Mundarija kirish I bob. Matnli masalalar yechish usullari haqida

 
II BOB. MATNLI MASALALARNI YECHISH. 
2.1. Harakatga doir masalalar yechish. 
Harakatga doir masalar hayotimizda doimo uchraydi. Yurgan yo`limiz, 
qancha vaqtda shu masofani bosib o`tishimiz, mashinalarning tezligini topish, bir 
nechta mashinalarning harakatlari va hokazo. Odatda harakatga doir masalalarni 
yechish uchun quyidagi qoidalarga asoslanib bajaramiz.
Bir joydan bir vaqtda chiqib, qarama-qarshi yo`nalishda harakat qilayotgan 
jismlarning bir-biridan uzoqlashish uzoqlashish tezligi ular tezliklarining 
yigìndisiga teng. 
Bir joydan bir vaqtda chiqib, bir xil yo`nalishda turli tezlikda harakat 
qilayotgan jismlarning bir-biridan uzoqlashish tezligi ular tezliklarining 
ayirmasiga tengdir. 
Ikki joydan bir vaqtda chiqib, bir-biriga qarab harakatlanayotgan jismlarning 
yaqinlashish tezligi ular tezliklarining yigìndisiga teng. 
Harakatga oid masalalarni yechishda quyidagilarga rioya qilinadi. 
1. Agar masala shartida oldindan aytilmagan bo`lsa, harakat tekis ya`ni bir
xil deb olinadi. 
2. Tezlik musbat kattalik 
3. Harakatlanayotgan moddiy nuqtaning burilishi va tezlikning oshishi 
darxol bo`ladi (ya`ni bir tezlikdan ikkinchi tezlikga o`tish darxol bo`ladi)
-masala. Velosipedchi harakatlanayotgan yo`l 3 qismdan iborat 
bo`lib, birinchisi uchinchisidan 6 marta uzun . Butun yo`li bo`ylab o`rtacha 
harakatlanish tezligi 2 qismdagi tezligiga teng, birinchi qismdagi tezligidan 2 
km/soatga kam, uchinchi qismdagi tezligi yarmidan 
ga katta bo`lsa, 
o`rtacha tezligini toping? 
Yechish.
- velosipedchining o`rtacha harakatlanish tezligi; 
3-qism uzunligi 

---

26 
2-qism uzunligi bo`lsin. 
U holda 1-qismdagi tezlik 
; 
2-qismdagi tezlik ; 
3-qismdagi tezlik
bo`ladi. 
Butun yo`lga sarflangan vaqtni kiritilgan noma`lumlar orqali 2-usulda bajarish 
mumkin. 
a) (
)c 
har bir qismga sarflangan vaqtlani qo`shamiz.
b) 
butun yo`lni o`rtacha tezlikka bo`lamiz. 
U holda: 
bundan esa 
tenglikni ikkala tomonini 
ga bo`lamiz. (
) 
Bundan esa 
(chet ildiz). Demak o`rtacha tezlik, 
. 
Eslatma: (1) tenglamamiz 3 ta noma`lumli, lekin hisoblash jarayonida ular
chiqib ketdi. Bunday noma`lumlar yordamchi noma`lumlar deyiladi.