M. C. AtakiŞİyev n. M.ŞIXƏLİyeva r. N. NurəLİyeva maliYYƏ menecmenti (Dərslik)

Cədvəl 7.3. 
 
 
A siyasəti B siyasəti 
1. Satışın əlavə həcmi 
600000 
300000 
2. 
Əlavə satışdan mənfəət 
(20%) 
120000 
60000 
3. 
Ümidsiz borclardan 
əlavə itkilər (satışın 
əlavə həcmi x ümidsiz 
borclar üzrə itkilərin 
sayı) 
60000 
54000 
4. 
Əlavə debitor borcları 
(satışın əlavə 
həcmi/debitor 
borclarının dövretməsi) 
100000 
75000 
5. 
Əlavə debitor borclarına 
investisiyalar 0,8 x əlavə 
debitor borcu 
80000 
60000 
6. 
Əlavə debitor borclara 
lazım olan 
kompensasiya, mənfəət 
16000 
12000 
7. 
Ümidsiz borclar üzrə 
itkilər + qoyuluşların 
kompensasiyası üçün 
lazım olan əlavə mənfəət 
76000 
66000 
8. Əlavə mənfəət (sətir 2 – 
44000 
(6000) 

---

57 
sətir 7) 
B siyasətində kredit qabiliyyətinin normativi çox aşağı salınaraq, son nəticə, yəni 
əlavə mənfəət (-) alınmışdır. 
Optimal siyasət o hesab olunur ki. O, ən çox xeyir gətirmiş olsun. 
BÖLMƏ 8. QISAMÜDDƏTLİ SSUDALAR 
8.1. Maliyyə bazarında kredit 
Qısamüddətli ssudaların əsas maliyyə mənbələri kommersiya bankları və 
maliyyə institutları çıxış edir, iri kompaniyalar, qısamüddətli kommersiya vekselləri və
maliyyə bazarının başqa alətlərinin satılması vasitəsilə qısamüddətli borcları verirlər. 
Qısamüddətli kommersiya vekseli təmin olunmayan və maliyyə bazarında dövr edən 
qısamüddətli borc öhdəçiliyidir. Bir halda ki, bu veksellər təmin olunmur, onlardan ən 

