M. C. AtakiŞİyev n. M.ŞIXƏLİyeva r. N. NurəLİyeva maliYYƏ menecmenti (Dərslik)

Cədvəl 7.1
Satış həcminin artmasından mənfəətin əlavə debitor 
 borclarının kompensasiyası üçün lazım
olan mənfəətlə müqayisəsi
(kredit qabiliyyəti normativin dəyişilməsi) 

---

53 
Satış həcminin artmasından mənfəət = 2m. x 60000 = 
120000 m. 
Əlavə debitor borcu = 600000 : 6 = 100000 m.( əlavə 
satış 
həcmi/debitor borcu 
Əlavə debitor borclarına olan (dəyişkən xərclər / satış 
qiyməti) x (əlavə debitor borcu = 0,80 x 100000 
=80000m. 
Əlavə debitor borclarına xərclərin örtülməsi üçün 
qoyulmuş mənfəət = 0,20 x 80000 = 16000 m.
Cədvəldən göründüyü kimi, əlavə satış həcmindən alınan mənfəət, debitor 
borclarını kompensasiya edilməsi üçün lazım olan mənfəətdən (16000 m.) bir necə dəfə 
çox olduğuna görə kredit qabiliyyəti normativini azaltmaq olar. Optimal kredit siyasəti, 
əlavə satış həcminin artmasından əlavə mənfəətin, əlavə debitor borcları üzrə xərcləri 
ödəyənə qədər davam edəcəkdir. Daha aşağı keyfiyyətli kredit üzrə riskə 
gedildiyindən, firma üzrə riski də artırmış oluruq. Bu risk isə gözlənilən pul axınının 
dəyişilməsindən ibarətdir. Riskin belə artması ümidsiz borclar üzrə əlavə itkilərin 
yaranmasından ibarətdir. 
Kreditin şərtləri kredit müddətinin davamiyyəti və təklif edilən güzəştdən 
ibarətdir. «2/10 xalis 30» şərti göstərir ki, əgər veksel 10 günün ərzində ödənilirsə 2% 
güzəşt ola bilər. Ödəniş 30 gün ərzində aparılmalıdır. Deməli, kreditin müddəti 30 gün 
olur. Baxmayaraq ki, müştərilər bu şərtləri diktə edirlər, firma kredit müddətini 
uzatmaqla öz məhsuluna olan tələbatı artıra bilər. Əvvəlki kimi əlavə satışdan olan 
mənfəətlə, debitor borclarına olan əlavə investisiyadan mənfəət hissəsi arasında seçim 
olmalıdır. 
Yuxarıdakı misalda, firma kredit müddətini 30 gündən 60 günə qədər artırır, 
nəticədə satış həcmi 360000 mln. manata qədər artmış olur və yeni alıcılar da 2 ayın 
ərzində hesabları ödəməlidirlər. Bütün əlavə debitor borcları 2 hissədən ibarət olur. 
I 
hissə realizənin artması ilə əlaqədar olan debitor borclarıdır. Bizim misalda 
satışın əlavə həcmi 360000 man. təşkil edir. Debitor borcları ildə 6 dəfə dövr edirsə, 
yeni satışla əlaqədar olan əlavə debitor borcları 360000: 6 = 60000 m. olur. Bu əlavə 
debitor borcları üçün investisiya onunla əlaqədar dəyişkən xərclərdən ibarətdir, yəni 
8/10 x 60000 = 48000 man. 

---

54 
II 
hissə isə ilkin satışa aid olan inkassanın nəticəsi kimi əks olunur. Satışın ilkin 
həcmində (2,4 mln. man.) debitor borclarının səviyyəsi, ildə 12 dəfə dövr etməklə 
2400000 : 12 = 200000 man. edir. İldə 6 dəfə olan yeni səviyyə 
2400000 : 6 = 
400000 man. edir. Beləliklə, 200000 man. əlavə debitor borcu ilkin satışa aid edilir, 
yəni dəyişkən xərclər yalnız yeni satışlara aid olacaqdır. Deməli, firma debitor 
borclarına olan qoyuluşlarını 200000 m. artırmalıdır. 
Bu xərclər üzrə məlumatlara əsaslanan hesabat 7.2 cədvəlində verilmişdir. 
Cədvəldən göründüyü kimi, əlavə satışdan olan mənfəət, (72000 man.), debitor 
borclarına olan əlavə qoyuluşlar üçün lazım olan mənfəət hissəsindən (49600 man.) 
çox olduğuna görə kreditin müddətini 30 gündən 60 günədək uzatmaq 
məqsədəuyğundur. 
Güzəştlərin dəyişilməsi-debitor borclarının ödənməsini sürətləndirmək imkanıdır. 
Bu zaman, inkassanın sürətləndirilməsindən mənfəətin yüksək və ya güzəştin 
artırılmasından itkilərin ödənməsinin çox olacağı müəyyən edilməlidir. Əgər belə 
olarsa, güzəşt siyasəti dəyişməlidir.