Neft va gazkondensatni qayta ishlash texnologiyasi

Yoqilg`ilarda statik elektrning to’planishiga qarshi qo`ndirmalar. 
Neft yoqilg`ilarining elektr o’tkazuvchanligi past bo’lganligi sababli ularda 
statik elektr zaryadlarning to’planishi juda xavflidir. Shu hol tufayli necha 
marta portlash va yong`inlar sodir bo’lgan. Ancha katta kuchdagi zaryadlar 
dvigatellarni benzinlar bilan yuvishda va shunga o’xshagan operatsiyalarni 
o’tkazishda hosil bo’ladi. Bu hollarda yagona himoya yoqilg`ilarning yuzasini 
oshirish hisoblanadi. Yoqilg`ilarning o’tkazuvchanligini oshirish uchun ularga 
maxsus qo`ndirmalar, masalan organik kislotalarning tuzlarini qo’shadilar. 
Masalan “Shell” firmasining “antistatik” qo`ndirmasi ikkita tuzning aralashmasi
: 
dietilgeksil. Sulfosuktsinil kislota kaltsiyli tuzi va yon zanjiri C-18 gacha 
bo’lgan mono- va dialkil salitsil kislotalarning xromli tuzlaridan iborat.
 

---

148 
Moylarning qovushqoqlik xossalarini yaxshilovchi qo`ndirmalari. 
Qovushqoqli qo`ndirmalar deb shunday moddalarga
aytiladiki, ular past 
qovushqoqlik moylar bilan aralashtirilganda musbat haroratlarda ularning 
qovushqoqligini oshirib, past haroratlarda esa sezilarli ta’sir ko’rsatmaydi. 
Qovushqoqlik prisadklar sifatida ancha katta qovushqoqlikka ega bo’lgan turli 
xil 
izobutilenlar 
keng 
qo’llaniladiganlardandir. 
Qo`ndirma 
sifatida 
qo’llaniladigan poliizobutilenlarning molekulyar massasi 15.000 dan 25.000 
gacha. Bunday molekulyar massaga ega bo’lgan polimerlar molekulyar 
moylarda yaxshi eruvchanlikka ega va yuqori molekulyar namunalarga 
qaraganda yuqoriroq termik barqarorlikka ega. Izobutilenning polimerlanishini 
juda past haroratlarda (-105 
0
C, -70 
0
C) turli katalizatorlar ustida olib boradilar. 
Alyuminiy xlorid ustida polimerlaganda eng tarmoqlangan tuzilishli polimer 
hosil bo’ladi: 
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
3
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
3
C
C
C
C
...
...
2
2
 
Topchiev va Krestelning ko’rsatishicha Stigler katalizatori (Al(C
2
N
5
)
3
ning TiCl
4
bilan aralashmasi) ustida izobutilen polimerlaganda quyidagi 
tuzilishli polimer hosil bo’ladi: 
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
3
2
2
2
2
3
3
3
...
...
2
2
 
Izobutilenning stirol bilan sopolimeri (INXP-20) Kuliev tomonidan taklif 
qilingan. Uning sintezi stigler katalizatori ustida harorat -50 dan -70 
0
C 
bo’lganda amalga oshiriladi. Polimerning tuzilishi taxminan shunday bo’ladi: 
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
...
...
2
2
2
2
3
3
6
5
6
5
C
H
C
H
 

---

149 
Nemkov va Dintses butan-butilenli fraksiyadan molekulyar og`irligi 3.000 
- 4.000 bo’lgan polibutillarning sintezini ishlab chiqdilar. Bu polimer maxsus 
moylar uchun qo`ndirma sifatida yaroqli deb hisoblandi. 
Polibutilenlardan tashqari qovushqoqli qo`ndirmalar sifatida quyidagilar 
taklif qilingan va ishlatilyapti: 
1. Shotsakovskiy tomonidan taklif qilingan vinilni - butil efirining 
polimerlari (vinipollar) ularning molekulyar og`irligi 9000-12000. 
CH
CH
CH
CH
CH
CH
CH
C
C
C
C
C
C
C
OC
OC
OC
OC
OC
OC
OC H
H
H
H
H
H
H
3
3
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
4
4
9
9
9
9
9
9
9
...
...
2. Metakril kislota efirlarining polimerlari 


СООR
СН
С
СН


)
(
3
2
monomerning spirt qismi molekulasining uglerod zanjiri uzunligiga qarab bu 
turdagi polimerlarning juda ko’p ko’rinishlari mavjud. Chet elda bu 
qo`ndirmalar akriloid, poliakrilat, viskopleks nomlari bilan ishlab chiqiladi. 
3. Poliakrilotirollar va boshqalar. Qovushqoqli qo`ndirmalarning ta’sir 
etish mexanizmi ham etarli darajada aniqlanmagan. Ba’zi olimlar moyda erigan 
holatda bo’lgan polimerlarning tolali, ipsimon molekulalari issiqlik harakati 
bilan tutamlar hosil qilib, shu sababli moyning qovuqoqligini oshiradilar deb 
hisoblaydilar. Ko’pchilik polimer qo`ndirmalarning kamchiligi ularning termik 
va mexanik barqarorligining kichikligidadir.