalevala için Layton'a (1985) 
ve Akseli Gallen-Kallela'nın sanatı hakkında Arts Council'e (1986, özellikle 
104-105 ve Sarajas-Korte ile Klinge'nin yazılarına) bakın. 
111 

---

iki türü vardır. Birincisi emperyal kozmopolitanizme veya 
onun sömürgeci şekline karşı ya da hattâ Slovakların egemen 
Çek kültürüne ya da Ukraynalıların Rusların kültürel yut­
masına karşı direnişinde olduğu gibi kültürel bir direniştir. 
İkincisi de laik enteltjensiyanın, demotik etniyi seferber etmek 
ve onu siyasî bir millete dönüştürmek için, geleneğin eski 
bekçilerine sırtını döndüğü, "babalara karşı oğullar"ın kültürel 
savaşıdır. İsmail Gasprinski Bey'nin (Gaspıralı İsmail) Tatar 
eğitim reformları ya da Japon Meiji reformcularının (kültürel) 
ödünç almalarında görüldüğü gibi, bu yabancı (genellikle 
de "Batılı") unsurlardan seçici bir özümlemeyle yapılabilir. 
Ama aynı anda yeni kuşakların yeniden keşfedilmiş etno-tarih 
ve topluluğun yeniden ihya edilen diliyle iletişim ve top­
lumsallaşma kampanyasıyla yerli etnik temelin de güçlen­
dirilmesi gerekir. Eski etno-dinî "ben" tanımlarının bekçi­
lerinin sık sık keskin direnişiyle karşılaşan topluluğun yeni 
"ben" tanımları, milletler dünyasına giriş için temel oluşturmak 
üzere burada işlenir.
5 3