---

58 
yüksək kredit qabiliyyəti olan kompaniyalar istifadə edə bilərlər. 
Qısamüddətli kommersiya vekselləri bazarı 2 sektordan ibarətdir: diler bazarı və 
birbaşa yerləşmə bazarı. İstehsalçı firmalar, kommunal müəssisələri və orta ölçülü 
maliyyə institutları vekselləri diler şəbəkələri vasitəsilə satırlar. Diler şəbəkəsi – 6 nəfər 
əsas dilerdən ibarət olur və onlar kommersiya veksellərini emitentdən alaraq 
investorlara satırlar. Adətən, diler komissionnusunun ölçüsü 1/8%, veksellərin ödənmə
müddəti isə 30-90 gün olur. Kommersiya vekselləri bazarı yaxşı təşkil edilmiş və çox 
mürəkkəb quruluşa malikdir. Hal-hazırda maliyyələşmə birbaşa (təkmilləşmiş) və ya
daha daimi əsasda aparılır. 
Qısamüddətli maliyyə mənbəyi kimi kommersiya vekseli üzrə borcun üstün 
cəhəti, onun kommersiya bankı tərəfindən verilən qısamüddətli kommersiya 
ssudasından ucuz olmasıdır. Kommersiya vekseli üzrə faiz stavkası 1-6% aşağı olur. 
Bir çox kompaniyalar üçün kommersiya vekseli bank kreditlərini tamamlayır. Əslində
kommersiya vekselləri üzrə dilerlər borclulardan banklarla kredit münasibətlərini
saxlamağı tələb edirlər və bununla da həmin veksellərin ödənilməməsi riskini azaldırlar. 
Adətən, kommersiya vekselləri bazarının və başqa maliyyə bazarlarının inkişafı 
məhz bank kreditləri hesabına olur. Lakin bu bazarların payı getdikcə azalır. Həmin 
veksellər əvəzinə, bəzi korporasiyalar bank kommersiya vekselləri buraxırlar. Bu 
zaman bank, kompaniyanın öhdəçiliklərinin ödənməsini təsdiq edən akkreditivi 
investora təqdim edir. Bu halda investisiyanın keyfiyyəti bankın kredit qabiliyyətindən 
asılı olur. Akkreditivin verilməsinə görə bank komission mükafatı alır ki, onun da faizi 
qarant verdiyi kreditin məbləğindən asılıdır. Adətən, komission yığımı 1,8 və ya 1,4% 
təşkil edir. Bundan başqa bank veksel bazarında istifadə olunmaqdan ötrü kredit verir
və bunun üçün 1,8 və ya 1,4% rüsum alır. 
Beynəlxalq ticarət və ya çox tələb olunan müəyyən əmtəələrin saxlanması və 
daşınması üçün maliyyə mənbəyi kimi bank akseptləri ola bilər. İki kompaniya 
müəyyən əmtəələrin alınması üçün ödənişdə 90 günlük müddətli vekselin istifadəsi üzrə
razılığa gəlirlər. I kompaniya öz bankında akkreditiv açır və bununla da bank II 
kompaniyadan daxil olacaq trattanın aksept edəcəyini təsdiq edir. II kompaniya əmtəəni 
yükləyir və eyni zamanda trattanı yazır ki, bu da I firmaya malgöndərişi məbləğinin 90 
gün ərzində ödənməsi haqqında göstəriş olur. Əvvəlcədən aparılan danışığa görə tratta 
I kompaniyanın bankına göndərilir və həmin bank tərəfindən aksept olunur. Bununla da 
bank ödənişin yerinə yetirilməsi öhdəçiliyini öz üzərinə götürür. 
Əgər bank iridir və yaxşı tanınırsa akseptdən sonra tratta yüksək likvidli maliyyə 
bazarı aləti olur. Bu halda II kompaniya trattanı ödəniş gününə qədər özündə

---

59 
saxlamasa da olar. Həmin sənəd bazarda nominal dəyərindən aşağı qiymətə satıla bilər. 
Bu güzəşt investorun faizindən ibarət olacaqdır. 90 gündən sonra investor aksepti 
banka təqdim edərək nominal məbləği alacaqdır. Bu vaxta qədər I kompaniyanın öz 
hesabında trattanı ödəməkdən ötrü kifayət qədər vəsaiti olmalıdır. Beləliklə, o, öz 
ixracını 90 gün üçün maliyyələşdirmiş olur. Əgər ödəniş mal göndərilən kimi 
aparılsaydı, II kompaniya mallar üçün daha yüksək qiymət qoyardı və belə halda I 
kompaniya borclu hesab olunacaqdır. 
Bank akseptlərinin aktiv bazarının mövcudluğu xarici ticarətin, kommersiya 
veksellərinin faizinə yaxın faiz stavkaları ilə maliyyələşməsini mümkün edir. 
Akseptin fəaliyyət prinsipinin həm beynəlxalq, həm də daxili ticarət üçün eyni olmasına 
baxmayaraq, daxili tədavüldə az istifadə olunur. Kompaniyadan alınan tratta əsasında, 
bank ona vəsaitləri avans verə bilər. Tratta aksept edildikdən sonra o, bank akseptləri 
bazarında satıla bilər. Borclunun faiz xərcləri – investorun aldığı stavka, bank 
rüsumları və dilerə ödənişlərdən ibarətdir ki, bu da ümumi məbləğin 7-8%-ni təşkil 
edir. Son illərdə bank akseptlərinin sayı xeyli çoxalmışdır, çünki firmaların çoxu 
maliyyələşmənin bu formasının əlverişli olduğunu dərk etmişlər. 
Kommersiya kreditləri iki kateqoriyaya – təmin edilmiş və təmin olunmayanlara 
bölünür. Demək olar ki, bütün maliyyə təşkilatları təmin olunmayan kreditlər vermir, 
çünki bu krediti götürməyə imkanı olan borclu, daha az xərclərlə kommersiya 
bankından vəsait götürə bilər.